ՓԵտրվարի 13-ի՝ Ազգային զարթոնք խորհրդանշող այդ օրվա վերաբերյալ գրել էի ուղիղ 4 տարի առաջ։ Այսօր այդ օրը կարծես մոռացվում է, փոխարենը՝ ուռճացվում փետրվարի 20-ի դերն ու նշանակությունը։
Նոր սերնդին կարող է թվալ, թե փետրվարի 20-ին խորհրդային մեր պատգամավորները գրչի մի հարվածով, քվեարկության համար վեր պարզած ձեռքերով նախանշել են Արցախի նորագույն պատմության սկիզբը։ Այո, ամեն ինչ իրոք սկսվել է 1988-ի փետրվարից։ Բայց ոչ թե 20-ից, այլ փետրվարի 13-ից, երբ արցախցի ուսանողներից կազմված փոքրիկ մի խումբ ցուցապաստառներով, Լենինի և Գորբաչովի լուսանկարներով շարժվել է դեպի կենտրոնական հրապարակ և սկսել վանկարկել՝ «Միացո՛ւմ», «Հայաստա՛ն»... Ուսանողներին են միացել մի քանի տասնյակ անցորդներ, մարզկոմի շենքի հարևանությամբ գտնվող «Խորհրդային Ղարաբաղ» թերթի երիտասարդ լրագրողներ ու աշխատակիցներ...
Փետրվարի 13-ը ազդարարել է Արցախի ազատագրական պայքարի սկիզբը։ Այդ օրը, Հայաստանի հետ վերամիավորման մասին ցուցապաստառներով թե առանց ցուցապաստառների, մայրաքաղաքի կենտրոնական հրապարակ են մտել ամենաքաջերն ու հայրենասերները։ Այդ օրը կենտրոնական հրապարակում հավաքվածներին հարևան մայթերից նայող մարդկանց մեծ մասը տագնապած ու շոկի մեջ էր։ Այդ օրը ղարաբաղցին, հայը մարտահրավեր նետեց իր մեջ նստած ստրուկին...
Եվ սկսվե՜ց... Մի քանի տասնյակները դարձան հարյուրավորներ, հազարավորներ... Համազգային Զանգի ղողանջներն արձագանքվեցին Երևանում, Հայաստանի այլ քաղաքներում, Սփյուռքի հայկական օջախներում։ Իսկ այն, ինչ կատարվեց փետրվարի 20-ին, դա 13-ի տրամաբանական շարունակությունն էր։
Փետրվարի 20-ին պատգամավոր-չինովնիկներից շատերին մի կերպ բռնել (ոմանք վախից թաքնվել էին), զոռով բերել էին նիստի... Այդ մարդկանց գերակշիռ մասը փետրվարի 13-ին բարիկադի հակառակ կողմում էր կանգնած, երբեք ժողովրդի հետ չի եղել։ Մարզգործկոմի շենքը շրջափակած 60-70 հազար մարդ պահանջում էր Այդ որոշումը։ Նրանց ելույթները լսում էին դրսում՝ 70-ամյա ստորացման համար վրեժով լցված, «Մի-ա-ցո՛ւմ», «Հա-յաս-տա՛ն» վանկարկելով։ Պատգամավորներն այլ ելք չունեին. նրանք պետք է թղթի վրա վավերացնեին այն որոշումը, որ արդեն կայացրել էր ժողովուրդը։
Եթե փետրվարի 13-ին ղարաբաղցին, հայը մարտահրավեր է նետել իր մեջ նստած ստրուկին ու սպանել նրան, վերոհիշյալների մեջ ստրուկը միշտ էլ մնացել է ու կա... Հենց սրանց և սրանց նմանների գործուն մասնակցությամբ է ՄԻԱՑՄԱՆ գաղափարը խեղաթյուրվել... Տարիներ հետո սրանք արդեն իրենց հերոսի լուսապսակով են սկսել ներկայացնել, նաև բարձր պարգևներ ստացել...
Ի դեպ, Արցախի 1-ին գումարման Գերագույն խորհուրդը փետրվարի 13-ը ընդունել էր որպես Վերածննդի օր։ 2-րդ գումարման ԳԽ-ն, որտեղ որոշ տոկոս էին կազմում փետրվարի 20-ի նիստին մասնակցած չինովնիկները, այն փոխել, դարձրել է փետրվարի 20...
Ահա թե որն է փետրվարի 20-ի և ՓԵՏՐՎԱՐԻ 13-ի տարբերությունը։ Ես գլուխ եմ խոնարհում բոլոր նրանց առջև, ովքեր 1988-ի փետրվարի 13-ի սովորական այդ օրը Ազատ ապրելու մարտահրավեր նետեցին Խորհրդային կայսրությանը և Արցախի ազատագրական պայքարի սկիզբը դրեցին։
Շատերի անունները, ովքեր ազատագրական պայքարի առաջին իսկ օրից Ազատամարտի զոհասեղանին են դրել իրենց կյանքը, ցավոք, աստիճանաբար մոռացվում են... Փետրվարի 13-ը անգամ կարծես մոռացվում է արդեն։
ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ
