Օրերս նշվեց Մեծ լոռեցու՝ Ամենայն Հայոց հանճարի ծննդյան 140-ամյակը։ Գլուխ խոնարհելով Մեծ գրողի և Մեծ մարդու հիշատակի առաջ, ներկայացնում ենք նրա մի հոդվածը, որ կարծես այսօր է գրվել՝ մե՛զ համար, մեր ժամանակների համար։
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԹՈՒՄԱՆՅԱՆ
ԴԱՌՆԱՑԱԾ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴ
Մտածմունքներ կան, որ սաստիկ ծանր են, բայց դուք դատապարտված եք մտածելու, չեք կարող փախչել նրանցից։ Նրանք է՛ն ծանր հիվանդությունների նման են, երբ դուք գիտեք, որ ձեր մարմնի մեջ կրում եք քաղցկեղի խոցը, բարակացավի բացիլները կամ ժանտախտի թույնը։ Չեք կարող անց կենալ ու արհամարհել, կամ նրանք պետք է ձեզ հաղթահարեն ու սպանեն, կամ դուք պետք է մարդկային հանճարի տված ամեն միջոցներով վեր կենաք ցավերի դեմ ու ազատվեք, առողջանաք. իհարկե, եթե էնքան արիություն ու հասկացողություն ունիք։
Էն մարդիկ, որ երկար ու լուրջ զբաղվել են մեր ժողովրդով, մեր մարդով, միշտ եկել են մի ծանր եզրակացության, թե շատ չարություն կա մեր հոգում։
Էսպես են ասում նրանք և ասում են խորը ցավով, ինչ ցավով որ կարելի էր ասել, թե բարակացավի բացիլներ կան իմ կրծքում։
Բայց քիչ են էս տեսակ ազնիվ ու քաջ մարդիկը։ Մեծ մասամբ ախտի գոյությունը ընդունելով հանդերձ, իրենց առողջ են համարում ու միշտ ուրիշներին են հռչակում հիվանդ։ Ամեն մինը ինքը չար չի, կեղծավոր չի, հայհոյող չի, ստախոս չի, թայֆայական չի, էդ ամենը իրենից դուրս ուրիշներն են։
Բայց, իհարկե, սրանց չպետք է հավատալ, ոչ էլ ականջ դնել։ Ճշմարիտը էն է, որ մեր ամբողջությունը տառապում է մի ծանր ու խոր բարոյական հիվանդություններով։
Նայեցե՛ք։
Գյուղացի ռանճպար մարդիկ են, հարևան, միասին մեծացած, իրար հետ օխտը բեռը աղ ու հաց կերած, բայց եթե մեկի արտը լավ է գալի կամ անասունը բազմանում՝ մյուսը նախանձից հիվանդանում կամ ինչպես իրենք են ասում՝ «արնով է ընկնում»։
Վաճառականներ են, առուտուր են անում, թեկուզ մրցակիցներ էլ չեն, բայց մեկը մյուսի հաջողությունը լսելիս քունը կորցնում է ու էնքան էլ իր գործի վրա չի մտածում, որքան նրա հաջողության վրա է դարդ անում, ու տեղն ընկած տեղը ոչինչ չի խնայիլ նրա գործին վնասելու։
Հոգևորական է. ինչքան վարձ ու պատիվ կուզեք տվեք - միշտ դժգոհ է, բողոքում է, գանգատվում է անարդարությունից, և գիտե՞ք էդ անարդարությունը որն է, որ իր ընկերն էլ է նույնը ստանում կամ նա էլ է կարողանում ապրել։
Քաղաքացի թե գյուղացի՝ երկուսը վեճ ունեն իրար հետ։ Ոչ մի դատաստանում չի վերջանում նրանց վեճը, տևում է երկար տարիներ և հաճախ իրենց ամբողջ կյանքն ու կայքը դնում են էդ վեճի վրա, մինչև կարողանում է մեկը մյուսին խեղդել, գետնին հավասարել կամ հենց երկուսն էլ փչանում են։
Մամուլ կա։ Տասնյակ տարիներով ու անհամար դեպքերով փորձված է, է՛լ հայհոյանք, է՛լ զրպարտություն, է՛լ ափաշկարա սուտ, է՛լ չարախոսություն, կեղծավորություն։ Նեղ թայֆականություն հո ոչ մի գյուղում գուցե էնքան անվայել կերպարանք չի առել, որքան սրա մեջ։ Մի հայտնի հրապարակախոս պատմում էր, թե պարզ խոսում էին մեր խմբագրատանը, թե էս կամ էն գրողին, ինչքան էլ լավ գրվածք հրատարակի, միշտ պետք է զարկել, ծաղրել կամ լռել, մի խոսքով ամեն կերպ աշխատել սպանել, միայն նրա համար, որ մեզ հետ չի, մեր թայֆիցը չի։
Էդպես էլ մտեք ազգային, հասարակական, գրական գործիչների մեջ։ Մեկը մյուսի հռչակն ու հաջողությունը տանել չի կարողանում։
Հիմի եկեք ուսուցիչներին տեսեք։ Դասերից ավելի շատ է՛ն աշխատանքի վրա են, որ իրար ոտի տակ փորեն, և շարունակ մի որևէ չնչին դեպք, որ կարելի էր ընկերական շրջանում հեշտ վերջացնել, ազգային հարց դարձրած, տարիներով ձգտում են պաշտոնական ճանապարհով, դատարանով ու մամուլի էջերում մեկը մյուսին անվանարկել, հալածել ասպարեզից ու սպանել բարոյապես… ո՛չ մի մեղմություն, ո՛չ մի ներողամտություն, ո՛չ մի սահման չարությանը։
Ինչո՞ւ է էսպես։
Պարզ հասկանալու համար երևույթի վրա պետք է նայել բնության ու պատմության օրենքների բարձրությունից, էն լայն, խաղաղ ու խոր հայացքով, որ նրանք միայն կարող են տալ։ Ուրիշ ընդհանուր հանգամանքների հետ զարհուրելի ծնող է եղել մեզ համար մեր պատմությունը։
Նա երկար դարերով մեզ դրել է բարբարոս ժողովուրդների ոտների տակ։ Իսկ ամեն կենդանի գոյություն, որ ոտնատակ է ընկնում, եթե չի մեռնում, այլանդակվում է, դառնանում ու փչանում։ Էսպես է բնության օրենքը։
Էն հասարակ վարունգի թուփն ինչ է. հայտնի է, որ եթե նա էլ ոտի տակ է ընկնում՝ էլ նրա պտուղը չի ուտվում, էնքան է դառնանում։ Նրա համար էլ ձեզ թույլ չեն տալ, որ նրա թուփը ոտի տակով անեք։ Էնպես դառնանում ու դաժանանում է և մարդը, նրա հոգին, սիրտը, միտքը, ու ներքին դառնությունը դուրս է տալի, հայտնվում է և՛ աչքերում, և՛ դեմքին, և՛ խոսքերում, և՛ գործերում, ամեն տեղ, ամեն ասպարեզում, ու ամբողջ կյանքը դարձնում է դառն ու դաժան։
Եվ էս տեսակ կյանքը կունենա, այո՛, շատ բան, և՛ «հառաջադիմություն», և՛ «կուլտուրա», և՛ «մամուլ», և՛ «գրականություն», և՛ «դպրոց», և՛ «բարեգործություն», բայց էդ բոլորը ներսից ճիճվի կերած պտուղի նման են, և տառապում են հիմնական պակասություններով, մի ընդհանուր ցավով, որի ճարը դրսից անել չի կարելի։ Էդ տեսակ կյանքը կտա և տաղանդավոր մարդիկ, սակայն նրանք էլ կլինեն դառն ու դաժան։ Բայց նա չի կարող ծնել ազնիվ մարդիկ, բարի սրտեր ու բարձր ոգիներ, հենց է՛ն, ինչը որ դարձնում է մի կյանք գեղեցիկ ու հրապուրիչ և մի ժողովուրդ թանկ ու համակրելի։
Արդ՝ եթե մենք ունենք ազգային իմաստություն, հոգու արիություն և առողջ բնազդներ, անկարելի է աչքներս փակենք մեր էս ծանր հիվանդության առաջ և չզգանք, որ մեր հոգին շատ է դառնացած, մեր ներքին մարդը շատ է փչացած, և դրա դեմ կռվելու, առողջանալու առաջին պայմանը էն է, որ մենք և՛ մեր սրտերում, և՛ աշխարհքի առաջ անկեղծ խոստովանենք ու ճանաչենք մեր դժբախտությունը։ Ապա թե էդ փրկարար գիտակցությանը կհետևեն ինքնակատարելագործության բարձր ցանկությունն ու ազնիվ գործը։
Ուրիշ ճանապարհ չկա. ներսից է լինելու հաստատ փրկությունը, որովհետև ներսից ենք փչացած։
ԽԱՅՏԱՌԱԿ ՄԻ ՓԱՍՏԱԹՈՒՂԹ
ԿԱՄ՝ ՆՈՐԸՆՏԻՐ ՀԱՅՈՑ ԻՇԽԱՆՈՒԹՅԱՆ ՆԱՄԱԿԸ
ՀԱՅ ԺՈՂՈՎՐԴԻ ԴԱՀԻՃ ԷՆՎԵՐ ՓԱՇԱՅԻՆ
Հատված կինոռեժիսոր Տիգրան Խզմալյանի «Սարդարապատ» վավերագրական ֆիլմի սցենարից։
1918-ի հուլիսի 17-ին՝ անկախության 40-րդ օրը, նորընտիր Հայոց իշխանությունը մոգոնում է այսպիսի մի խայտառակ փաստաթուղթ.
«Նորին գերազանցություն
Մեծարգո Օսմանեան կառավարութեան զինվորական
մինիստր՝ Էնվեր փաշային,
Կոստանդնուպոլիս.
Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը պատիվ ունի հայտնելու ձերդ գերազանցութեանը, հանուն մեր բարեկամութեան, իրազեկ դարձնել ձեզ այն մասին, որ Անդրանիկ փաշան խուսափել է մեր կառավարությունից, իմանալով, որ զինվորական դատի պիտի ենթարկվի մեր զինվորական մինիստրին չենթարկվելու համար: Անդրանիկ փաշան տաճկահպատակ հայերից կազմել է առանձին զորաբանակ, նպատակ ունենալով անցնիլ Ջուլֆայի կամուրջը եւ Խոյի ու Սալմաստի շրջանում միանալ Վանից նահանջող ժողովրդին: Նա մտադիր է ուժեղ բանակ կազմել, ստեղծել սեպարատ պետություն եւ հարձակվել ձեր վրա: Խնդրում ենք միջոցներ ձեռք առնել նրան վերջնականապես ջախջախելու համար:
Հայաստանի Հանրապետության
կառավարության Նախագահ
Հ. Քաջազնունի,
Հայաստանի Հանրապետության զինվորական Մինիստր
Արամ փաշա Մանուկյան,
Հայաստանի կառավարության
խորհրդի քարտուղար Սահակյան
Հուլիսի 17-ին, 1918 թ.»:
Դարերի ընթացքում դավաճանության գինն աճում է՝ 30 արծաթից երբեմն հասնելով հափշտակված երկրի խամաճիկ կառավարության պաշտոններին... Նույն ճակատագրին արժանացան ժողովրդական պատերազմի շատ այլ հերոսներ: Անկախության դարավոր երազի դառը իրականությունը նորաստեղծ երկրից ստիպեց հեռանալ «հանցագործ հրոսակախմբեր» հայտարարված պարտիզանական ջոկատների հրամանատարներ Պանդուխտին ու Սմբատին, Թռուցիկ Հովսեփին ու Մակեդոնին, սասունցի Մանուկին, մակվեցի Մեսրոպին, բուլղարացի Գրիգորին եւ շատ ուրիշներին:
Ղարաբաղցիների Մահապարտների գունդը գլխավոր շտաբի որոշմամբ շտապ կազմալուծվեց, իսկ նախկին հրամանատար Պողոսբեկ Փիրումյանը փաստորեն աքսորվեց, ուղարկվեց Նոր Բայազետի աննշան մի զորամաս: Փոխարենն ասպարեզ եկան մեծ մաուզերներով զինված եւ մարտի դաշտում առանձնապես աչքի չընկած գողական մականուններով նոր դեմքեր՝ իգդիրցի Կուկուլ, կողբեցի Կոկոլ, ֆռանգենց Ալեք եւ ուրիշներ...
Տա Աստված, որ 21-րդ դարի սկզբին մենք չմոռանանք Սարդարապատի երկրորդ դասը եւ սեփական ապաշնորհության, դավաճանության կամ պատմությունը մոռանալու հիմար սովորության պատճառով չկորցնենք արյունով նվաճած հաղթանակը:
ԱՆԿԵՂԾ ԼԻՆԵՆՔ
Ժամանակ առ ժամանակ ինքներս մեզ հետ պետք է անկեղծ լինենք. ասենք, որ արդեն վաղուց՝ մենք մեկ ազգ, մեկ մշակույթ չենք։ Իշխանությունը պետություն չէ։ Պետությունը և ազգը նույն բանը չեն։ Հայաստանը և Հայաստանի պատվիրակությունը նույն բանը չեն, որովհետև մենք զրկված ենք ընտրելու բնական իրավունքից։ Իշխանությունը պիտի իշխանություն լինի, ոչ թե՝ էշ-խանություն։ Մտավորականը, թեև վաղուց խուսափում եմ այդ բառից, պիտի դառնա մտավոր-ական։ Եվ եթե ցանկացած թագավորությունում երեխա է պետք, որ կասի՝ արքան մերկ է, մտավորականը պիտի լինի։
Ասված է՝ պատերազմը չափազանց կարևոր բան է, որպեսզի այն վստահենք գեներալներին։ Հիմա ես ասում եմ՝ մեր երեխաների ապագան չափազանց կարևոր է, որպեսզի դա վստահենք «գեներալներին»։ Մենք չենք վստահում նրանց։ Մենք մեխանիզմներ ենք փնտրում։ Եվ նրանց էլ ասում ենք դրա մասին։ Եվ նրանք այլևս իրավունք չունեն ասելու, թե իրենք չգիտեն՝ որ սխալվում են։ Որովհետև Մարտի 1-ից առաջ էլ, հետո էլ ասել ենք ու ասում ենք, որ կա սպիտակ և կա սև։
Տիգրան ԽԶՄԱԼՅԱՆ
կինոռեժիսոր
ԽԱԲԵՈՒԹՅՈՒՆ
«Եվրատեսիլի» 2008-ի եզրափակիչ համերգից առաջ հայկական հանրային հեռուստատեսության տաղավարում հավաքված երիտասարդ երգիչների ներկայությամբ հաղորդավարն աշխարհասփյուռ հայ հեռուստադիտողներին խորհուրդ տվեց ձայն տալ, քվեարկել այն երգիչների օգտին, ովքեր չեն կարող Սիրուշոյի համար մրցակից լինել…
Պատկերացնո՞ւմ եք, թե ինչ կկատարվի, եթե բոլոր երկրներն իրենց քաղաքացիներին նույնպես կոչ անեին ձայն տալ բացառապես անարժաններին, որպեսզի սեփական թեկնածուն առաջնակարգ տեղ գրավի։ Մրցանակային տեղում կհայտնվեն ապաշնորհները։ Եվ այս ամենը հանուն այն բանի, որպեսզի միջազգային սովորական մի շոուում, որ ոչ մի կապ չունի Արվեստի հետ, մրցանակային տեղ գրավի «հայկական» մի երգ, որը նույն Եվրատեսիլի նախորդ «հայկական» երգերի պես թիթեռնիկի կյանք կունենա։
Բայց սա ամենամեծ զավեշտաողբերգությունը չէ։ Ցավն այն է, որ հեռուստաեթերից մարդկանց սովորեցնում են խաբել, կեղծել։ Եվ ընտրության այս ձևը մեզանում կարող է դառնալ ավանդույթ։ Ինչպես հարևան երկու երկրներում արդեն ավանդույթ, ազգային սովորույթ է դարձել պատմությունը կեղծելը, հարևանի հոգևոր-մշակութային արժեքները թռցնելը, անգամ ուրիշի հողն ու երկիրը սեփականացնելը։
«ՆԷ»
«ՄԱՐՏԱԴԱՇՏ»՝ ԲԱՑՎԱԾ ՊԱՏԵՐԱԶՄԻՑ ՀԵՏՈ
Պոետներին քարկոծել են Նենգ ու նախանձ փարիսեցիք, Պոետներին զրպարտել են Հուդաները փողի գերի... ՎԱԶԳԵՆ ՕՎՅԱՆ
ԼՂՀ ԳՄ թերթերի վերջին համարներից այն տպավորությունն ես ստանում, որ Ղարաբաղի գրողների միությունը ուրիշ գործ չունի, բացի մեր համերկրացի նշանավոր գրող Վազգեն Օվյանի մասին նախանձի և տգիտության թույնով հունցած զրպարտություններ տպագրելը։ Կեղծարարների առաջին շարքում էլ Դավիթ Միքայելյանն է։ Նրա քննադատության թիրախը սիրված գրողի «Խանքենդի» վիպակն է և «Թևան-դհոլ» պոեմը։ Ըստ Միքայելյանի՝ Վ. Օվյանը իր վիպակում «թուրքին վայել հերյուրանքով», «նողկալի բառերով պարսավել, հահոյել է» (այս որակումների համար Դ. Միքայելյանը պատասխան պիտի տա ո՛չ թերթի էջերում - հեղ.), ծանակել մեր ազգի նվիրյալ Նժդեհին, Անդրանիկին, Դրոյին, Թևանին։ Բացի դրանից, ըստ «գրականագետի», Վ. Օվյանը իր վիպակը գրել է Բ. Կևորկովի պատվերով՝ 1975 թ. պլենումից հետո։
Յուրաքանչյուր ոք, ով կարդացել է Վահրամ Աթանեսյանի «"Գրականագիտական լայն հայացքի" նեղվածքը» հիանալի հոդվածը («Ազատ Արցախ», 28 հոկտեմբերի 2008 թ.), արդեն հասկացած պիտի լինի, թե ինչն ինչոց է։ Ես ևս խոսեմ փաստերով՝ թվարկելով մի քանիսը.
1. Վիպակը՝ «Խանքենդուց մինչև Ստեփանակերտ» վերնագրով առաջին անգամ տպագրվել է 1971 թվականին՝ «Գրական Ադրբեջան» ամսագրում։ Դրանից հետո՝ 1973 թ.-ին տպագրվել է առանձին գրքով՝ «Խանքենդի» վերնագրով, որի վերջում նշված է վիպակը գրելու տարեթիվը՝ 1969-70։ Այդ թվերին Կևորկովը դեռ չէր էլ եկել Ղարաբաղ, բացի դրանից, Կևորկովը շատ կուզեր, որ այս հիանալի ստեղծագործությունը գրված լիներ իր պատվերով։ 1974 թվականին «Գրական Ադրբեջան»-ում տպագրվել է նաև վիպակի երկրորդ մասը՝ դարձյալ «Խանքենդուց մինչև Ստեփանակերտ» վերնագրով։ Դժվար չէ հասկանալ, որ «Ստեփանակերտ» բառը գրքի վերնագրից դուրս է մնացել Բաքվի հրատարակչության միջամտությամբ։
2. Անընդհատ շեշտելով «Խանքենդի» անունը, Դ. Միքայելյանը փորձում է ընթերցողին համոզել, որ Օվյանը մեր մայրաքաղաքը Խանքենդի է անվանում։ Եթե ինքնուս «գրականագետը» պատմություն գիտե այնքան, որքան գրականություն, հիշեցնեմ, որ Ստեփանակերտ կոչվելուց առաջ քաղաքը կոչվում էր Խանքենդի։ Դա կարող է պարզել հայկական հանրագիտարանից և բազմաթիվ այլ աղբյուրներից։
3. Գրողի մահից 16 տարի հետո վերոհիշյալ վիպակը տպագրվել է «Լեռների լեգենդը» գրքում՝ «Լեռնակերտ» վերնագրով (Երևան, «Անտարես» հրատարակչություն, 2003 թ.)։ Այդ գրքում տպագրվել են նաև բազմաթիվ գլուխներ, որոնք գրվել են 1974-ից հետո (տես՝ նույն գրքի ծանոթագրությունը)։ Մոտ կես տարի առաջ, երբ ես Վ. Օվյանի մասին հոդված էի գրում, որը «Հուշարձան՝ կերտված գրչով» վերնագրով տպագրվել է «Ազգ», «Ազատ Արցախ», «Ակունք» թերթերում, դեռևս այդ ժամանակ տեղեկացա, որ «Լեռնակերտը» հեղինակի կենդանության օրոք այլ ստեղծագործությունների հետ ուղարկվել էր Երևան՝ հրատարակչություն, սակայն ծանր հիվանդ հեղինակը ֆիզիկապես հնարավորություն չուներ հետաքրքրվելու գրքի ճակատագրով։ Օվյանի մահից մի տարի հետո սկսվեց արցախյան շարժումը... Գրքի մասին մոռացան նաև հեղինակի հարազատները։ 2002 թ. միայն հաջողվեց ԿՄՍ նախկին նախարար Կ. Աթայանի ջանքերով Երևանից բերել տալ ժողովածուն, որտեղ կա նաև Վ. Մուղնեցյանի ստորագրությամբ գրախոսականը՝ «Լեռնակերտ» վիպակի մասին։ Ես տեսել եմ այդ գրախոսականը։ Վիպակն այդպես էր անվանել հեղինակը, այլ ոչ թե մեկ ուրիշը։ Պարզապես, չծավալվելու պատճառով, ես իմ նախորդ հոդվածում տեղ չեմ հատկացրել այդ փաստին։
4. Այժմ Դ. Միքայելյանի ասած՝ «ազգի նվիրյալներին ծանակելու» մասին։ Նախ մեջբերեմ նշանավոր գրականագետ Սերգեյ Աթաբեկյանի խոսքերը. «...Այս վիպակը միանգամայն ուրույն երկ է՝ համեմված շատ հաճախ նրբին հումորով, հաճախ էլ սարկաստիկ ծիծաղով։ Ընդհանրապես, Օվյանի արձակն աչքի է ընկնում հումորի, երգիծանքի ուրույն միջոցների հարստությամբ: Առանձին դեպքերում, այս մարզում նա հասնում է ակնհայտ նվաճումների» (Վ. Օվյան,«Լեռների լեգենդը», էջ 506-507)։ Ավելացնեմ, որ այս վիպակում հումորով են ներկայացված նաև դրական հերոսները։ Իմ կարծիքով՝ Դ. Միքայելյանը կամ չի կարդացել վիպակը, կամ դիտավորությամբ ամեն ինչ խեղաթյուրում է։ Շատ հնարավոր է, որ այս երկու պատճառներն էլ առկա են։ Հակառակ դեպքում՝ կհասկանար, որ Դրոն ու Նժդեհը վիպակի հերոսները չեն, նրանց անունները գրքում հնչում են միայն փոքրիկ մի էպիզոդում։ Վիպակի հերոսներից մեկը անպատվում է նրանց, մյուսը, ընդհակառակը՝ Դրոյին և Նժդեհին անվանում է «ազգային փառապանծ հերոսներ», «ազգի համար կյանք տվող» և այլն (Վ. Օվյան, «Խանքենդի», Ադր. պետհրատարակչություն, Բաքու, 1973 թ., էջ 41-42)։ Բայց Դ. Միքայելյանը դա չի «նկատել», որովհետև դա իր պլանների մեջ չէր մտնում։ Ինչպես «չի նկատել» նաև, որ Բաքվում հրատարակված այդ գրքում այսպիսի տողեր կան. «Արցախաց աշխարհը հույսով մեզ է սպասում... Տվեք ինձ հարյուր թնդանոթ, և ես Արցախը կդարձնեմ դրախտ» և այլն (նույն տեղում, էջ 42)։ Միքայելյանն ու իր գրչեղբայրները թող ինձ ցույց տան Բաքվում տպագրված հայատառ մի այլ գիրք, որտեղ մեր լեռնաշխարհը Արցախ է անվանվում, Դրոն ու Նժդեհը՝ «ազգային փառապանծ հերոսներ»...
5. Վազգեն Օվյանի վիպակը 1973 թ. տպագրվել է 5000 տպաքանակով և անմիջապես սպառվել։ Եվ հեղինակը գրել է նաև վիպակի երկրորդ և երրորդ մասերը (տես՝ «Լեռների լեգենդը» գրքի ծանոթագրությունը)։ Հարց է ծագում. ինչո՞ւ Վ. Օվյանի վիպակի 5000 օրինակն անմիջապես սպառվել է, այսօր էլ բավականությամբ ընթերցվում, ասմունքում են նրա շատ ու շատ ստեղծագործություններ, իսկ մեր շատ գրողներ չեն կարողանում սպառել իրենց գրքերի ընդամենը 50 կամ 200 օրինակը։
6. Ինչ վերաբերում է Կևորկովի պատվերով գրելուն, եկեք չմոռանանք, որ մեր երկրամասը անծայրածիր Ռուսաստան չէ, և յուրաքանչյուր ղարաբաղցի շատ լավ գիտե, թե որ ղեկավարի շուրջ որտեղ և ովքեր էին շարունակ պտտվում ու վայելում նրա աջակցությունը։ Իսկ այդ նույն 1975 և մյուս թվականներին Վազգեն Օվյանը բազմաթիվ պամֆլետներ ու բանաստեղծություններ է գրել Կևորկովի դեմ (տես՝ «Հուդային», «Դու ծախու հոգի», «Բասարական», «Այս Ղարաբաղն է», «Իմ Ղարաբաղը տեսե՞լ ես...», Հիմա է՞լ լռենք», «Մենք», «Հին գայլ է եղել այս նենգ աղվեսը», «Ծոռն Հուդայի տունս մտավ», «Ամարաս»...)։ Որքան էլ Կևորկովի ազգական և Դ. Միքայելյանի գրչեղբայր ու գաղափարակից Նորայր Ավետիսյանի քիմքին ոչ հաճելի լինի, մեջբերեմ մի քառատող այդ բանաստեղծություններից.
Եվ դու էլ կանցնես, ինչպես որ անցան Քո նախորդները անբարիշտ ու չար, Ով դու հին ու նոր կրկնվող հանցանք, Դու հայրենադավ փառամոլ լաչառ: (Վ. Օվյան,«Լեռների լեգենդը», էջ 20)։
Կարող եմ մեջբերել նաև Օվյանի տողերից, որ վերաբերում են Կևորկովի կամակատարներին, նրան հաճոյացող «թմբուկ-պոետներին», ովքեր Ներբողներ են անվերջ հորինել Վասն քծնանքի ու... հոնորարի, Եվ առանց խղճի, առանց ամոթի Շողոքորթել այն ավանտյուրիստին, Որ կոխկրտելով ամեն սրբություն- Ազգայինի մեջ տեսել է միայն Ազգամոլություն... (Վ. Օվյան, «Լեռների լեգենդը», էջ 40)։
Մարդ որքա՞ն պիտի կորցրած լինի չափի զգացումն ու բարոյական կերպարանքը, որպեսզի նա Կևորկովի պատվերը կատարելում մեղադրի ազնվագույն մի գրողի, ով իր բազմաթիվ ստեղծագործություններում քննադատել և ձեռ է առել նույն Կևորկովին ու նրան շողոքորթող «թմբուկ-պոետներին»... Էլ չեմ խոսում Բրեժնևի, Ալիևի մասին սուր երգիծական ստեղծագործությունների մասին։ Իմ կարծիքով՝ փաստերը խեղաթյուրելը պատիվ չի բերում մտավորականին։
Իսկ այժմ խոսենք 50 տարի առաջ, Վ. Օվյանի երիտասարդ տարիներին գրված «Թևան-դհոլ» պոեմի մասին, որտեղ Դ. Միքայելյանը գրողին դարձյալ մեղադրում է նույն «հերոսներին ծանակելու» մեջ (ի դեպ, 1961-ից հետո հեղինակը այս պոեմը ոչ մի տեղ չի տպագրել։ Այն տեղ չի գտել նաև հեղինակի մահից հետո տպված 6 գրքերում)։ Իմիջիայլոց նշեմ, որ դա ժամանակի պահանջն էր, և հանրահայտ Սուրեն Քոչարյանը արցախյան հյուրախաղերի ժամանակ հատվածներ է ասմունքել այդ պոեմից։ Քանի որ Միքայելյանը հաստատ Չարենցի «Խմբապետ Շավարշը» չի կարդացել, նրա համար մեջբերեմ մեծ բանաստեղծի խոսքերը Դրոյի մասին.
Ո՞վ գիտե Դրոյին։ Այո, ո՞վ գիտե։ Կարող է սարքել հազար դավ... ...Դեռ երեկ էր Սպանեց իր տղերքից երկուսին... Դրոն վարվել էր անվայել, վարվել էր տմարդի. Խաբելով կանչել էր նրանց միլիցատուն- Այդպես չի վարվի տղամարդը։ Խաբելով կանչել էր, թե կների... Ու կռնակից խփել... Սուս ու փուս։ Գաղտագողի։ Անձեն։ Ո՞վ գիտե Դրոյին... Ինչքան է նա Այդպես գաղտագողի հնձել... (Ե. Չարենց, Երկերի ժողովածու, Երևան, 1963 թ., էջ 287-289)։
Դ. Միքայելյանը թող ինքը գտնի և կարդա Չարենցի խոսքերը դաշնակցության մասին։ Եթե չի կարդացել, գոնե դիտած պիտի լինի Ա. Բակունցի սցենարով գրված «Զանգեզուրը»։ Ինչո՞ւ նրանց չի մեղադրում։ Տղամարդ է՝ թող խոսի։ Ի՞նչ է, Վազգեն Օվյանին ինչ-որ Դ. Միքայելյանի ներկայացմա՞մբ պիտի ճանաչենք... Օվյանը իմ պաշտպանության կարիքը ևս չի զգում։ Նա իր ստեղծագործություններո՛վ է անմահացրել իր անունը, որոնցով էլ ես ճանաչել եմ նրան։ Առայսօր չեմ մոռանում Օվյանի ելույթը 1963 թ.՝ Շուշիի հայ ուսանողության առաջ։
Եթե Միքայելյանը ստանձնել է Թևան Ստեփանյանի «դատապաշտպանի» դերը, նրա դատը ոչ թե գեղարվեստական գործերի մեջ պիտի պաշտպանի, այլ խորհրդային 70 տարվա պատմագիտության մեջ, առանձնապես Երևանում լույս տեսած համապատասխան վավերագրերում (այդ թվում՝ «Սովետական կարգերի հաստատումը Լեռնային Ղարաբաղում», Երևան, 1971 թ.)։ Ես չգիտեմ, թե Թևանը որքան թուրք է սպանել, բայց այդ գրքերում կան նրա կողմից սպանված կոնկրետ հայազգիների անունները, և դրանից սիրտդ ցավում է... Թևանի անունը Նժդեհի և Դրոյի անունների մոտ դնելը նույնն է, եթե Դ. Միքայելյանի կամ իմ անունը դնենք Չարենցի անվան կողքին։
Միքայելյանի «հոդվածներում» շարունակ հոլովվում է նաև Անդրանիկի անունը, սակայն նա մեջբերում չի անում, չի նշում, թե որ ստեղծագործության մեջ է «ծանակվել» Անդրանիկը։ Դա կանխամտածված քայլ է՝ գրողի անվան վրա ստվեր ձգելու նպատակով։ Այստեղ տեղին եմ համարում մեջբերել Վարդգես Օվյանի դիպուկ խոսքը՝ այդ կապակցությամբ. «Ստի հերն անիծած, թե Վազգեն Օվյանի ստեղծագործություններում Անդրանիկի մասին նման տող կա...»։ Նույն դիտավորությամբ, երբ թվարկում է Վազգեն Օվյանի, իր կարծիքով՝ «հակա» ստեղծագործությունները, ավելացնում է՝ «Թևան-դհոլ», «Լուսաբաց», «Լուսաբացը լեռներում»։ Օվյանը «Լուսաբաց» անունով ստեղծագործություն չունի։ Թերթել եմ գրողի գրքերը. նման ստեղծագործություն չեմ գտել։ Դա գրքի անունն է, որտեղ գտնվում է նույն այդ «Թևան-դհոլ» պոեմը...
Հետաքրքիրն այն է, որ մեր հերոսներին նսեմացնելու մասին խոսում է Դ. Միքայելյանը, ով մի քանի տարի առաջ տեղական և հայաստանյան մամուլում զրպարտություններ էր տպագրել Արցախի ազգային հերոս Սամվել Բաբայանի մասին, իսկ մինչ ա՞յդ։ Մինչ այդ իրենց գլխավերևում պատից կախել էին Ս. Բաբայանի մեծադիր լուսանկարը և պաշտում էին։ Նույն թափով հիմա էլ յուրատեսակ «արշավ» է սկսվել ԼՂՀ բարձրագույն պետական շքանշանի արժանացած Վազգեն Օվյանի դեմ, բայց այդ «հոդվածներում» չի բերվում գոնե մի փաստ, որ համապատասխանի իրականությանը։ Վ. Օվյանի անվան հետ կապված վերջերս տպագրված բոլոր հոդվածները ընթերցել եմ։ Ե. Սարգսյանի և Վ. Աթանեսյանի ստորագրությամբ գրված անկողմնակալ հոդվածներից բացի, մնացած բոլոր հոդվածները հատուկ քննարկում են պահանջում, և դրանց հեղինակները պիտի պատասխան տան ինչպես գրողի մերձավորներին ու հասարակությանը, այնպես էլ գործող օրենքների առաջ։ Ես այդպես եմ հասկանում։ Կարծես յուրատեսակ «մարտադաշտ» են բացել՝ «զոհասեղանին» դնելով հանգուցյալին։ Բայց մենք իրական Մարտադաշտ արդեն ունեցել ենք 1988-1994 թթ., որն այսօր, զինադադարից հետո, տեղափոխվել է գաղափարական հարթություն, և մենք, երբ չենք մասնակցել զենքով պատերազմին, պարտավոր ենք գոնե այստե՛ղ կատարել մեր պարտքը։
Ծիծաղելին այն է, որ Դ. Միքայելյանը նույն «Եղիցի լույս»-ում, իբր «պատասխանի իրավունքով», ոտնահարելով տարրական էթիկայի ու բարոյականության նորմերը, իր վրա է վերցրել իշխանությունների դերը և պատասխանել Վարդգես Օվյանի «Բաց նամակին՝ ԼՂՀ իշխանություններին»։ Տեղին է Ե. Սարգսյանի հարցադրումը. «Գրողի տաղանդի փա՞յլն է կուրացնում նրա հակառակորդներին, գրական նախա՞նձը, թե՞…» («Դեմո», 30 հուլիսի 2008թ.)։ Չնայած հոդվածս ավարտած եմ համարում, բայցևայնպես մի հարց ինձ մտատանջում է. այսպես ո՞ւր ենք գնում՝ դեպի Տաճա՞ր, թե՞…
ՀՐԱՉԻԿ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ Շուշի, 25.10.08
ՄՇԱԿՈՒՅԹ
Հիշատակ
ՆՐԱ ԵՐԱԶԱՆՔՆ ԻՐԱԿԱՆԱՑԵԼ Է
Մի շաբաթ առաջ՝ փետրվարի 23-ին լրացավ արցախցի մեծանուն գրող Վազգեն Օվյանի մահվան 22-րդ տարին։ Վաղուց մեզ հետ չէ գրողը, սակայն նրա ստեղծագործությունները շարունակում են ապրել, նրան կարդում են, ասմունքում կամ, պարզապես, լուռ հիանում նրա հայրենաշունչ երկերով...
Սովորաբար ազնիվ, արդարամիտ անհատները թշնամիներ շատ են ունենում (հատկապես՝ կենդանության օրոք), քանի որ «ազատություն սիրողին այս աշխարհը խիստ նեղ է», քանի որ միջակությունները չեն կարող հանգիստ հանդուրժել իրենց կողքին գտնվող տաղանդավորներին։ Վազգեն Օվյանը ինքն իր մասին առավել դիպուկ է արտահայտվել.
Բանաստեղծները ծառեր են՝ կանգնած
Մայր հողի վրա հպարտ, հաստատուն,
Նրանց ճյուղերին՝ թունոտ ու նախանձ
Անտաղանդներն են միշտ քարեր նետում:
Վ. Օվյանի անվան և նրա ստեղծագործության դեմ սանձազերծած արշավը, քննադատության հետմահու «խանդավառ» ալիքը ակամա է՛լ ավելի բարձրացրեց ու խորացրեց հետաքրքրությունը տաղանդավոր գրողի ստեղծագործության հանդեպ։ Շատերի սեղանին այժմ ավելի հաճախակի կարելի է տեսնել Վազգեն Օվյանի ժողովածուները։ Արցախցի ընթերցողը, ասես, վերստին հայտնաբերեց իր հարազատ գրողին։ Սկսեց ավելի շատ ընթերցել, ավելի շատ սիրել և հպարտանալ, որ ունի այդպիսի մեծատաղանդ, խիզախ ու հայրենասեր հայրենակից։
Գրողի համար չկա առավել բարձր երազանք, քան՝ սիրելի լինել իր ժողովրդին, լինել անմահ՝ իր ստեղծագործություններով։ Այսօր արդարացի կլիներ ասել, որ Վազգեն Օվյանի՝ որպես գրողի երազանքը իրագործվել է։ Նա սիրելի է իր ժողովրդին ու անմահ է, գրական թշնամիներն էլ այնպես են արտահայտվում նրա մասին, ասես այսօր էլ կանգնած է իրենց դիմաց։ Ծիծաղելի կլինի հավատալ, թե մի քանի հոգու կարծիքից տաղանդավոր մարդը կարող է դառնալ անտաղանդ, հայրենասերը՝ ոչ հայրենասեր կամ՝ ընդհակառակը։ Շանդոր Պետեֆին՝ հունգարացի մեծ բանաստեղծը, իր քննադատների համար այսպիսի տողեր է գրել.
Կարող էի ամբողջ կյանքում
Լավ երգ գրել ես անընդհատ,
Բայց երբեմն էլ կարեկցանքից
Գրում եմ քիչ տափակ ու վատ։
Եթե առանց բացառության
Ես գրեի հիանալի,
Ասեք տեսնեմ, ի՞նչ կանեին
Քննադատներն իմ ողբալի։
Կատակը՝ կատակ, սակայն անժխտելի է, որ միակ ճշմարիտ քննադատը ժամանակն է և Ժողովուրդը, որի կարծիքն արժեք ունի։ Բանաստեղծի հոգին բաց է իր ժողովրդի առաջ. եթե հոգին բաց չէ, ուրեմն այն մաքուր չէ կամ չկա ոչինչ՝ բացելու համար, չկա հոգի՝ հասկանալու, զգալու, սիրելու համար։ Ընթերցում ես՝ չես հուզվում, երբեմն՝ ամաչում, երբեմն զայրանում ես կարդացածդ տափակության վրա, քանզի երբ անկեղծ զգացողություն չկա, հնարավոր չէ նկարագրել չեղած բանը։
Իսկական բանաստեղծի երգը ծնվում է հոգու խորքից։
Բանաստեղծի սրտում միայն իր ցավն ու խինդը չէ։ Ամենքինն է, և դրա համար նրա երգը բոլորին հասկանալի է ու սիրելի։ Էլ ինչո՞ւ հարցնել ինչ որ քննադատի. եթե տվյալ ստեղծագործությունը վսեմացնում է հոգին, ազնիվ, գեղեցիկ զգացմունքներ ներշնչում, ուրեմն՝ լավ է այն։
Ընթերցել Վազգեն Օվյանի հայրենաշունչ ստեղծագործությունները և չալեկոծվել, չհամակվել ազնիվ հույզերով՝ չի կարող իսկական արցախցին, իսկական հայը.
Տուն ու տեղս ինձնից խլել
Ու ասում ես՝ վայ չանես,
Ավեր Վանում, գերված Ղարսում
Քրիստոնյա հայ չունես,
Բայց ես ինչպե՞ս չըմբոստանամ,
Ասա՛, ինչպե՞ս ես լռեմ,-
Սիրտս կիսել երկու մասի
Ու ասում ես՝ վայ չանես:
Մեծանուն, հանճարեղ մեծ անհատի մասին չունենալով փաստագրական տեղեկություններ, նրա կյանքի և գործունեության վերաբերյալ, դատում են միայն նրա ստեղծագործություններից։ Բոլոր նրանք, ովքեր սիրում, գնահատում են ճշմարիտ պոեզիան, ովքեր ուզում են իմանալ ճշմարտությունը Վազգեն Օվյան Մարդ-Գրողի մասին, բավական է ուղղակի ընթերցեն նրա ստեղծագործություններից մի էջ, մի ութնյակ, թեկուզ մի քառյակ, և ամեն ինչ հասկանալի ու պարզ կդառնա միանգամից.
Հիմա է՞լ լռենք, եղբայրք, հիմա է՞լ,
Երբ թուրքը եկել, մտել տունը մեր,
Ոտնատակ տվել այգի ու պարտեզ,
Օրը ցերեկով անպատվում է մեզ,
Ասում է՝ այստեղ այգի, բաղ չունեք,
Դուք այս աշխարհում Ղարաբաղ չունեք:
Կամ՝
Ես երազներն եմ քո հազարաձև,
Ես քո իմաստուն համբերությունն եմ,
Մելիք, խան ու բեկ կգան ու կանցնեն,
Ես, սրբազան հող, քո զորությունն եմ:
Ես՝ ապացուցված քո վեհությունը
Եվ քո ոգին ու երգը քաղցրաբառ,
Դու իմ հայրենի օջախն ու տունը,
Ճիչս Ղարաբաղ, խիղճս՝ Ղարաբաղ:
ՀԱՍՄԻԿ ՂԱՀՐԱՄԱՆՅԱՆ
բժշկուհի, գ. Ճարտար
ԱՆՏԻՊ ՆԱՄԱԿ
Այս նամակը գտնվել է Վազգեն Օվյանի նոթատետրում։ Գրողն այն գրել է մոսկովյան մի հիվանդանոցում, սակայն հնարավորություն չի ունեցել, չի կարողացել ուղարկել։ 1986 թ. գրած այս տողերից հետո գրողն այլևս գրիչ չի վերցրել ձեռքը...
Սիրելիներս,
Մոսկվան ինձ ընդունեց տխուր ու մռայլ, և դա նորություն չէր ինձ համար: Մարդիկ այստեղ կոպիտ են. մի բան ես հարցնում, իսկույն վրա են քշում. «Ի՞նչ ես զահլե տանում»:
Այսօր ավարտվեց նախնական պոլիկլինիկային անալիզներս, վաղը պիտի լինեմ բժշկի մոտ, որը պիտի հայտնի ինձ, թե հիվանդանոցում բուժվելու համար կոմիսիան ե՞րբ պիտի լինի... Ամեն ինչ այդ կոմիսիայից է կախված՝ բաց կթողնի՞ բուժվելու, թե՞ կասի՝ գնա տեղում բուժվիր:
Ամեն ինչ նման է տխուր երազի. չեմ հասկանում, որ ես՝ ես եմ և ի՞նչ եմ անում այս անհոգի մարդկանց մոտ: Օրերս չեն մթնում և, ավելի ահավորը՝ չեն լուսանում:
Հեքիաթները՝ հեշտ ընդունելու մասին, սոսկ հեքիաթներ են: Առաջներում այդպես էր... Հիմա կովկասցիները բժիշկների համար եկամտի վարար աղբյուր են՝ միայն թե փող պոկեն: Իրենք՝ կովկասցիներն են մեղավոր. նրանց այդպես են սովորեցրել:
Չգիտեմ, կդիմանա՞մ այս քաշքշուկին: Բարեկամներ ու ծանոթներ չունեմ, այստեղ ամեն ինչ որոշում է պնդաճակատությունը, նաև փողը: Սա իմ աշխարհը չէ: Բայց դե՝ հույս ունեմ:
Ուրեմն՝ ճակատագիրս կորոշվի այս վերջին երեք-չորս օրում:
Է՜հ, երեխաներիս եմ կարոտե՜լ, շա՜տ:
ՎԱԶԳԵՆ ՕՎՅԱՆ
Մոսկվա, 1986 թ.
ՎԱԶԳԵՆ ՕՎՅԱՆ
ԱՄԱՐԱՍԻ ՎԱՆՔՈՒՄ
Հրաշք է ասես կանգնած տիրաբար այս կանաչ հովտում։
Մի պառավ տատիկ խորանի առջև զույգ մոմ է վառել, չգիտեմ աստծո՞ն, թե՞ այս հրաշքին է նա լուռ աղոթում։
Հավատացյալի մի սուրբ երկյուղով կանգնել եմ ահա կիսամութի մեջ, շուրջս եմ նայում։
Բարձր գմբեթի քիվերին նստած աղավնիներն են կամաց ղունղունում, իսկ երես առած ճնճղուկները կռիվս են տալիս, ճռվողում անվերջ։
Ու ես փակում եմ աչքերս մի պահ։
Հիմա ուր որ է ղողանջեն պիտի զանգերը պղնձե։
Հիմա կթնդան կամարների տակ Տաղը հարության ու Վարդավառի։
Հիմա մի խելառ, մի ծուռ վարդապետ թաքուն կնայի պատի տակ կանգնած խորոտ Շողերին ու ա՜խ կքաշի։
Հիմա կգա մի թխաչ պատանի և սուրբ Մարիամի պատկերի առջև սիրտը կմաշի։
Հիմա... Եվ հանկարծ մեկը բռնում ու քաշում է թևս։
Վանքի պահակն է։ Ես սթափվում եմ։
- Դո՞ւ հավատո՞ւմ ես,- և նայում է նա իմ աչքերի մեջ, ժպտում մեղավոր։
- Ես հավատում եմ,- պատասխանում եմ։- Ես հավատում եմ Հարության տաղին, խորոտ Շողերին, այն վարդապետին, որ ա՜խ էր քաշում։ Ես հավատում եմ այս ճարտարակերտ, կանաչ հովտի մեջ տիրաբար կանգնած հրաշք տաճարին։
Ես հավատում եմ տաճարն այս կերտող իմ ժողովրդին։
1975 թ.
ՀԱՅՐԵՆԱԿԱՆ
Ոչ Լենկ-Թեմուրի աշխարհակործան բանակները ինձ ծնկի բերեցին, ոչ յաթաղանը դահիճ Կաջարի, ոչ էլ խորշակը անապատների։
Ես քարե տաճար, քարե ամրոց ու քարե բերդ էի։
Ոչ պարսից արքան կարողացավ ինձ առևանգել իր որոգայթներով պիղծ ու կեղծավոր, ոչ էլ մոգերը կարղացան ինձ հավատափոխել սուտ խոստումներով ու երդումներով նենգ ու կեղծավոր։
Ես Ամարասի վանքում դպիր ու վարդապետ էի։
Նենգամիտ մարդիկ ինձ հազար ձևով ամբաստանեցին և հազար ձևով փորձեցին նրանք բնից ինձ հատել, բայց մեր դարավոր թթենու նման ամուր կառչեցի մեր ժայռ ու քարին, ճյուղավորվեցի, խշշացի նորից...
Ես բարձր լեռան գագաթին կանգնած Կուսաբերդ էի։
Ոչ արյունառուշտ դավաճանների թունոտ տեգերը կարողացան իմ հավատը խոցել, ոչ հերետիկոս-կռապաշտները՝ հոգուս մեջ պահած երազը բոցել։
Ես աստվածային Հայկի աղեղից թռած նետ էի։
Ոչ հուդաների սուտ համբույրներն ու հորի բերանին փռած գորգերը ինձ սասանեցին, և ոչ էլ խարդախ դրածոների գոռում-գոչյուններն իմ հայրենականն ինձնից վանեցին։
Ես մեր ձորերում հավերժ շառաչող Թարթառ գետ էի։
Եվ առաջինը մեր այս լեռներից ես ձեռք մեկնեցի բարեկամության՝ լուրթ ստեպների քաջ զավակներին... Եվ առաջինը ծառս եղա հպարտ՝ ընդդեմ բռնության, և առաջինը ես ազատության դրոշ պարզեցի...
Թիկունքս՝ ամուր, հոգով հայրենի հողի հետ էի։
1975 թ.
* * *
Եվ ովքեր ասես, որ քեզ չերգեցին։
Եվ ովքեր ասես, որ իրենց երգով քեզ չհերքեցին։
Եվ ովքեր ասես, որ քո հերկածը մի կրկին անգամ չեկան հերկեցին։
Եվ ովքեր ասես, որ չզուգեցին քո սեգ ճակատը էպիտետներով, չզգալով սակայն, որ գեղեցկությունը ոչ մի պերճանքի կարիք չի զգում։
Եվ ովքեր ասես, որ քո անունով չհորջորջվեցին սուրբ առաքյալներ, և քո հասցեով՝ նստած Պառնասի ստորոտներում, թթված երգեր են հիմա վաճառում։
Եվ ովքեր ասես՝ իրենց ճառերով ու կեղծ ձոներով քեզ չեն չարչարում։
Եվ ովքեր ասես՝ մեր նախնիների գերեզմանները քանդուքար չարին, որ տեսնեն ով ես դու իրականում, ինչ ազգ ու տոհմից և ինչ աշխարհից, ով է մեծ պապդ, ովքեր են եղել քո մայրն ու քեռին։
Եվ ովքեր ասես, որ քո անունով չհերոսացան, և հիմա իրենց փայտե սուսերի, տեգերի համար տեղ են որոնում թանգարաններում։
Եվ ովքեր ասես՝ քեզ որոնելով՝ քեզ չկորցրին։
Եվ ովքեր ասես, որ քեզ սիրելով հանդերձ՝ լռեցին։
Եվ ովքեր ասես՝ քեզ չծռեցին։
Բայց դու մնացիր այնպես, ինչպես կաս, հպարտ՝ լեռնցու քո հպարտությամբ և շիտա՜կ քո՝ ղարաբաղյան այդ շիտակությամբ։
ՁԱԽՈՂՎԱԾԻՆ
Ապոլլոնը քեզ չտվեց քնար, և մուսաները չտվեցին քեզ սուրբ ներշնչանք։ Եվ Պառնաս տանող ճանապարհները փակ էին քո դեմ, իսկ դու, փառատենչ, շատ էիր ուզում անունդ տեսնել հայտնիների մեջ։
Սակայն մնացիր քո ամբողջ կյանքում այդպես ձախողված և ուղղեցիր թունոտ նետերդ հայտնիների դեմ։ Գեղեցիկի մեջ տգեղը տեսար, ճերմակը սևով նշավակեցիր և կրկեսային խենթ ցուլի նման կարմիրը դարձրիր քեզ համար թիրախ։
Այնպես, ինչպես նենգ Հերոստրատը սուրբ Արտեմիսի տաճարը վառեց հայտնի դառնալու իր տենչանքով սին, դու էլ, օ՜, գիտեմ, աշխարհում մի օր կդառնաս հայտնի և քո անունը կնշվի անշուշտ... մեր քաղաքային բյուրոյի սև մատյանի մեջ։
ՎԵՐՋԻՆ ԷՋ
Լիրիկական անտրակտ
ԿԱՂԱՄԲԸ
Մեծի նրա չափանիշը ծավալն է, արտաքին չափսերն ու կշիռը: Մեծ ու ծանրակշիռ գրողը նրա կարծիքով նա է, ով առնվազն 120 կգ քաշ ունի և կարողանում է հաստափոր գրքեր տպագրել (200 էջանոց գրքերին նա «բրոշյուր» է անվանում), մեծ պաշտոնյան՝ ով մեծ ու բարձր աթոռի վրա է նստում և այլն:
Դեռ մանկությունից երազում էր «մեծ մարդ» դառնալ և հիմնովին նետվեց այդ գաղափարի մեջ: Ինչպես մեծն Օտյանը կասեր՝ ոչ թե գաղափարը մտավ նրա գլուխը, այլ նա ինքը մտավ գաղափարի մեջ։ Եվ գոմաղբի մեջ ընկած կարտոֆիլի պես սկսեց «աճել»: Արդեն 6-րդ դասարանում այդ ասպարեզում հասել էր զգալի նվաճումների. գլխի չափերով առաջին տեղն էր գրավում ոչ միայն համադասարանցիների մեջ, այլև ողջ դպրոցում, իսկ մի քանի տարի հետո՝ նաև քաղաքում:
Տարիներ անցան: Մեծացավ այն քաղաքը, որտեղ նա էր ապրում: Մեծացավ ու պարարտացավ նաև նրա գլուխը: Այլևս հնարավոր չէր տարբերել՝ որն է գլուխը, որը՝ նստուկը: Ինքն էլ էր հաճախ շփոթում, երբեմն գլխիվայր նստում՝ թյուրիմացության մեջ գցելով մարդկանց: Իսկ երջանիկ մի օր էլ հանկարծ պարզեց, որ ինքը ևս կարող է ծանրա-կշիռ գրքեր տպագրել: Ամեն տարի առնվազն 15-20 կիլոգրամ գիրք էր տպագրում: Տանն այլևս ազատ տեղ չէր մնացել:
- Այս տարի 24 կիլոգրամ գիրք եմ տպագրել,- մի անգամ հպարտությամբ հայտնեց ծանոթ-բարեկամներին,- դա 4 կիլոգրամով գերազանցում է նախորդ տարվա ռեկորդս: Եթե այսպես շարունակեմ, մի քանի տարի հետո ավելի մեծ եմ լինելու, քան Լերմոնտովն ու Մայակովսկին, Թումանյանն ու Տերյանը...
- Դու արդեն մեծ ես Բայրոնից, Պուշկինից, Իսահակյանից ու Չարենցից, դու հանճար ես,- սկսեցին ոգևորել նրա ճոխ սեղանի փշրանքներով գոյություն քարշ տվող մանկլավիկները:
- Գիտեմ,- համեստորեն խոստովանեց նա,- բայց այդ «հանճարն» արդեն ինձ վրա նեղ է գալիս։ Չեմ հասկանում, ինչո՞ւ մարդիկ մի ավելի մեծ կոչում չեն ստեղծում, ասենք՝ գերհանճար, ամենահանճար...
Իր նազիր-վեզիրներին հանձնարարեց, որ դպրոցներին հրահանգ ուղարկեն՝ գրական միջոցառումներում արտասանել միայն իր բանաստեղծությունները։ Հեռավոր մի գյուղի խարխուլ պահեստից կարտոֆիլ կշռելու հսկա մի կշեռք բերեց տուն, որով մեկ առ մեկ կշռում էր իր գրքերն ու ոգևորված ծափ զարկում. «Վերջին տասը տարում տպագրած իմ բոլոր գրքերը կշռել եմ: Ինձ հետ միասին 257 կիլո է: Ես արդեն անցել եմ հայրենի ու համաշխարհային շատ ու շատ մեծերից»...
Ամեն տարի խոշոր պլանով լուսանկարում էր խաշ գցելու ծավալներ ընդունած մեծ գլուխն ու հպարտությամբ զետեղում իր գրքերի վրա կամ, թանկագին մասունքների պես, իր մակագրությամբ, նվիրում ծանոթ-բարեկամներին:
Եվ մի օր մարդիկ նկատեցին, որ նրա գլխի տարբեր մասերից սկսել են ինչ-որ բաներ դուրս գալ: Սկզբում ոչինչ չէին հասկանում, իսկ ոմանք մինչև անգամ սկսեցին կատակներ անել՝ «Դդումի վրա պոզեր են բուսնում... Մեծ գլուխը երկունքի մեջ է...»։ Բայց կես տարի հետո նրանք զարմանքով նկատեցին, որ «մեծ մարդու» գլխի տեղը հսկա մի կաղամբ է աճել:
Զարմանահրաշ լուրը կայծակի արագությամբ սուրաց երկրով մեկ և տարածվեց ողջ աշխարհում: Մոլորակի տարբեր ծեգերից խոշոր գիտնականներ, հանրահայտ գյուղատնտեսներ եկան՝ իրենց աչքերով տեսնելու և պարզելու այդ հրաշքը: Բոլորը միաձայն խոստովանեցին, որ իրենց ողջ կյանքում այդպիսի խոշոր կաղամբ չեն տեսել: Նրանցից ոմանք այդ գլուխ-կաղամբից փոքրիկ թևիկներ կտրեցին և ուղարկեցին իրենց երկրների գիտահետազոտական ինստիտուտներին՝ լաբորատոր ստուգումների համար: Եվ երբ մի ծեր գյուղատնտես փորձում էր փոքրիկ կաղամբաթև կտրել իր երկրի համար, չգիտես որտեղից մի աղջնակ հայտնվեց ու թախանձագին ասաց.
- Քեռի Կաղամբ, մայրիկս խնդրել է, որ մի թև էլ մեզ տաս՝ տոլմա փաթաթելու համար...
Ծեր գյուղատնտեսն իր ձեռքի կաղամբաթևից մի փոքր կծեց՝ համը ստուգելու համար, բայց հանկարծ զզվանքով դեմքը ծամածռեց.
- Թո՛ւհ, ինչ զզվելի համ ունի։ Այս ճիվաղի մեջ որքան չարություն, մաղձ ու թույն կա՝ տվել է զազրելի գլխին և կաղամբ դարձրել...
Ու բոլոր հայտնի գիտնականները հիասթափված շուռ տվեցին գլուխներն ու հաջորդ օրը մեկնեցին իրենց երկրները: Սակայն այդ ամենը մարդ-կաղամբին ամենևին չանհանգստացրեց: Կարևորն ու տեսանելին ոչ թե բովանդակությունն է, այլ ձևը, արտաքինը: Թող որ անհամ ու գարշելի է, բայց իր կաղամբն ամենամեծն է աշխարհում:
Նա հասել էր իր նպատակին: Նա արդեն «մեծ» էր:
ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ
ԱՌԱՋԱՐԿՈՒՄ ԵՆ՝ ԴԱԴԱՐԵՑՆԵԼ ՖԻՆԱՆՍԱՎՈՐՈՒՄԸ
Արցախի գրական անդաստանում «փչում են խորշակաբեր քամիներ», որ ամլացնում են բոլոր ծիլերը: Եւ անտրամաբանական ու հանրայնորեն դատապարտելի է հատկապես այն, որ այդ ամենը, կամա թե ակամա, արվում է նորանկախ երկրի պետական սուղ միջոցների օգտագործմամբ. ԳՄ ղեկավարն այսօր ստանում է նախարարական, վարչության քարտուղարը՝ փոխնախարարական աշխատավարձ, բյուջեն ֆինանսավորում է «Եղիցի լույս» եւ «Պըլը Պուղի» պարբերականները, որոնք իրականում, բացի նոմենկլատուրային հեղինակների «ներքին գրաքննություն անցած» ստեղծագործություններից ու «հրապարակախոսական հոդվածներից», ուրիշ ոչինչ չեն տպագրում:
Հանրությունը կարող էր հասկանալ Արցախի ԳՄ նկատմամբ առանձնահատուկ վերաբերմունքի կարեւորությունը, եթե կազմակերպության նախագահությունը չանցներ «թույլատրելի բացառիկության» սահմանները...
Արցախի ԳՄ նախագահությունը սեփական ցինիզմը փորձում է պարտադրել հանրությանը, ուստի վերջինս, որպես այդ ճնշումը արժանապատվորեն դիմագրաված ընդհանրություն, լիովին իրավասու է իր ներկայացուցիչների միջոցով ԼՂՀ իշխանություններին հորդորել, որպեսզի դադարեցվեն Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության գրողների միություն՝ անվանապես հասարակական, իրականում՝ նեղ կորպորատիվ կազմակերպությանը պետբյուջեից տրվող հատկացումները...
Հատված ԼՂՀ նշանավոր մտավորականների նամակ-հոդվածից,
«Ազգ», 06.12.08
ԽՄԲԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ԿՈՂՄԻՑ։ Սակայն կա նաև այլ կարծիք։ Ոմանք գտնում են, որ պետք է շարունակել ֆինանսավորել։ Ահա թե ինչու. յուրաքանչյուր կենդանի օրգանիզմում ինչ-որ ժամանակահատվածում, բժշկության լեզվով ասած, կեղտոտ արյուն է կուտակվում, որի գոյությունը մահացու վտանգ է ներկայացնում տվյալ օրգանիզմի համար։ Քանի որ մեր հասարակությունը մի մեծ կենդանի օրգանիզմ է, ապա նրա ներսում տարիներով կուտակված կեղտը, թարախը և թույնը մի նեխած տեղից պետք է դուրս գա։ Ու պետք է ամեն կերպ աջակցել, որ այն դուրս գա։
Եվ ահա այդ կեղտը, այդ աղտեղությունն ու թույնը, ինչպես կոյուղու խողովակից, դուրս է գալիս հենց ԼՂՀ ԳՐՈՂՆԵՐԻ ՄԻՈՒԹՅԱՆ ԽՈՍԱՓՈՂԻՑ...
ԱՆՎՃԱՐ ԽՈՐՀՈՒՐԴՆԵՐ
Որոշ չինովնիկների. Ձեր տեղը մի քար դրեք, գնացեք տուն։ Ժողովուրդը քարի հետ ավելի մեծ հույսեր է կապում՝ «Տաշած քարը գետնին չի մնա»։
Որոշ երթուղային վարորդների. Ուղևորներ «հավաքելու» նպատակով կանգառներում քիչ ցցվեք։ Մտածեք այն ուղևորների մասին, ովքեր ձեր ավտոմեքենայում նստել, սպասում են, որ ոչ միայն տեղ հասնեն, այլև՝ շուտ տեղ հասնեն։ Այլապես ոտքով կգնային։
Բազմաթիվ ուղևորների. Վերոհիշյալ ավտովարորդներին երբեմն հիշեցրեք, որ դուք կարտոֆիլի պարկ չեք, որ դուք մարդ եք և ունեք մարդու ձեր իրավունքները։
Գրողների միության մի քանի անդամների. Հեռուստաէկրաններին և մարդկանց մեջ քիչ երևացեք։ Հանրությունն ալերգիա ունի ձեր տեսքից։ Միևնույն ժամանակ՝ որքան ձեզ քիչ տեսնեն, այնքան քիչ կհիշեն ձեզ և ավելի քիչ կատեն։
Որոշ վայ-հայրենասերների. Հայրենիքը միայն արոտավայր չէ։ Արածելուց բացի մտածեք նաև «կաթ» տալու, այսինքն՝ այս երկրին մի բան տալու մասին։
Մի շարք ղեկավարների. «Ղեկավար»՝ չի նշանակում ղեկ վարել։ Դա շոֆերի պաշտոն չէ։ Ձգտեք առավել քիչ թրևել ձեր սև «բլոճներով», փոխարենը՝ երբեմն աշխատեք։
Որոշ պչրուհիների. Ցուցադրության համար շարունակ ձեր ձեռքում բռնած բջջային հեռախոսը ցանկալի է կախել ականջներից (կարելի է նաև՝ երկուական), որպեսզի ավելի տեսանելի լինի, որ դուք թանկարժեք «մոբիլնի» ունեք։
Բազմաթիվ ուսանողների. Երբեմն նաև գիրք կարդացեք։ Եթե չգիտեք դա ինչ է, նայեք բառարանները։ Հա՜, ախր, չգիտեք, թե բառարանն ինչ է։ Դա գիրք է։
Որոշ դասախոսների. Գուցե մի այլ աշխատանք գտնեք։ Ասենք, գրող դարձեք։ Ավելի լավ չէ՞ թուղթ փչացնել, քան՝ մարդ, սերունդ...
Որոշ քաղաքական գործիչների. Թույլ մի տվեք, որ ձեզ դարձնեն քաղաքական գործիք։ Գործիչն ու գործիքը տարբեր բաներ են։
Վ. ՕՎՅԱՆ
Համարի ասույթը
Պաշտոնյան պիտի ծառայի ոչ թե նրան, ով իրեն նշանակել է տվյալ պաշտոնում, այլ այն երկրին, որտեղ ապրում է, այն ժողովրդին, որ իրեն ծնել է...
Ամսվա ասույթը
Կան գլուխներ, որ միայն չարորակ մտքեր են ծնում:
|
