ՀԱՆԴԻՍԱՏԵՍԸ ՍԻՐՈՒՄ ԵՎ ՍՊԱՍՈՒՄ ԷՐ ՆՐԱՆ
(ՄԱՄԻԿՈՆ ՄԻՔԱՅԵԼՅԱՆԻ 90-ԱՄՅԱԿԻ ԱՌԹԻՎ)
Մարդկանց ծիծաղ պարգևող այդ դերասանը ՄԱՄԻԿՈՆ ՄԻՔԱՅԵԼՅԱՆՆ էր, շատերի համար՝ պարզապես Մամիկոնը։ Կրտսեր դուստրը՝ Արեգան է անգամ խոստովանում, որ հորը ոչ թե անուն-ազգանունով, այլ անվամբ էին ճանաչում ու այդպես էլ դիմում էին նրան՝ Մամիկոն։
Հորս՝ Վազգեն Օվյանի շնորհիվ իմ հասակակիցներից ու անգամ ավելի ավագ ընկերներիցս ավելի վաղ եմ ծանոթացել թատերական զարմանահրաշ աշխարհին։ 10 տարեկանից մոտիկից արդեն գիտեի Արցախի և ընդհանրապես հայ բեմի վարպետներ Գուրգեն Հարությունյանին, Միքայել Կորգանյանին, Բենիկ Օվչիյանին, տաղանդավոր ռեժիսոր Հովհաննես Կարապետյանին, արդեն անվանի կամ բեմում դեռևս նոր-նոր առաջին քայլեր կատարող շատ ու շատ դերասանների։
Հենց այդ տարիներից կամ մի քիչ ավելի վաղ ես գիտեի Մամիկոն Միքայելյանին։ Նրան հաճախակի էի տեսնում ոչ միայն ներկայացումներում, այլև հանդիպում էի հորս աշխատավայրում, որտեղ ձայնագրվում էր մոտ երեսուն տարի Արցախյան ռադիոեթերն աշխույժ պահող հանրահայտ «Մախաթը»։
«Վազգեն Օվյանը երբ ստեղծեց «Մախաթյան և Լեղունց» երգիծական հանդեսը, հենց առաջին օրվանից ինձ և Գուրգեն Հարությունյանին հրավիրեց իր մոտ... Երկար տարիներ մենք միասին աշխատում էինք։ Բայց երբ Գուրգեն Հարությունյանն այլևս չկար, Սուրեն Համզոյանը փոխարինեց։ Համզոյանից հետո նորերը եկան,- հորս 70-ամյակին նվիրված հեռուստահաղորդման ժամանակ ասել է Մամիկոն Միքայելյանը։- Ժողովուրդը հիացմունքով, մեծ հավեսով սպասում էր այդ օրվան...»։
Հետո նա ելույթ է ունեցել նաև հորս նվիրված հանդիսավոր երեկոյի ժամանակ։ Առայսօր հիշում եմ այդ երեկոն։ 2002 թվականի ամռանն էր։ Մամիկոն Միքայելյանն արդեն վատառողջ էր։ Կինը՝ բազմաթիվ ներկայացումների խաղընկերը, ԼՂՀ ժողովրդական արտիստ Նվարդ Ասատրյանը, մի քանի օր առաջ ցավով հայտնեց, որ ամուսինը շատ է ցանկանում, բայց երևի թե չկարողանա ելույթ ունենալ այդ երեկոյին։
Եվ հանկարծ, այդ օրը բեմում երևաց նա՝ արցախյան բեմի ծիծաղի վարպետը, Ղարաբաղի Կարպ Խաչվանքյանը՝ Մամիկոն Միքայելյանը... Դեմքից երևում էր, որ հիվանդ ու հոգնած է։ Անգամ կարեկցանքի ալիք անցավ դահլիճով։ Բայց երբ սկսեց խոսել, երբ իրեն հատուկ հումորով սկսեց պատմել հորս հետ իր մտերմության մասին, դահլիճը ոգևորվեց, աշխուժացավ...
«...Մենք արդեն ընկերներ էինք, ուր գնում, ինձ տանում էր, որովհետև ես երգում ու նվագում էի...»,- երեխայի անկեղծությամբ ու պարզությամբ, այդ տարիների հիշողությունից մանկան պես պայծառացած պատմում էր նա։ Եվ այդ «ուր գնում, ինձ տանում էր»-ը այնպիսի ոգևորությամբ ասաց, կարծես տարիքով ավագը հայրս էր (Մամիկոն Միքայելյանը ծնվել է 1920 թվականի հունվարի 3-ին, հայրս՝ 1932-ի հունվարի 6-ին)։
Այնուհետև ես մի քանի անգամ հանդիպել եմ նրան։ Զրուցել ենք հաճախ, առավելապես մեր Մայր թատրոնի երբեմնի փառքի և անշուք ներկայի, նրա հանդեպ համընդհանուր անտարբերության մասին էր խոսում, ցավով կիսվում ինձ հետ։ Բայց, չգիտեմ ինչու, նա իմ հիշողության մեջ մնացել է վերևում հիշատակված պարզ ու պայծառ մանկան տեսքով։ Եվ այդ նույն 2002 թվականի նոյեմբերի 20-ին երեխայի պես անկեղծ ու պարզամիտ այդ մարդը հեռացավ կյանքից։
Շատ տարիներ առաջ, հորս կենդանության ժամանակ հաճախակի էր լինում մեր տանը։ Սեղանի շուրջ զրուցում էին, այնուհետև հայրս խնդրում էր, որ մեզ համար երգի։
Մի անգամ, երբ եկավ, ձեռքին փոքրիկ մի հին «Ժամագիրք» կար՝ 1903 թ. տպագրությամբ։ Երևի մինչ այդ հորս հայտնել էր այդ գրքի մասին ու հիմա բերել էր ցույց տալու։
Հայրս վերցրեց այն, երկյուղածությամբ թերթեց էջերն ու ասաց.
- Մամիկո՛ն, այս գիրքն ինձ պիտի նվիրես։
- Չէ՛, Վազգեն, սիրելի՛ս, չեմ կարող։ Մեր տանը որքան գիրք ունեմ, քեզ կնվիրեմ, բայց դա չեմ կարող, իմ պապից է հիշատակ մնացել այդ գիրքը։
Հայրս ծիծաղեց և ոչինչ չասաց։ Հետո երկար զրուցում էին առավելապես թատերական կյանքից։ Հայրս «Մախաթի» համար նոր գրած տեքստից հատվածներ էր ընթերցում, տեղում անմիջապես նոր տողեր ավելացնում, որոշ բաներ փոխում, Միքայելյանը երեխայի պես ոգևորվում էր.
- Հա՛, այդպես ավելի լավ է, շատ լավ է...
Եկավ հրաժեշտի պահը։ Մ. Միքայելյանը վեր կացավ, քայլ արեց դեպի դուռը շարժվելու համար, բայց անսպասելիորեն կրկին նստեց ու դիմեց ինձ.
- Վարդգես ջան, այս գիրքն ինձ համար մասունք է։ Ես այն ոչ մի գնով որևէ մեկին չեմ տա։ Բայց քանի որ հիմա մի թեթև խմած եմ և գտնվում եմ իմ սիրելի Վազգեն Օվյանի հարկի տակ, հիմա կմակագրեմ և կնվիրեմ քեզ։
Եվ այդպես էլ գրեց. «Նվիրում եմ սիրելի Վարդգեսին... Քանի որ հիմա մի թեթև խմած եմ...»։
Այսքանը Մամիկոն Միքայելյան մարդու մասին, որի կյանքի 5-6 տասնամյակը կապված է հայ թատրոնի հետ։ Եվ նա ամենից առաջ դերասան էր, արվեստի մարդ։
Մասնակցել է Մեծ հայրենականին և պատերազմի ավարտից հետո դերասանական առաջին քայլերը կատարել Բաքվի Երամյանի անվան հայկական դրամատիկական թատրոնում, իսկ 1949 թվականից ընդմիշտ կապվել Արցախի Մայր թատրոնի հետ։ Առաջին իսկ դերերից հանդիսատեսը սիրել է նրան։ Առավելապես հանդես էր գալիս կոմիկական դերերում, և հանդիսատեսը նրան ավելի շատ համարում էր կատակերգակ։
Հանդես է եկել բազմաթիվ ներկայացումներում՝ «Ինչպես կառավարել կնոջը» (Միլորդ), «Պատվի համար» (Սուրեն), «Պեպո» (Կակուլի), «Լալվարի որսը» (Աշուղ), «Խաթաբալա» (Իսայի), «Բաղնիքդ անուշ» (Լուկաշին), «Ստախոս կինը» (Ջիմի), «Քաղքենիներ» (Պերչիխին), «Տաքսի-տաքսի» (Կնյազ), «Աշխարհն, այո, շուռ է եկել» (Մարգար), «Գնա մեռիր, արի սիրեմ» (Տարոն) և այլն։ Հանդես է եկել բազում գլխավոր ու էպիզոդիկ դերերում, սակայն երկրորդական, ամենափոքր դերերում անգամ կարողացել է կերպարներ ստեղծել, որովհետև լրջորեն էր մոտենում անգամ ամենափոքր դերերին, տանը ժամերով փորձեր անում տիկին Նվարդի հետ։ Այդ օրն եթե տանը բարեկամներ ու այլ հյուրեր էին լինում, նրանց հետ ճաշում էր, զրուցում, կատակում, այնուհետև ներողություն խնդրում և անցնում «փորձասենյակ»։
Ժամանակին հայ բեմի վարպետ Վահրամ Փափազյանի հետ խաղացել է «Հանցագործի ընտանիքը» ներկայացման մեջ (Կորադո), այնուհետև Ավետ Ավետիսյանի հետ («Խաթաբալա»՝ Իսայի)։ Կարպ Խաչվանքյանի հետ խաղացել է «Պահանջվում է ստախոս»-ում։
Մամիկոն Միքայելյանը կերտել է բազմաթիվ կոմիկական կերպարներ։ Բայց նա կերտել է նաև միանգամայն լուրջ ու անգամ ողբերգական կերպարներ։ Արցախցի հանդիսատեսը, սակայն, նրան ավելի շատ ընկալում էր որպես կատակերգակ ու միշտ սպասում էր նրան, մշտապես ուզում էր բեմում տեսնել սիրված դերասանին։
Դուստրը՝ Արեգան, պատմում է, որ ծանոթ-անծանոթները հաճախակի էին զանգում Միքայելյանների բնակարան ու հարցնում. «Մամիկոնն այս նոր պիեսում խաղո՞ւմ է»։ Ու հիասթափվում էին, երբ պատասխանում էին «ոչ»։ Երբ մի անգամ երկրպագուները նրան հարցրել են, թե ինչու է նախընտրում կատակերգությունները, կոմիկական կերպարները, դերասանը կեսլուրջ-կեսկատակ պատասխանել է. «Բժիշկներն ասում են, որ ծիծաղը երկարացնում է մարդու կյանքը, իսկ ես ուզում եմ, որ մարդիկ շա՜տ-շա՜տ երկար ապրեն...»։
Եվ նա ինչպես պարզ ու անկեղծ էր կյանքում, նույնկերպ պարզ ու հասարակ էր բեմում։ Այնքան պարզ ու հասարակ, որ երբեմն թվում էր ոչ թե մի ուրիշի, այլ հենց իր դերն է խաղում։ Եվ նրա մարմնավորած այդ դերը նման չէր մի այլ դերասանի ներկայացրած նույն դերին։
Մի անգամ, երբ ներկայացումներով շրջագայում էին Արցախի գյուղերում, գյուղացիներից մեկը տուն էր հրավիրել նրան ու նույնպես սիրված դերասան Սուրեն Համզոյանին և մածուն հյուրասիրել։ Ներկայացման ժամանակ Համզոյանը հանկարծ մոռացել է իր ռեպլիկը, և Միքայելյանն անմիջապես «որոշակի փոփոխության է ենթարկել» իր դերն ու վրա բերել. «Ափսո՜ս այն մածուն, որ կերել ես»։
Հորս հեղինակած «Պըլը-Պուղի» պիեսում Գիժ Պետո պիտի խաղար։ Անդրանիկ ներկայացումն էր։ Բեմում երևում է Մամիկոն Միքայելյանի Պետոն՝ գզգզված մազերով, քրջոտ շորերով, գավազանը ձեռքին, երկու դդում գոտկատեղից կախ։ Հանդիսատեսն անմիջապես ոգևորվեց, դերասանը դեռ կես խոսք չասած, դահլիճն արդեն աշխույժ ծիծաղում էր։ Մի քանի րոպե հետո կարծես միանգամայն այլ հանդիսատես էր դահլիճում։ Ժպիտն ու ծիծաղն անհետ չքացել էր մարդկանց դեմքից, փոխարինվել կարեկցությամբ ու խղճահարությամբ։ Բեմում այլևս Մամիկոն Միքայելյանը չէր, այլ նրա կերտած Գիժ Պետոն՝ դժբախտ, խեղճ ու ազնիվ մի արարած։ Եվ դահլիճի անսպասելի այդ փոխակերպումը դերասան Մամիկոն Միքայելյանի հաղթանակն էր։
Նրան սիրում էին նաև երեխաները։ Նոր տարում հաճախ էր երեխաներին ներկայանում որպես Ձմեռ պապ։ Հետպատերազմական ծանր օրերն էին։ Մի անգամ Ամանորի միջոցառումից հետո նրան պատկառելի չափերով մի արջուկ նվիրեցին։ Նոր տարվա նվեր ստացած մանկան երջանկությամբ շտապեց տուն՝ ուրախացնելու Նվարդիկ թոռանը։ Այդ արջուկն այսօր էլ խնամքով պահում են...
1978-ին նրան շնորհվել է հանրապետության վաստակավոր արտիստի, հինգ տարի հետո՝ ժողովրդական արտիստի կոչում։ Սակայն մինչ այդ, մինչև այդ պատվավոր (այն տարիներին՝ պատվավոր) կոչումներին արժանանալը, նա արդեն լայն ժողովրդականություն էր վայելում։ Հանդիսատեսը սիրում էր նրան, սպասում էր նրան։ Նրա հետ հանդիսատեսի յուրաքանչյուր հանդիպում յուրօրինակ տոն էր։
ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ
ՎԱՐԴԱՆ ՀԱԿՈԲՅԱՆԸ ՓԱԿԱԳԾԵՐԻՑ ԴՈՒՐՍ
ԿԱՄ՝ ՊԱՄՖԼԵՏ, ՈՐ «ՓՈԹՈՐԻԿ» Է ԱՌԱՋ ԲԵՐԵԼ
ԼՂՀ ԳՄ «ՆԱԽԱԳԱՀՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ»
Ի պատասխան Արցախի ճանաչված և հարգված տասնյակ մտավորականների՝ «Ազգ» թերթի «Մշակույթ» հավելվածում և արցախյան թերթերում տպագրված «Երբ ցինիզմը, իրոք, սահմաններ չի ճանաչում» նամակ-հոդվածի, ՀՀ ԳՄ մի քանի անդամներ, միության նախագահի գլխավորությամբ, «Գրական թերթ»-ում հապշտապ «հոդված» են գրել, որը ոճով, ձևակերպումներով չի տարբերվում ԼՂՀ ԳՄ-ի մամուլում տպագրված ստոր ու շինծու փաստարկներով սարքված զրպարտագրերից: Հոդվածի տակ «իրենց ստորագրությունն են դրել» նաև մարդիկ, ովքեր կամ անտեղյակ են Վազգեն Օվյանի գրական ժառանգությունից, կամ միանգամայն այլ կարծիք ունեն նրա անվան և գրական վաստակի մասին: Հ. Բեգլարյանը, որ առողջական լուրջ խնդիրներ ունի, հազվադեպ է տնից դուրս գալիս, վերջերս մեկնել է Դաշուշեն, բազմաթիվ մարդկանց ներկայությամբ, որպես մեծագույն հարգանքի տուրք, համբուրել Վ. Օվյանի հուշաքարը, հանկարծ «ստորագրել է» ԳՄ նամակը: Բեգլարյանը եղբորս մոտ երդվել է բոլոր սրբություններով (իր բառերն են - Ն. Օ.), որ ինքը չի ստորագրել այդ նամակը:
Վերջապես ո՞ւմ է պետք այս շոուն: Ակնհայտ է, որ սա «ես՝ քեզ, դու՝ ինձ» սկզբունքով սարքած ներկայացում է. Արցախի ԳՄ նախագահը տեղացի գրողների ստորագրություններով «Գրական թերթ»-ում վերջերս հրապարակավ «սատարել է» ՀՀ ԳՄ նախագահին և, ահա, վերջինս էլ նման ձևով վարձահատույց է լինում նրան՝ արտահայտելով իր աջակցությունը արցախցի կոլեգային (այս երևույթը մեզանում անվանում են «սատարախտ»), որի կազմակերպած արշավը՝ հետմահու ԼՂՀ բարձրագույն պարգևի՝ «Մեսրոպ Մաշտոց» շքանշանի արժանացած գրող Վազգեն Օվյանի դեմ, ղարաբաղյան լուրջ և իրեն հարգող մտավորականության շրջանում այդպես էլ ոչ մի աջակցություն չի գտել, ընդհակառակը՝ «Երբ ցինիզմը, իրոք, սահմաններ չի ճանաչում» նամակ-հոդվածի տպագրությունից հետո 70-ից ավելի մտավորականներ նույնպես իրենց ստորագրությունն են դրել այդ հոդվածի տակ:
Պարոնայք ԳՄ նախագահներ, ձեր աթոռներին կառչած մնալու համար ոտնատակ մի՛ տվեք ազնիվ մարդկանց անունն ու պատիվը, նրանց մի՛ խառնեք ձեր անձնական հաշիվներին: Ամո՛թ է: Դա պատիվ չի բերում մտավորականին: Իսկ որպեսզի ընթերցողը հասկանա, թե որն է այդ արշավի նպատակը, ստիպված եմ ներկայացնել «մի կաթիլ մեղրի» պատմության իրական պատճառը:
Արցախի գրական հասարակական կազմակերպության ղեկավարը վերջերս զրպարտչական աննախադեպ արշավ է ձեռնարկել Վազգեն Օվյանի անվան ու գրական ժառանգության դեմ: Բայց Վարդան Հակոբյանին (Սլավիկ Հակոբյան) ճանաչողներն այնքան միամիտ չեն, որպեսզի կարծեն, թե այսօր վերջինս քունն ու հանգիստը կորցրել է, որովհետև 50 տարի առաջ Վազգեն Օվյանն իր անդրանիկ գրքում Թևան Ստեփանյանին ներկայացրել է բացասական ու սարկաստիկ գծերով: Նախ՝ Հակոբյանը լինելով, նշանավոր արցախագետ ու պատմաբան Շահեն Մկրտչյանի բնորոշմամբ՝ ԵՍԱԿԵՆՏՐՈՆ անձնավորություն, իրենից դուրս ոչինչ չի տեսնում և հազիվ թե հուզվի անգամ մոտիկ մարդկանց անձնական դարդուցավերից: Էլ ո՞ւր մնաց՝ այդպես պատեպատ խփվի հանուն մի մարդու, որը, մեղմ ասած, այնքան էլ բարի անուն չի թողել ղարաբաղցու հիշողության և վերջին 70 տարվա պատմագիտության մեջ: Այնպես որ, ռուսի ասած՝ «նե դա լամպոչկի»...
Եթե Վ. Հակոբյանին առայսօր հանգիստ չի տալիս, դա այն պամֆլետն է, որ Վազգեն Օվյանը գրել է նրա մասին (նրա «Ես երգ չունեմ Ղարաբաղի մասին» բանաստեղծության պարոդիան է): Վերջինս կարող է 200 պասկվիլ մոգոնել հանգուցյալ գրողի դեմ և զետեղել պետական սուղ միջոցներով ֆինանսավորված իր շքեղակազմ հատորներում: Բայց, ի ցավ Հակոբյանի, դրանցից ոչ մեկն այնպես չի «կպնելու» Վազգեն Օվյանին, ինչպես նրա գրածը՝ իրեն: Ահա այդ պամֆլետը.
Ես անկեղծորեն հավատում եմ քեզ,
Դու Ղարաբաղի մասին երգ չունես,
Եվ բանաստեղծի սիրտ չունես մաքուր,
Դու հոնորար ես բառերից սարքում:
Քոնը կեղծելն ու շողոքորթելն է,
Քոնը քծնությամբ պաշտոն շորթելն է,
Քոնը իրար դեմ մարդկանց լարելն է,
Քոնը ամբիոնից ստից ճառելն է:
Քոնը սակարկել, դռներ բախելն է,
Քոնը, ընչաքաղց, առնել-ծախելն է,
Քոնը շանտաժն ու վայրահաչելն է,
Քեզնից ուժեղի ոտքը պաչելն է:
Մատնելն է քոնը, քոնը փքվելն է,
Քոնը սրբության վրա թքելն է:
Դու երկու տիրոջ ոտք լիզող շուն ես,
Դու Ղարաբաղի մասին երգ չունես:
25-30 տարի առաջ գրված այս պամֆլետ-պարոդիայի տպագրման օրվանից՝ 1992 թվականից Հակոբյանը կորցրել է հանգիստը, որովհետև ընդամենը 4 քառատողում խտացված է նրա իրական կերպարը, որի համար վերջինս «փոթորիկ» է բարձրացրել գրականության ու լրագրության բնագավառում չկայացած, սակայն զրպարտության ու կեղծարարության ասպարեզում անգերազանցելի գրչակներից կազմված իր մերձավոր շրջապատում, որը ինքն անվանում է «ԳՄ նախագահություն»:
Հակոբյանին լրջորեն մտահոգում է նաև Վազգեն Օվյանի ժողովրդականությունը: Դե, իհարկե, խորապես մտահոգիչ է. Օվյանը վախճանվել է երկու տասնամյակ առաջ, բայց, ինչպես գրված է Արցախի ճանաչված մտավորականների ստորագրությամբ հրապարակման մեջ, «ի տարբերություն որոշ «կենդանի մեռյալների», Վազգեն Օվյանը այսօր էլ ապրող հեղինակ է, նրան կարդում են, նրա հեղինակած բանաստեղծությունները՝ արտասանում: Եվ եթե դա հարուցում է ոմանց զայրույթը, ապա գրողը մեղք չունի. «ծանիր զքեզ»՝ ասում էին հները: Նշանակում է՝ ընթերցող հանրությունը ներկա գրական գորշությունից վեր է դասում անցյալի իրական արժեքները և իմաստ չունի «սուր ճոճել». ժամանակը ամեն ինչ իր տեղն է դնում... Գրադարաններում այսօր փնտրում են Վազգեն Օվյանի գրքերը: Եվ դա այն դեպքում, երբ պետական միջոցներով տպագրված բազմաթիվ հաստափոր հատորների կողքից ուսանողությունն անցնում է հպարտ անտարբերությամբ» (տես՝ «Երբ ցինիզմը, իրոք, սահմաններ չի ճանաչում», «Ազգ», 06.12.08):
Երբ Վազգեն Օվյանը գրում էր «Ղարաբաղի արծիվը», «Ամարասը», «Այս Ղարաբաղն է»-ն և բազմաթիվ հայրենաշունչ տողեր, երգիծական-սարկաստիկ երկեր էր գրում Լ. Բրեժնևի, Հ. Ալիևի, Բ. Կևորկովի, ադրբեջանական հայատյաց քաղաքականության դեմ («Նազար-նամե», «Կրկես», «Գորշ գայլի, շնագայլի և այլոց մասին», «Սև վեզիրը»…), «շքերթներից հոգնել էր արդեն ու ձանձրացել ճառերից դատարկ», Վ. Հակոբյանը ազգի դահիճներին՝ Հ. Ալիևին և Բ. Կևորկովին հաճոյանալու համար, ոգևորությամբ գովերգում էր «դարի մեծագործությունները»՝ «Աղդամ-Ստեփանակերտ երկաթուղու շինարարությունն ու անասնապահական խոշոր համալիրի կառուցումը», երևի կարծելով, թե դեպի Պառնաս տանող ամենաուղիղ ճանապարհն անցնում է Աղդամ-Ստեփանակերտ երկաթուղով ու անասնապահական համալիրների դռներով: Երբ Վազգեն Օվյանը ի պատասխան հայատյաց Ռասուլ Ռզայի թունոտ մի զառանցանքի՝ «Սմբատ և Բաբեկ» էր գրում («Որքան ոռնաս, Ռասուլ Ռզա, Սմբատները միշտ ծնվել են ու կծնվեն...»), Վ. Հակոբյանը ազերի Վագիֆի մասին պոեմ էր երկնում...
Այդ օրերին Թևանի մերօրյա «դատապաշտպան» Վարդան Սարգիսիչի, իր իսկ բառերով ասած, ԻՆՏԵՐՆԱՑԻՈՆԱԼ միտքը Բորիս Սարգիսիչից (որից, ի դեպ կորզել է ԳՄ բաժանմունքի ղեկավարի պաշտոնը), հայրենի և թուրք իշխանիկներից կեղեքվող իր հայրենակիցների հոգսերն ու ցավերը թողած, Ղարաբաղից «թռել», հասել էր կոմկուսին հրաժեշտ տված հեռավոր Չիլի և կիսում էր տիկին Ալիենդեի վիշտը: Դեռ ավելին՝ Հակոբյանը չտեսնելուն էր տալիս, որ Թևանն արդեն քանի տասնամյակ, աչքը ջուր կտրած, սպասում է իրեն՝ յուր «փաստաբանին»...
Երկու տասնամյակ առաջ մահացած գրողին «ոչնչացնելու» մոլուցքի մեջ Վ. Հակոբյանը կորցրել է ոչ միայն մտավորականին վայել էթիկան, այլև դատելու ունակությունը՝ ինքն իրեն հակասելով և իրեն գցելով ծիծաղելի վիճակի մեջ: Օվյանին մերթ մեղադրում է նրա համար, որ իբր վերջինս իր վիպակը գրել է Կևորկովի պատվերով՝ 1975 թ.-ին (վիպակը ամսագրում տպագրվել էր 1971 թ.-ին, գրքով՝ 1973-ին, երբ Կևորկովը դեռ չէր եկել Ղարաբաղ: Իսկ 1975 թ. Վ. Օվյանը Կևորկովի դեմ գրել է «Հուդային», «Բ. Կ.-ին», «Բասարական» բանաստեղծություններն ու տասնյակ պամֆլետներ), մերթ հայտարարում է, թե Օվյանը «չափածո հայհոյել է Կևորկովին»: Անհասկանալի է, թե ինչն է այդպես տանջում ԳՄ ղեկավարին. «Կևորկովի պատվերով գրե՞լը», թե՞ «Կևորկովին չափածո հայհոյելը»: Եթե մարդ մեկին հայհոյում է, էլ ինչո՞ւ պիտի միաժամանակ գրի նրա պատվերով...
Մյուս կողմից՝ մի ասող լինի Հակոբյանին՝ ուժդ չափածո չէր պատում, դու էլ արձակ «հայհոյեիր» ազգիդ դահճին: Ինչո՞ւ ծպտուն չէիր հանում: Թե՞ հայհոյանքիդ պարկը պինդ փակել էիր, որպեսզի հետագայում Արցախյան պատերազմից հետո քեզ հռչակեիր «Արցախյան շարժման առաջին ղեկավարներից մեկը» և հայհոյեիր «Կևորկովին հայհոյողին»: Ինչո՞վ էիր զբաղված այդ տարիներին, ավելի կարևոր գործեր ունեի՞ր: Իսկ գո՞ւցե Հակոբյանն իրոք կարծում է, թե մեռել է ժողովրդի հիշողությունը, և մարդիկ մոռացել են, թե իրականում ով ինչով էր զբաղված թե՛ այդ տարիներին, թե՛ Արցախյան պատերազմի ժամանակ, թե՛ հետո... Գո՞ւցե նրան թվում է, թե ժողովրդի հիշողությունը ևս կարելի է պատվերով «գրել տալ», կամ՝ գրել ու ժողովրդի ստորագրությունը դնել տակը…
Արշավանքի մի այլ պատճառ. նախանձի թույնը այնպես է կուրացրել Վ. Հ.-ին, որ նա Վ. Օվյանի հայրենասիրական գործերում անգամ չեղած ազգադավ շտրիխներ է տեսնում: Գիտե՞ք ինչու: Որովհետեւ Վ. Հ.-ն Ղարաբաղի մասին իրոք երգ չունի («Ես երգ չունեմ Ղարաբաղի մասին») եւ չի էլ ունենալու:
Ահա ԼՂՀ «ԳՄ նախագահության» ձեռնարկած արշավի և բարձրացրած աղմուկի ողջ իրական պատճառը, որի համար ԳՄ-ում թիվ մեկ մարտական տագնապ է հայտարարվել: Իսկապես որ շա՜տ հիմնավոր և օրախնդիր պատճառ է:
ՆԱՐԻՆԵ ՕՀԱՆՋԱՆՅԱՆ
Վերջին էջ
ԱՄԱՆՈՐԻ ՆՎԵՐՆԵՐ
Ճանապարհը երկար է ու հոգնեցուցիչ։
Մարդը կանգ առավ տեղում, պարկը դրեց ճամփամիջին և շտկելով մեջքը՝ հայացքն ուղղեց հեռուները։ Հավանաբար, մի 10-15 րոպեից տեղ կհասնի։ Հիմա երևի տոնածառի շուրջը բոլորած՝ հանդիսությունների սրահում երեխաներն անհամբեր իրեն են սպասում։ Ի՜նչ լավ է, որ մարդիկ ուշադրություն չեն դարձնում իր վրա, այլ անցնում են անտարբեր՝ ամեն ոք իր գործին ու իր հոգսին։
Մարդը ճանապարհի մի հատվածում հարմար անկյուն փնտրեց, հապշտապ հագավ Ձմեռ պապի հանդերձանքն ու վերցնելով նվերներով ծանրաբեռնված պարկը, շարունակեց ճամփան։ Անցած տարի կարգին գումար էին խոստացել Ձմեռ պապ «աշխատելու» համար, սակայն՝ չնչին գումար վճարել։ Հիմնարկի ղեկավարի հավաստմամբ՝ այս Ամանորին բոլոր Ձմեռ պապիկներին հաճելի անակնկալ է մատուցվելու. դե, հո կատակ բան չէ՝ հինգերորդ տարին է՝ ինչ մարդկությունը ոտք է դրել նոր հազարամյակ։ «Ձմեռ պապի ոտքը խերով լինի»,- ճամփու դնելիս մրմնջաց կինն ու հիշեցրեց, որ տունդարձին հիվանդ Արտակի համար մի փոքրիկ նվեր բերի։ Տեսնես երեխայի ջերմությունն անցե՞լ է. արդեն քանի օր է՝ գամված է անկողնուն։ Բժիշկներն էլ ոնց են մտապահում այդքան անթիվ-անհամար դժվարամատչ դեղերի անունները։ Պատկառելի գումարով երեխայի համար ձեռք է բերել, բժշկի խոսքերով ասած, դեղերի ընտրանին։ Է՛հ, փողն ի՞նչ է, կգնա բանվորություն կանի. բայց որտե՞ղ՝ մտածեց մարդը և տրամադրությունը չփչացնելու համար շարունակեց կիսատ միտքը. կարևորը երեխայի առողջությունն է։
Մտքերի մեջ խորասուզված՝ մարդը չնկատեց, թե ինչպես կարճվեց ճամփան, և երբ բացվեց հանդիսությունների սրահի դուռը, երեխաները թռչունների նման ուրախ ճռվողյունով շրջապատեցին նրան և կարծես թե մրցույթի էին դուրս ելել նրանք. այնքան ոգևորությամբ էին երգում, պարում և արտասանում...
Կիսով չափ դատարկելով խաղալիքներով լի պարկը՝ Ձմեռ պապը հրաժեշտ տվեց մանչուկներին և քայլերն ուղղեց դեպի դիմացի բնակելի շենքը, որտեղ պիտի այցելեր մի քանի ընտանիքների փոքրիկներին ու նոր միայն տուն դառնար։
Շքեղ կահավորանքով բնակարանում, որտեղ կային անթիվ թանկարժեք մանկական խաղալիքներ և որը մանկական խաղալիքների խանութի տպավորություն էր թողնում, Ձմեռ պապը քիչ-ինչ նեղսրտվեց «Պահո՜, այս ընտանիքի մինուճար մանչին դժվար թե գայթակղի իմ համեստ նվերը»։ Եվ նվերը հանձնելով փոքրիկին ու արագ հեռանալով բնակարանից՝ հանգիստ շունչ քաշեց։
Շուտով Ձմեռ պապը սեղմեց նույն շենքի առաջին մուտքի հինգերորդ հարկի բնակարանի դռան զանգը։ Դուռը բացվելուն պես նրա դեմքին փչեց խմիչքի և սխտորի տհաճ հոտը։ Նրա դիմաց կանգնած էր ուռած ու կարմրած կոպերով, ճաղատ գլխով մի թիկնեղ, հարբած տղամարդ.
- Ես... Ես Ձմեռ պապն եմ,- ասաց մարդը։
- Տեսնում եմ, որ Ձմեռ պապն ես, հետո՞... Ի՞նչ ես բերել ինձ համար,- հարցրեց հարբածը։
Ձմեռ պապը չհասցրեց պատասխանել. ուժեղ հարվածից երերաց տեղում։ Երբ փոքրիշատե սթափվելուց հետո փորձեց ետ դառնալ, հարբածը խաղալիքներով պարկը խլեց նրանից և քամահրանքով նետեց. «Դե, հիմա գնա՛, Ձմեռ պա՜պ»։
Աստիճաններով իջնելիս Ձմեռ պապն անվերջ մտածում էր, թե հարբածի ինչին է պետք պարկը կամ էլ՝ ո՞վ գիտե, գուցե կարծում էր, թե այնտեղ ոգելից խմի՞չք կգտնի։ Երկրորդ հարկի միջանցքում երկու կին էին զրուցում։ Տեսնելով անհանգիստ դեմքով, այլայլված Ձմեռ պապին՝ դժվարությամբ ճամփա տվեցին նրան։
- Որտեղի՞ց հայտնվեց այս հարբեցողը, իբր թե Ձմեռ պապ է։ Ես սրա նմաններին լավ եմ ճանաչում,- կանանցից մեկի խոսքերը կարծես շատ հեռվից հասան Ձմեռ պապին։
- Ի՞նչ հարբեցող, չե՞ս տեսնում՝ փորձված գող է, չնկատեցի՞ր, ոնց էր աչք գցել քո ադամանդե ականջօղերին։ Շտապիր տուն և դուռն ամուր կողպիր,- խորհուրդ տվեց զրուցակիցը։
Բակում երեխաները ձնեմարդ էին պատրաստում։ Նկատելով բակի մեջտեղում կանգնած Ձմեռ պապիկին՝ հևավազ հասան նրան։
- Ա՜յ քեզ բան, իսկական Ձմեռ պապ է՝ միայն թե առանց պարկի,- ասաց երեխաներից ամենաավագն ու շարունակեց.- Իսկ ո՞ւր է քո խաղալիքներով պարկը, Ձմեռ պապ։ Չէ՛, դու Ձմեռ պապիկ չես, մեզ փորձում ես խաբել։
Այս խոսքերն այնքան ոգևորեցին բակի մնացյալ երեխաներին, որ ոմանք սկսեցին ձյունով խփել նրան, շատերն էլ՝ քաշքշել շորերից, մի քանիսն էլ Ձմեռ պապի գրպաններում փորձում էին նվերներ գտնել։
Մի կերպ ազատվելով երեխաների քաշքշուկից՝ մարդը քայլերն ուղղեց դեպի մոտակա զբոսայգին։ Այստեղ հաստատ իրեն ոչ ոք չի խանգարի։ Տեղավորվելով ձյունածածկ նստարանին՝ հանկարծ նրա մեջ մի անզուսպ ցանկություն առաջացավ. նա կամեցավ մի կուշտ լաց լինել։ Եվ փակելով հոգնած աչքերը՝ լռելյայն սկսեց արտասվել...
Ձմեռ պապն արտասվում էր իր կոխկրտված մարդկային արժանապատվության համար, իր հիվանդ որդու համար, որ անհամբեր սպասում է հոր գալստյանն ու նրա նվերին։ Նա արտասվում էր, որ չկարողացավ Ամանորի և Սուրբ Ծննդյան տոների համար գործընկերոջից պարտքով փող վերցնել։ Նա արտասվում էր մարդկանց անտարբերության ու հոգսաշատ, անհրապույր կյանքի համար...
- Մայրիկ, նայիր՝ Ձմեռ պապն արտասվում է, խնդրում եմ, ասա՝ թող չարտասվի։ Ես լացող Ձմեռ պապ չեմ ուզում,- հանկարծ շատ մոտից լսեց անծանոթ մանչուկի ձայնը։
Եվ երբ բացեց աչքերը, դիմացը կանգնած էր մի երիտասարդ կին՝ երեխայի ձեռքից բռնած։
- Ձմեռ պապիկ, դե ասա՝ ինչո՞ւ ես լալիս,- դիմեց փոքրիկը վերջինիս։
- Է՛հ, մանչուկս, ինձ չես հասկանա։ Ձմեռ պապը աշխարհի ամենադժբախտ մարդն է,- պատասխանեց նա ու քայլեց դեպի անորոշ հեռուն...
ՆՎԱՐԴ ՕՀԱՆՋԱՆՅԱՆ
ԱՄԱՆՈՐԻ ԱՆՎԱԴՈՂԵՐԻՑ ՄԻՆՉԵՎ «ՎԵԴԻ ԱԼԿՈ»
Նոր տարվա ամենամեծ անակընկալը Ամանորն առանց ձյան դիմավորելն էր։ Ձյուն չտեղաց նաև առաջին երեքևկես շաբաթվա ընթացքում։ Փոխարենը, ինչպես տակը պատռված տակառից, այնքան գովազդ թափեցին արցախցիներիս վրա, որ մեկ ամսում գովազդի երկու տարվա պլան կատարեցին։
Հարևանս գովազդային այդ աղետը համեմատում է Հայիթիի տարերային աղետի հետ։ Գուցե մի փոքր չափազանցություն կա այդ համեմատության մեջ, քանզի գովազդային աղետը բարեբախտաբար չհասցրեց մարդկային ողբերգական կորուստների։ Չնայած հաստատ բազմաթիվ մարդկանց երևի թե հասցրած լիներ նախաինֆարկտային վիճակի։
Մայրաքաղաք Ստեփանակերտում և նրա շուրջ բացի հայաստանյան հեռուստաալիքներից և ռուսական OPT ու «Ռոսիա-1» հեռուստաալիքի, ինչպես ասում են, «որսում են» նաև երկու տասնյակ արբանյակային հեռուստաալիքներ, որոնցում յուրաքանչյուր 1 ժամում 4 անգամ եթեր են խուժում տեղական գովազդային հոլովակները։ Այսինքն՝ ամեն աստծո օր յուրաքանչյուր արբանյակային հեռուստաալիքով առնվազն 40 անգամ պտտում են միևնույն գովազդները։ Այդ նույն գովազդային «գոհարները» հեռուստադտողների գլխին են թափում նաև մնացած 2 տասնյակ հեռուստաալիքներից։ Ստացվում է, որ մի ամիս շարունակ օրը 800 անգամ մենք վայելել ենք տեղական միևնույն գովազդային գլուխգործոցը, որոնց մի մասը ներկայացվել է ոչ պետական հայոց լեզվով, այլ օտար ռուսաց լեզվով՝ առավելապես՝ գավառական մակարդակի տեսահոլովակով։
Ըստ երևույթին, գովազդատերերն այն կարծիքին են, որ իրենց «գոհարները» օրական 800 անգամ դիտող Արցախի մի բուռ բնակչությունը, թեկուզ զզվանքից դրդված, թափվելու է խանութ-սուպերմարկետները, գնելու գովազդվող «Վեդի-ալկոն» կամ մյուս «էժան ու ընտիր» ապրանքանին, այդ թվում՝ ավտոմեքենաների անվադողեր, որոնք, ինչպես ներկայացնում են գովազդատերերը, վաճառվում են «պապիկ-տատիկի» հուշարձանից մի քանի հարյուր մետր հարևանությամբ...
Ասես «պապ ու տատիկը» հատուկ նրա համար են տեղավորվել բլրի վրա, որպեսզի անցորդներին մատնացույց անեն, թե որտեղ են անվադողեր վաճառում կամ «նորագույն տեխնոլոգիայով» ավտոմեքենաների գազալցում կատարում։ Կարծես Ամանորի մեր համեստ սեղաններին հենց անվադողերն էին պակասում, որ առավել կատարյալ դառնար տոնական տրամադրությունը։ Էլ չենք խոսում այն մասին, որ եթե նույնիսկ թաքուն վաճառեին դրանք, ավտովարորդները, միևնույն է, անհրաժեշտության դեպքում թեկուզ գետնի տակից գտնելու, գնելու են այդ անվադողերը։
Ավելի լավ չէ՞ այդ 2 տասնյակ հեռուստաալիքներից մի քանիսը չհեռարձակվեն, փոխարենը ամբողջ օրն այդ հաճախականությամբ առավոտից կեսգիշեր պտտեն տաղտկալի այդ գովազդ կոչվածները, որովհետև հեռուստաալիքներ խուժած այդ թափոնը ժամանակին չընդհատելու պատճառով հաճախ հետաքրքիր հաղորդումներից կամ կինոնկարներից խլվում են թանկագին րոպեներ։
Մեզ որքա՜ն շատ է պակասում չափի զգացումը...
ԳԱԳԻԿ ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆ
«Եվ վերադարձնելով ձեր դիմանկարը» շարքից
ՌՈԲԵՐՏ ԵՍԱՅԱՆԻՆ՝
50-ԱՄՅԱ ԳՈՅՈՒԹՅԱՆ ԱՌԹԻՎ
Մագաղաթադեմ պոետն այս դեղնագույն
Բառեր է նկարում սմքած և անարյուն,
Փսխում է բառեր, շինում տող ու տաղեր,
Թղթեր աղտոտում, սարքում դեղնած «խաղեր»:
Գրում է, հա, գրում, սարդն այս վաչկատուն,
Թղթերն իր խտտած՝ վազում խմբագրատուն,
Գրում ու մրում է գրչակն այս դեղին,
Երկնածը վռազ տպում՝ տեղի ու անտեղի:
Տոն է, խնդություն, թե սուգ ազգային՝
Դեղնած մի ստիխ ունի պոետն այս թաղային:
Գողական կանտորի անդամն է ու հրետանին
Դեղին գրչակն այս նենգ ու ութոտանի:
Անտեր չէ սակայն պոետն այս բալագան,
Խելքից խեղճ տեր ունի՝ գող ու ինտրիգան,
Անունով է Սրա քնում կամ «դուրս գնում»,
Առավոտից իրիկուն՝ Սրա գովքն անում:
Կա, ահա, այսպիսի պոետ մի դեղներես,
Որդի պես գետնաքարշ և թունդ աներես:
Գրում ու մրում է գրչակն այս ենթակա,
Գրածից ոչ ինքն է գլուխ հանում,
Ոչ ընթերցողը՝ եթե կա:
ՄԽԻԹԱՐ ԳՈՇԵՆՑ
ԵՐԿԱՐԱՃԻՏՔ ԿՈՇԻԿՆԵՐ, ՈՐ, ԱՍԵՍ, ՎԵՐՋ ՉՈՒՆԵՆ
Նորաձեւ են ծնկից վերև երկարաճիտք կոշիկները, որոնք բնորոշվում են որպես մինչև ականջների ծայրը հասնող կամ վերջ չունեցող: Մեր հասարակությունում նմանատիպ կոշիկները նույնացվում են մարմնավաճառ կանանց հետ, քանի որ մարմնավաճառները մեծ մասամբ ուշադրություն գրավելու համար կրում են դրանք: Սակայն ժամանակն է կոտրել այդ կարծրատիպը և հետևել աշխարհի առաջատար նորաձևության տների առաջարկին: Այնպես որ, դասական կոշիկներ նախընտրողների համար նոր, ավելի համարձակ ոճ ընտրելու լավագույն ժամանակն է:
Սեզոնի գլխավոր միտումներից են նաև ուղիղ ճտքերը և քիթը վեր ցցած ձևը:
«Անկախ», Երևան
Համարի ասույթը
Երբեմն այնքան ենք տարվում գովերգությամբ, որ մոռանում ենք նկատել, որ մեր գովերգած օբյեկտը կամ սուբյեկտը սարսափելիորեն մերկ է:
Ամսվա ասույթը
Եթե բոլոր դատարկ փուչիկները պայթելու հատկություն ունենային, ապա փուչիկ-գլուխների պայթյունից ողջ մարդկությունը կխլանար:
|
