ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ
ԼՂՀ ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏԻՆ՝ ՆՈՐ ԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔ
«Նոր էջ»-ի անցյալ տարվա նոյեմբերյան և դեկտեմբերյան համարներում շարունակաբար տպագրված «Համընդհանուր ուժերով դուրս գանք ստեղծված վիճակից» վերնագրով հոդվածը, որի հեղինակը հասարակական-քաղաքական գործիչ, ընթերցողներին հանրածանոթ լրագրող Եղիշե Սարգսյանն է, լայն արձագանք է գտել մեր ընթերցողների շրջանում: Ստորև տպագրելով ստացված արձագանքներից մեկը՝ ԼՂՀ նախկին գյուղվարչության պետ, գյուղատնտեսական գիտությունների թեկնածու Էդ. Գասպարյանի հոդվածը, հուսով ենք, որ իշխանությունները, հատկապես ԼՂՀ գյուղնախարար Ա. Ծատրյանը ժամանակ կգտնեն պատասխանելու հոդվածագիրներին։
Եղիշե Սարգսյանը «Համընդհանուր ուժերով դուրս գանք ստեղծված իրավիճակից» հոդվածում առաջարկում է վերականգնել ղեկավարման նախկին կարգերը, քանզի ներկա իրավիճակում ոլորտի ղեկավարումը վեր է ածվել ավելորդ գերատեսչության: Այդ մասին գնալով մեծանում է դժգոհությունները թե՛ մեզ մոտ, և թե՛ Հայաստանում:
Գյուղատնտեսության ոլորտի ղեկավարման դիմազրկությունը ավելի ցայտուն ձևերով է արտահայտվում հատկապես շրջաններում, որտեղ երբեմննի ինքնուրույն գործող գյուղվարչությունները վեր են ածվել շրջվարչակազմի ոչ լիազորված իրավունքներով օժտված բաժինների։
Ե. Սարգսյանը առաջարկում է մեզ մոտ ևս կազմակերպել գյուղատնտեսության ղեկավարման այնպիսի միավորում, որն այժմ գործում է Հայաստանի Արմավիրի մարզում՝ պետական, գիտական միավորման տեսքով: Նա իր մեջ ընդգրկել է տվյալ մարզի բոլոր գյուղատնտեսական միավորումներն ու մթերող, վերամշակող ձեռնարկությունները և հողագործին կամ մթերք արտադրողին ազատել է ներքին ու արտաքին շուկա որոնելու հոգսերից:
1990 թվականին գտնվելով, «Ղարաբաղ» գիտաարտադրական միավորման գլխավոր տնօրենի պաշտոնում, զրկված ամեն մի պետական լիազորություններից, զգալով մեր մարզի գյուղատնտեսության ոլորտի նախկին ղեկավար օրգանների լուծարման մոտալուտ վտանգը, ստեղծված անարխիան ու 70 տարվա ստեղծած նյութական արժեքների ալան-թալանը ոլորտում, երբ ամեն մեկը ձգտում էր իր շրջանի հարցերը լուծել ինքնուրույն, ահա այդպիսի դժվարին ու խառնաշփոթ պայմաններում առաջարկություն էին մտցրել, քանի դեռ ուշ չէ, մարզում հիմնել գյուղատնտեսության ոլորտի ղեկավարման միանգամայն այլ, դեմոկրատական հիմունքներով աշխատող նոր համարկարգ՝ իր մասնաճյուղերով: Հարցը համաձայնեցվել էր մարզկոմի այն ժամանակվա առաջին քարտուղար Հենրիխ Պողոսյանի և դեռևս գործող ագրոարդյունաբերական համալիրի ղեկավար Լոենիդ Պոտրոսյանի հետ:
Այդ կազմակերպությունը կոչվում էր «Մարզի գյուղատնտեսության աշխատողների ասոցիացիա» (կամ միավորում): Միավորումը պետք է ունենար իր ղեկավար օրգանները: 1990 թ. դեկտեմբերի 21-ին կազմակերպվեց մարզային ու շրջանային ագրոարդյունաբերական միավորումների և գյուղատնտեսական մյուս ձեռնարկությունների ասոցիացիայի ստեղծման կազմկոմիտեի անդրանիկ նիստը: Ասոցիացիայի և նրա անհրաժեշտության մասին զեկուցումով հանդես եկա ինքս: Միավորման անդրանիկ նիստում ընդունվեց նրա կանոնադրությունը: Այդ ամբողջ փաստաթղթերը տպագրվեցին «Խորհրդային Ղարաբաղ» թերթի 1991 թ. հունվարի 17 և 18-ի համարներում: Գյուղատնտեսության աշխատողների մարզային ասոցիացիայի կանոնադրությունը կազմվել էր ԽՍՀՄ նախկին միութենական մարմինների, Արցախում գործող բոլոր գյուղատնտեսական ձեռնարկությունների, կոլտնտեսությունների ու խորհտնտեսությունների, մթերող և վերմշակող կազմակերպությունների համար նախատեսված հրահանգներով ու կանոնադրությունների համաձայն:
Միավորման մեջ կանոնավոր հիմունքներով իրավունք ունեին մտնել գյուղտնտեսական բոլոր կազմակերպությունները, անգամ անհատական գյուղացիական տնտեսությունները: Նրա բարձրադիր օրգանը համարվում էր նրա կազմի մեջ մտնող կազմակերպությունների լիազոր ներկայացուցիչների համագումարը, որը պիտի հրավիրվեր հնգամյակը 2 անգամ, իսկ միջհամագումարային ժամանակահատվածը ղեկավարում էր նրա կոնֆերանսը, որն իր նիստերը հրավիրում էր տարեկան 1 անգամ, իսկ մյուս ժամանակներում ղեկավարությունը կազմակերպում էր միավորման ընտրված նախագահության կողմից:
Ասոցիացիայի յուրաքանչյուր անդամ իրավունք ուներ մասնակցելու քննարկվող բոլոր հարցերին, հանդես գալ առաջարկություններով՝ ուղղված միավորման աշխատանքների բարելավմանը, նրա արդյունավետության բարձրացմանը:
Ասոցիացիայի ունեցվածքը համարվում էր մարզի հողային ու ջրային ռեսուրսները, նրան տրամադրված տեխնիկան ու սարքավորումները, իսկ դրամական միջոցների աղբյուր էր հանդիսանում միավորման մեջ մտնող բոլոր կազմակերպությունների կողմից հատկացվող տարեկան ստացված շահույթի 20%-ը։ Բացի այդ, սկզբնական շրջանում միավորումը պետությունից ժամանակավորապես պետք է ստանար դոտացիա՝ միավորման աշխատավարձի ֆոնդի մի մասի ստեղծման համար, որն աստիճանաբար կվերացվեր արտադրության արդյունավետության բարձրացման հետ միասին:
Կարևորն այն է, որ ասոցիացիային կից պետք է գործեին մասնագիտական տնտհաշվարկային կարգով աշխատող տարբեր հանձնաժողովներ, ընդհուպ մինչև հողաշինարարական, շինարարական հսկիչ, կադրերի պատրաստման, շուկայական հարաբերությունների զարգացման հանձնաժողովներ և այլն, կոմերցիոն բանկեր:
Միավորման անդամները պետք է հանդես գային ոչ թե դիտորդի դերում կամ խորհրդատուի իրավիճակում (ինչպես այժմ՝ գյուղնախարարության կողմից), այլ որպես արտադրության անմիջական կազմակերպիչներ, պահանջատերեր ու հսկիչներ:
Կարծում եմ՝ այսօր նորից հրամայական պահանջ է դառնում վերադառնալ անցյալ դարի 90-ական թվականների սկզբներին հիմնված հանրապետական ասոցիացիայի կամ միավորման ստեղծմանը, իր տրամադրության տակ կենտրոնացնելով ինչպես պետության կողմից, այնպես էլ բանկային արտոնյալ վարկավորման, ցածր կամ անտոկոս դրույքաչափերով վարկերն ու միավորման մեջ մտնող կազմակերպություններից հանգանակվող միջոցները, ինչպես նաև գյուղատնտեսական նպատակներով տրամադրվող բոլոր բարեգործական միջոցները:
Այդ ասոցիացիան պետք է գործեր ինքնուրույն և հաշվետու լիներ միայն հանրապետության գործադիր իշխանությանը, իսկ շրջաններում՝ շրջվարչակազմերին, համայնքներում՝ գյուղապետերին: Բայց նրանք, բացի աջակցելուց, իրավունք չպետք է ունենային միջամտել միավորումների ֆինանսական միջոցներին, որոնք հատկացվում են վերադասից՝ այս կամ այն ծրագրի իրականացման նպատակով:
Անկասկած միավորման կազմի մեջ մտնող կազմակերպություններից և այլ հնարավորություններից հանգանակված գումարների հաշվին հնարավորություն կստեղծվեր ավելի արագ ընդլայնել գյուղատնտեսական մթերքների մթերման ու վերամշակման ձեռնարկությունների ցանցը, զարգացնել Արցախի ավանդական արտադրաճյուղերը՝ անապահովությունն ու թռչնաբուծությունը, շերամապահությունն ու գորգագործությունը: Չպիտի մոռանալ նաև մեղվաբուծությունն ու ծխախոտագործությունը՝ որպես եկամտաբեր արտադրաճյուղեր կամ ձիաբուծությունն ու ձիասպորտի կազմակերպումը: Մեղվաբուծությունն ու խոզաբուծությունն անտառամերձ գյուղերի զբաղմունքի առարկաներն էին...
Իսկ թե ինչու չգործեց միավորումը, դա կատարվեց գյուղնախարարության ստեղծման պատճառով։
Ինչ որ տեղ սխալ եմ համարում նաև համահավասար, ոչ պատշաճ արդյունավետությամբ աշխատողներին գումարների տրամադրումը՝ սև ցելի կամ եգիպտացորենի ցանքատարածությունների ավելացման համար: Իմ կարծիքով, այդ գումարները պետք է տրամադրվեն նրանց, ովքեր պատշաճ ձևով են մշակում հողը և բարձր բերք ապահովում: Հողերի ճիշտ մշակման, նրանց խոշորացման մի հիանալի օրինակ էր ընթացիկ տարում Ամարասի ձորակում կատարված աշխատանքը: Գյուղատնտեսության ոլորտի ղեկավար մասնագետների պատասխանատվության տակ պետք է գտնվի բերքի պաշտպանումը բնական աղետներից, մկնանման կրծողներից և այլ վնասատուներից:
Միանգամայն սխալ եմ համարում նաև մեզ մոտ շրջանառվող այն կարծիքը, որ իբր մեր երկրամասը աղքատ է բնական պաշարներից: Ընդհակառակը, մենք հարուստ, բերրի հողատարածքներ, անտառներ, արոտավայրեր, ջրային ռեսուրսներ ունենք, որոնք արդյունավետ օգտագործելու դեպքում կարող ենք կերակրել ոչ թե 150 հազար մարդու, այլ մինչև 1 միլիոն բնակչությանի:
Արցախում բոլոր մշակաբույսերի սերմաբուծությունն ու այգետարածքների ընդլայնման համար տնկարանների (շահթթենու, խնձորենու, տանձենու, ընկուզենու, նռնենու, թզի, արքայախնձորի և այլն) հիմնումը պետք է գտնվի պետական հովանու ներքո։ Իսկ անասնապահության տոհմային հատկանիշների բարելավումը պետք է ընթանա ոչ թե իգական սեռի տոհմային անասունների ներմուծմամբ, այլ բարձր մթերատու անասունների սերմնահեղուկի ներմուծմամբ՝ կատարելագործելով արհեստական սերմնավորման տեխնոլոգիան:
Ինչպես հայտնի է, վատ օրինակն ավելի արագ է տարածվում, քան լավը: Հայաստանի «Նովոյե վրեմյա» թերթի 2009 թ. հունիսի 30-ի համարում լրագրողը տեղեկացնում է մի շարք ցավալի երևույթների մասին, երբ որոշ օլիգարխներ հանուն սեփական շահի ու գրպանի, զարգացնում են արտասահմանյան անճաշակ, անորակ մթերքների ներմուծման գործն ու խոչընդոտում տեղական արտադրության զարգացումը, արհեստականորեն մեծացնելով գործազուրկների բանակը: Մենք չպետք է թույլ տանք այն սխալները, որոնք կատարվում են Հայաստանում։
Ոչ ոք չի կարող ժխտել, որ Հայաստանի միայն Արմավիրի մարզն ամբողջությամբ նվաճել է Արցախի շուկան, այն աստիճան, որ տեղական արտադրողն անգամ կինձն ու կոտեմը ներմուծում է Մասիսից, հրաժարվում է մթերքներ արտադրելուց՝ կապված նրա իրացման դժվարությունների հետ: Օրինակ, ի՞նչ է նշանակում Մարտակերտում խաղող արտադրել, իսկ իրացման նպատակով մեկնել Մարտունու կամ Հադրութի շրջանները: Կամ ինչպե՞ս եղավ, որ թուլացնելով կանխարգելիչ միջոցառումները Աֆրիկյան ժանտախտի վիրուսի ներթափանցման համար, ոչնչացրինք մեր խոզագլխաքանակը և հիմա շարունակում ենք խոզի միս ներմուծել Բրազիլիայից..
* * *
Չգիտեմ, որի մասին գրել, որի մասին ոչ, բայց միանշանակ պարզ է, որ պետք է ուժեղացվի վերահսկողությունը մեզ մոտ գործող բոլոր ծառայությունների նկատմամբ: Ազատությունն ամենաթողություն չի նշանակում: Մեզնից ամեն մեկը պետք է բարձր պատասխանատվությամբ, խղճի զգացումով կատարի իրեն հանձնարարված պարտականությունները:
Այժմ ոչ ոքի համար գաղտնիք չէ, որ ԼՂՀ կառավարությունը՝ երկրի նախագահ Բ. Սահակյանի գլխավորությամբ, ամեն կերպ փորձում է աջակցել գյուղատնտեսության զարգացմանը, արտոնյալ պայմաններով անտոկոս վարկեր է տրամադրում հողագործին, խմելու ջրի խողովակաշարեր են գցվում, ընդլայնվում է ոռոգման ցանցը, գազաֆիկացվում են մեր գյուղերը: Գյուղատնտեսության զարգացումն անկասկած պետք է ընթանա տնտեսությունների խոշորացման, կոոպերատիվների, բաժնետիրական ընկերությունների, ֆերմերների, մթերման կետերի ու վերամշակման ընդլայնված ցանցի հաշվին՝ տեղական արտադրողին ազատելով ապրանքի իրացման համար շուկա որոնելու հոգսից:
Իսկապես իրավիճակը կարելի է շտկել միայն համընդհանուր ուժերի գերլարումով՝ եթե ամեն մի պատասխանատու գործ ինքներս վերցնենք մեզ վրա, չսպասելով դրսի օգնությանը:
ԷԴՈՒԱՐԴ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ
գ/տ գիտությունների թեկնածու
ք. Ստեփանակերտ
«ՂԱՐԱԲԱՂ ՏԵԼԵԿՈՄ» ՓԲԸ-Ի ԳՈՐԾԱԴԻՐ ՏՆՕՐԵՆ ՌԱԼՖ ԵԻՐԻԿՅԱՆԻՆ
Հարգարժան պարոն Եիրիկյան, այն, ինչի մասին դիմում ենք Ձեզ, միայն մեզ չէ մտահոգում։ Այդ մասին խոսում ու դժգոհում են շատ-շատերը, այդ մասին տպագրվել է նաև պարբերական մամուլում։
Մենք բազմիցս լսել ենք Ձեր բարեգործական գործունեության մասին։ Դուք մարդասիրական, բարեգործական ծրագրեր եք իրագործում ոչ միայն Արցախում, այլև Հայաստանում։ Դրա համար մենք մեր երախտագիտությունն ենք հայտնում Ձեզ։ Մեր օրերում, երբ ծանր, ավերիչ պատերազմ տեսած Ղարաբաղում տեղացի մեծահարուստներից ընդամենը մի քանի հոգի են բարեգործական գործունեություն իրականացնում, նյութապես աջակցում իրենց հայրենակիցներին, Ձեր բարեգործական ծրագրերը նաև բարոյական նշանակություն ունեն մեզ համար։
Մեզ մտահոգում է մի այլ հարց։ Յուրաքանչյուր ամիս արցախցի բաժանորդներս բջջային ծառայության համար, բացի րոպեավճարից, մուծում ենք նաև ամսավճար։ Նույնիսկ եթե այդ ամիսներին չենք օգտվում բջջային հեռախոսակապից, սկզբում մուծում էինք 2000 դրամ, հիմա՝ 1200 դրամ ամսավճար։ Մեր տեղեկություններով ոչ Հայաստանում, ոչ Ռուսաստանում և աշխարհի այլ երկրներում նման բան չկա, և այդ հանգամանքը «Ղարաբաղ Տելեկոմի» բաժանորդների մեջ ավելի է մեծացնում դժգոհությունը։ Դժգոհության պատճառը նաև այն է, որ Արցախը դեռ կրում է պատերազմի պատճառած նյութական, բարոյական և հատկապես մարդկային ծանր կորուստների ծանրությունը, խորհրդային կարգերի փլուզումից հետո բնակչության գերակշիռ մասը հայտնվել է ծայր աղքատության մեջ, որի համար շատերն օրվա հաց վաստակելու համար մեկնում են օտար երկրներ։
Հարգարժան պրն Եիրիկյան, հաշվի առնելով արցախցի բաժանորդների մեծ մասի անվճարունակությունը, խնդրում ենք վերանայեք բջջային հեռախոսակապի ամսավճարի հարցն ու այն լուծեք հօգուտ հազարավոր շարքային բաժանորդների, որոնց մեծ մասը ուսանողներ են և չնչին նպաստով իրենց գոյությունը պահող, նյութական կողմնակի աղբյուր չունեցող կենսաթոշակառուներ։
Հարգանքներով՝ կենսաթոշակառուներ
Ժ. ՊՈՂՈՍՅԱՆ, Յ. ՂԱԶԱՐՅԱՆ, Բ. ԱՂԱԲԵԿՅԱՆ,
Գ. ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆ, Հ. ՂԱԶԱՐՅԱՆ, Ա. ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ,
Ա. ՍՈՒԼԵՅՄԱՆՅԱՆ, Օ. ՂԱԶԱՐՅԱՆ...
ԽՄԲԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ԿՈՂՄԻՑ։ Ցավոք, դժգոհ են նաև ինտերնետային կապի բաժանորդները։ Այդ ծառայությունից օգտվողները կատակով ասում են, թե ավելի լավ է ավտոմեքենայով մեկնեն Երևան, տեղում ծանոթանան հայաստանյան թերթերի բովանդակությանն ու հետ վերադառնան, քան այստեղ նյարդայնորեն սպասեն, թե երբ է բացվելու այս կամ այն կայքէջը։
ԿԵՑՑԵՆ «ԱԶԱՏ ԱՐՑԱԽՆ» ՈՒ ՄԵՐ ՆԱԽԱՐԱՐՆԵՐԸ
Լինում է, չէ՞, որ տասնամյակներ շարունակ կայացածը փոխարինվում է նորով, չի ընդունվում, մինչև իսկ դիմադրության է հանդիպում: Մի յուրօրինակ, լրագրության պատմության մեջ դեռ չեղած նորություն էր մեր «Ազատ Արցախ» թերթի անցյալ տարվա մարտի 8-ին նվիրված համարը: Նրա բոլոր էջերից ընթերցողին իրենց լուսանկարներից քնքշորեն ժպտում էին մեր բոլոր նախարարները:
Հետաքրքրությունը մեկ էր: Ամեն մեկն էլ ուզում էր իմանալ, թե այս ինչ իմաստով է, որ կանանց տոնին նվիրված համարում ողջույնի խոսքով հանդես են եկել նախարարները: Բողոքներ եղան: Չհասկացողներն էին, իհարկե, ձեն հանողները: Հազար անգամ բացատրիր նրանց, բայց, մեկ է, նրանց ոչ մի կերպ չես կարող բացատրել, որ թերթում նախարարի հանդես գալն ուրիշ է, ինչ-որ մի շարքային կնոջը՝ ուրիշ: Հենց միայն այն, որ խմբագրություն եկած նախարարի ծառայողական փայլուն «Հոնդային» կանգնում է խմբագրության շենքի բակում, արդեն պատիվ ու պարծանք է:
Ընկճվեցին, իհարկե, «Ազատ Արցախ»-ում, որ իրենց բարի գործը բարի արձագանք չգտավ, բայց չվհատվեցին, ընտրած ուղուց չշեղվեցին: Չէ՞ որ նորը միշտ էլ դժվար է հարթում իր ճանապարհը:
Մի ամիս հետո վրա հասավ նաև ապրիլի 8-ը: Եվ դարձյալ պատկերը նույն էր՝ նախարարի լուսանկար, տակը՝ ողջույնի խոսք: Այս անգամ սակայն աղմուկ-աղաղակն անպակաս եղավ: Կանայք միաբերան նույն էին ասում՝ մեր երեխաներին ծնողը, սնողը, պահող-պահպանողները, լվացք անողը, տան օջախի կրակը բորբ պահողը մե՞նք ենք, թե՞ նախարարները:
Տղամարդիկ էլ նյութականի խնդիրն առաջ քաշեցին. կանանց տոնը նշել միայն մեկ օր՝ մարտի 8-ին, որպեսզի հնարավոր լինի աղքատ գրպանով նվերներ գնել հարազատ կանանց համար։ Միամիտներ են, իհարկե, այսպես դատողները, չգիտեն, որ անհնարինն են պահանջում. որ սոցիալիստականը կապիտալիստականին է դեմ, կապիտալիստականը՝ սոցիալիստականին։ Հիշենք միայն, թե ինչպիսին էր կոմունիստների պահանջը, երբ նրանք իշխանության եկան՝ «Հին աշխարհը կքանդենք մենք և նորը կկառուցենք»։ Եվ քիչ չքանդեցին։ Հերթը հասավ նույնիսկ երկաթուղիներին։ Քանդել, կապիտալիստական է՝ եղավ վերդիկտը։ Չքանդեցին պատահականորեն։
Նոր իշխանություններն ավելի հաստատակամ գտնվեցին։ Քանդեցին ամեն ինչ, այդ թվում՝ Արցախի միակ երկաթուղին։ Անցնելով գաղափարականին, բոլոր «հեղափոխական տոները» վերացրին, հետն էլ մարտի 8-ը։ Հետո տեղի տալով ընդհանուր դժգոհությանը, հին տոների մի մասը կրկին «ռեաբիլիտացրին»...
Բայց թեմայից չշեղվենք։ Մի բազմազավակ մոր ելույթ կազմելու համար լրագրողն իր կարևոր գործը պետք է թողնի, խորդուբորդ ճանապարհով, ո՞վ գիտե՝ որքան վառելիք ծախսելով, մեքենան վնասելով, ասենք, մեծ Թաղեր հասնի։ Էն էլ չգիտես ում կհանդիպես։ Մեր էդ բազմերեխատերերը, թաքցնելու բան չէ, երեխա բերելում՝ կեցցե՛ն, խոսելում, էն էլ գրական լեզվով, թույլ են։ Դու պետք է գլուխդ ջարդես, հուշես, թե ինչ պետք է ասի։ Նախարարներն ուրիշ են, բերանդ բացում ես թե չէ, քեզ հասկանում են իսկույն, ասում ինչ պետք է։
Խմբագրության շենքի դիմաց նորից «Հոնդայիներ» հայտնվեցին, և դարձյալ նախարարական։ Բոլորն էլ նոր ու փայլփլուն։ Աստված երկար կյանք պարգևի անասելի մեծ գումարներ խժռող այդ հրաշքը Արցախ բերողներին։ 21-րդ դարում մեր հայրենի նախարարները սովորական «Վոլգա»-«Ժիգուլիով» կամ, իրենց նախնիների նման հո ոտքով չեն գործուղման մեկնելու։
Ինչևէ, հաղթանակի օրվան նվիրված համարն էլ լույս ընծայվեց։ Եվ դարձյալ մեր նախարարների բարեմաղթանքներով։ Կարծես նոր ճակատ էին բացել Մեծ Հայրենականի վետերանները։ Այնպես էին բորբոքվում, մեջտեղ բերում իրենց ծառայությունները։ Խոսքները մեկ արած միևնույնն էին կրկնում՝ այդ ի՞նչ է, անձրևաջրով լցված, ձյան հաստ շերտով պատված խրամատներում թշնամու առաջխաղացումը կասեցնողները, Մոսկվան պաշտպանողները, Ստալինգրադում թշնամուն գերողը, Կուրսկում նրան ջարդողը, Բեռլինը գրավողը մե՞նք էինք, թե՞ մեր նախարարները:
Պակասը լրացնում էին, այսպես կոչված, թիկունքայինները։ Բոլորից շատ՝ կանայք. ճակատ մեկնած մեր ամուսիններին փոխարինողը, երեխաներին պահողը, երեկոներին ու գիշերները ճակատայինների համար տաք շորեր գործողը, «սև թուղթ» ստանացողը մե՞նք էինք, թե՞ նախարարները:
Բոլոր բողոքողներին էլ «Ազատ Արցախ»-ի լրագրողներն ունկնդրեցին, բայց գտան, որ ճիշտն իրենք են: Հենց այդ գիտակցմամբ էլ նրանք լույս աշխարհ հանեցին Նոր տարվան ու Սուրբ Ծննդին նվիրված հերթական համարը: Դե, էլ ի՞նչ է մնում, բարի երթ մաղթել մեր «Ազատ Արցախ» թերթի նորամուծությանը:
Լույս տեսավ տարվա անդրանիկ համարը, և նորից ընթերցողներն իրար անցան, քանզի նախկին մեղադրանքները մեկ-մեկ կրկնվեցին, քիչ է, երևան եկան նաև նորերը. տեքստերը միատիպ են՝ ինկուբատորից դուրս եկած ճտերի նման, լեզվական աղճատումներով լի։ Ոմանք դժգոհում են՝ նախկինում «Խորհրդային Ղարաբաղը» պլանավորվում էր շաբաթվա, ամսվա կտրվածքով, իսկ հիմա՝ ոչ։
Խելքից պատուհասնե՜ր, պլանս ո՞րն է, հրաշքներ գործող շուկայական հարաբերություններում ի՞նչ պլան։ Մրցակցություն է. շտապ նյութեր թխիր, նույն համարում թեկուզ երկու-երեքը, որ մարդավարի հոնորար ստանաս...
ԵՂԻՇԵ ՍԱՐԳՍՅԱՆ
Հ. Գ. - Երբ լույս էր տեսել «Ազատ Արցախ»-ի անցյալ տարվա տոնական համարներից մեկը, ես թերթի խմբագիր Լ. Մարտիրոսյանին հայտնեցի իմ ժխտողական վերաբերմունքը հիշատակված նորամուծության նկատմամբ, քանի որ այն լրիվ հակասում է մեր մամուլի ավանդույթներին, որի պատճառով տեսադաշտից դուրս են մնում նրանք, որոնք դրա համար ունեն իրավունք, նաև նրանք, որոնց մասին պետք է որ գրվի: Դիտողությունս ընկալվեց, սակայն թերթն իր սկսած վարվելաձևը շարունակեց, որը և դրդեց ինձ հանդես գալու մամուլում:
ՏԵՍԱԿԱՆ ԵՎ ԳՈՐԾՆԱԿԱՆ ՆՇԱՆԱԿՈՒԹՅԱՆ ԳԻՐՔ
«Հանուն Արցախի ծաղկման ու բարգավաճման». այս վերնագիրն է կրում ԼՂՀ կոմկուսի առաջին քարտուղար Հրանտ Մելքումյանի հեղինակությամբ լույս ընծայված գիրքը, որտեղ ընդգրկված են կոմկուսի համագումարներում և պլենումներում ունեցած նրա զեկուցումները, ելույթները, պարբերական մամուլում հրապարակված հարցազրույցներն ու հոդվածները։ Այն իր մեջ ամփոփում է ԼՂՀ կոմկուսի սկզբնավորման, նրա անցած ուղու պատմությունը, գնահատականները՝ երկրում հաստատված սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի մասին, դիրքորոշումը Արցախի արդյունաբերությունն ու գյուղատնտեսությունը ճգնաժամային վիճակից դուրսբերման, բնակչության գերաշռող մասի՝ նյութական բարիքներ արտադրողների, կենսաթոշակառուների կենսամակարդակի բարձրացման, ԼՂՀ հիմնահարցի խաղաղ ու արդարացի լուծման և այլ կարևոր հարցերի վերաբերյալ։
Գիրքը կուսակցության գործունեության ծավալման, նրա շուրջը երկրի բոլոր առաջադեմ ուժերի համախմբման համար ունի տեսական և գործնական մեծ նշանակություն։ Այն մի անգամ ևս վկայում է, որ ԼՂ կոմկուսը քաղաքական այն ուժն է, որը խորապես գիտակցում է, որ միայն սոցիալիստական ուղիով ընթանալով՝ Արցախը կարող է բարգավաճել, դառնալ տնտեսապես ուժեղ, սոցիալապես արդար պետություն։ Ըստ որում, հավատարիմ մնալով կոմունիստական գաղափարախոսությանը, կոմկուսն իր գործունեությունը հիմնում է նաև այն թերացումների և սխալներից խուսափման վրա, որոնք օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ պատճառներով յուրահատուկ էին ԽՄԿԿ-ին։
Ինչ էլ որ լինի, ԼՂ կոմկուսն արդարացիորեն գտնում է, որ մեր հայրենիքի համար խորհրդային ժամանակաշրջանը իրեն հավասարը չունեցող ոսկեդար էր նրա ողջ պատմության ընթացքում։ Բզկտված, աշխարհի հզորների կողմից մինչև իսկ արհամարհված երկիրն ապրեց տնտեսական և սոցիալական այնպիսի վերելք, որը ողջ աշխարհում եզակի օրինակներից մեկն է։ Առաջին անգամ մեր մայր հայրենիքը դարձավ աշխարհասփյուռ հայության հավաքատեղի։ 1920 թ. 650 հազարի փոխարեն 1989 թ. մարդահամարի տվյալներով Հայաստանի բնակչությունն արդեն 3,4 մլն էր։
Կոմկուսը գտնում է, որ չնայած Բաքվի խտրական քաղաքականությանը, Արցախի նվիրյալների ջանքերով էական դրական տեղաշարժեր են տեղի ունեցել նաև Ղարաբաղում։ Այդ մասին է վկայում թեկուզ այն, որ Ստեփանակերտում արդյունաբերական-արտադրական անձնակազմի թվաքանակը 21 հազար էր (այսօր ընդամենը 3,6 հազար է)։ Մինչդեռ այսօր մենք ի վիճակի չենք արտադրական գոնե միջին կարգի կարողություններ ստեղծել մայրաքաղաքում։ 80-ականներին 120-160 աշխատատեղով արտադրամասեր ունեինք մեր 20 խոշոր բնակավայրերում։ Փոքրիկ Արցախը տարեկան ստանում էր մինչև 170-200 հազար տոննա խաղող, որից ստացված եկամուտը հավասար էր այսօրվա մեր տարեկան բյուջեին։ Արցախի կոմկուսը, ինչպես նշված է գրքում, գտնում է, որ ԼՂՀ իշխանությունները հետամուտ են երկրի սոցիալ-տնտեսական վերելքին, սակայն գտնում է, որ տեղաշարժերը չափազանց դանդաղ են ընթանում։ Մեր վիճակագրությունը խուսափում է տհաճ տվյալներից, բայց մենք մեջբերենք այն, ինչ բնութագրական է նաև մեզ համար. Հայաստանում այսօր աղքատ բնակչությունը 570 հազար է, իսկ ծայրաստիճան աղքատների թիվը կազմում է 170 հազար։
ԼՂՀ կոմկուսը եղել և մնում է այն տեսակետին, որ մեր արդյունաբերական ձեռնարկությունների, հողի զանգվածային սեփականաշնորհումը կատարվել է ոչ թե ի շահ ժողովրդի, այլ ի շահ առանձին «լովկաչների»։ Աշխարհում չկա և ոչ մի երկիր, որտեղ պեկան սեփականությունը լինի այնպիսի խղճուկ չափերի սահմաններում, ինչպիսին ԼՂՀ-ում է։ Սեփականաշնորհման ընթացքում տեղի ունեցած կեղտոտ գործարքների մասին է վկայում նաև այն, որ Արցախում չկա փայատիրական ոչ մի միավորում։
Ուրախալի է, որ գրքի հեղինակ Հրանտ Մելքումյանը մեկն է այն եզակիներից, որ չնայած կոմկուսի դեմ ձեռնարկված գրոհներին, չլքեց կուսակցությունը, հավատարիմ մնաց կոմունիստական գաղափարախոսությանը, ոմանց պես ի տես բոլորի հրապարակայնորեն չվառեց կուստոմսը։ Այն քչերից է, որ մեծ ջանքեր գործադրեց ԼՂՀ կոմկուսի ստեղծման և նրա շարքերի ամրապնդման գործում, չունենալով նյութական և ոչ մի շահ, երկար տարիներ որպես կոմկուսի առաջին քարտուղար ազնվորեն կատարում է իր պարտականությունները, ակտիվորեն մասնակցում ԼՂՀ հասարակական-քաղաքական կյանքին, պաշտպանում երկրի աշխատավորների արմատական շահերը։ Իր կազմակերպչական ընդունակությունների, մտավոր բարձր պատրաստվածության, մարդկային վեհ հատկանիշների համար հարգանք ու պատիվ է վայելում ոչ միայն ԼՂՀ-ում, այլև նրա սահմաններից դուրս։ Մասնակցում, ելույթներով հանդես է գալիս Հայաստանում և նրա սահմաններից դուրս տեղի ունեցող խորհրդաժողովներում։
Առջևում ԼՂՀ խորհրդարանական ընտրություններն են։ Չնայած ամենակայուն և ձևավորված քաղաքական ուժն է, սակայն ԼՂՀ կոմկուսը զրկված է ներկայացուցչությունից ԼՂՀ Ազգային ժողովում։ Այժմ կոմկուսը եռանդուն պատրաստվում է առաջիկա ընտրություններին։
Հ. Մելքումյանի սույն գիրքը, անկասկած, կնպաստի ԼՂՀ կոմկուսի շարքերի բազմապատկմանը, երկրի հասարակական-քաղաքական կյանքում նրա դերի զգալի բարձրացմանը։
Ե. ՍԱՐԳՍՅԱՆ
ԼԵՈ. ԱՆՑՅԱԼԻՑ
Այն որակվեց «Հիմար ցույց» անունով
(Սկիզբը նախորդ համարում)
Դաշնակցությունը խոր արմատներ էր ձգել նավթային մթնոլորտի մեջ (Բաքվում - խմբ.)։ Պետք է ասեմ, որ զուտ բանվորական կուսակցություն այն ժամանակ գոյություն չուներ Ռուսաստանի և ոչ մի կողմում: Բաքվի բանվորության մեջ պրոլետարական դասակարգային գիտակցություն դեռ չկար, ուստի նրա խորքերի մեջ հեշտությամբ էին թափանցում ազգայնական գաղափարները: Գործողը, հեղինակություն ստացողը Դաշնակցությունն էր...
Հայդուկային հեղափոխության գաղափարն ամենից ավելի լավ նավթահանքերի և նավթային գործարանների բանվորության մեջ էր պատվաստվում. և այստեղից՝ այս խավերից դուրս եկան շատ ու շատ այնպիսի աշխատավորներ, որոնք իրենց արյունով ողողեցին Թուրքահայաստանի (Արևմտյան Հայաստանի - խմբ.) լեռներն ու դաշտերը՝ թե՛ իբրև անվանի, թե՛ միանգամայն անհայտ մնացած հերոսներ:
1892-1893 թթ. հայդուկային-դավադրական հեղափոխության առաքյալները գործում էին Թուրքիայի ասիական նահանգների գրեթե բոլոր հայաբնակ վայրերում՝ սկսած Կիլիկիայից մինչև Ուրմիա լիճը: Այս ամբողջ տարածությունը մի լռիկ համաձայնությամբ բաժանվել էր այսպես՝ Հնչակյան կուսակցությունն իր կարգադրության տակ էր առել ամբողջ արևմտյան մասը, Փոքր Ասիայի կողմերը, իսկ արևելյան մասերում գործում էին թե՛ դաշնակցական և թե՛ տեղային անկախ հայդուկային խմբերը, որոնք մանր կռիվներ էին անում գլխավորապես քրդերի դեմ: Թե՛ բովանդակությամբ և թե՛ ընդարձակությամբ հնչակյանների գործունեությունն էր հարուստը: 1893-ին հնչակյանները, կարծեք թե, գտել էին գործողությունների ավելի ուղիղ ճանապարհ: Նրանք փորձում էին մտցնել հայկական շարժումն ընդհանուր օսմանյան պետականության հունի մեջ՝ ազատագրական գաղափարը պատվաստելով նաև մահմեդական կեղեքվող տարրերին: Սակայն այս խելացի փորձը տարվում էր վերին աստիճանի անշնորհք կերպով: Փոխանակ մահմեդական դժգոհ տարրերին իրենց մոտեցնելու, նրանց սերտ գործակցության և համահավասար իրավունքներով կազմակերպչական ու ղեկավար դեր ստանձնելու հրավերներ կարդալու՝ հնչակյանները խաբեբայական միջոցներ էին կիրառում: Այն է՝ կազմում և տարածում էին կեղծ կոչեր՝ իբրև թե գրված մահմեդականների ձեռքով. սրանք ժողովրդին հրավիրում էին հնչակյանների հետ կռիվ հայտարարելու սուլթանական բռնակալությանը: Կեղծիքը չխաբեց ոչ ոքի և միայն թուրքաց կառավարությանն առիթ տվեց բազմաթիվ ձերբակալություններ կատարելու հնչակյանների մեջ և ստեղծելու մի խոշոր դատաստանական գործ, որ հայտնի է Անկյուրայի կամ Գաղատիայի դատավարություն անունով, որ ավարտվեց մահվան դատավճիռներով և աքսորներով:
Միաժամանակ սուլթան Աբդուլ-Համիդը ձեռք էր առնում և ավելի արմատական միջոցներ հետզհետե աճող հեղափոխական հուզումների դեմ: 1892 թ. նրա հրամանով կազմակերպվում էին քրդական գնդեր՝ ռուսաց կազակ[ական] զորքի օրինակով: Անկանոն հեծելազորային այդ գնդերը սուլթանի անունով ստանում էին Համիդիե անունը: Կառավարությունը նրանց զենք էր տալիս, թեթև կերպով զինվորական մարզումների էր ենթարկում և, ամեն մի գունդ թողնելով իր տեղում, պարտավորեցնում էր զորաժողով լինել կառավարության առաջին պահանջով: Որքան և այս ձեռնարկությունը քողարկվում էր պատերազմական ընդհանուր նկատառումներով, ոչ մեկի համար գաղտնիք չէր, թե Համիդիե գնդերի կազմակերպման ամենագլխավոր, եթե ոչ միակ, շարժառիթը նրանց միջոցով հայերին զսպելն էր: Այսպիսով, ուրեմն, ստեղծվում էր մի նոր սոսկալի վտանգ հայ ժողովրդի համար: Սա զգում էին ամենից առաջ իրենք՝ հայերը, և նրանցից շատերն այս երկյուղից դրդված՝ թողնում էին իրենց հայրենի երկիրը և գաղթում օտար երկրներ: Այս պարզ զգում էին և Թուրքահայաստանում գտնվող եվրոպական հյուպատոսները...
Այս ահեղ հանգամանքը հայ հեղափոխական կյանքի կողմից արժանավոր գնահատության չարժանացավ: Կարծեք, քրդերի կազմակերպումը կարևոր նշանակություն ունեցող երևույթ չէր և այն կարելի էր արհամարհել: Այդպես էլ արեցին: Արհամարհեցին: Աբդուլ-Համիդն ուներ իր ձեռքում հայերի համատարած ջարդերի համար պատրաստված մի շատ լավ միջոց: Սակայն նա իսկույն ջարդի հրաման չարեց: Սպասեց, որ հայերն իրենք առիթ տան...
Հնչակյան կուսակցությունն մի ապստամբություն պատրաստեց Սասունի լեռներում, ուր ամիսներ ի վեր այդ ուղղությամբ աշխատանքներ էր տանում Համբարձում Պոյաճյանը (Մուրադ): Արդեն 1893-ի ամռանը հաճախացան ընդհարումները հայերի և քրդերի միջև: Իսկ 1894-ի ամռանը հայերը, մերժելով կառավարությանը հարկեր տալ, բացարձակ ապստամբություն հարուցեցին:
Աբդուլ-Համիդի կարգադրությամբ այստեղ շտապեց Չորրորդ բանակը՝ Զեքի-փաշայի հրամանատարությամբ: Սուլթանական հրաման է՝ ոչինչ և ոչ ոքի չխնայել: Եվ Սասունի լեռներում սարսափները կուտակվեցին սարսափների վրա: 27 հայ գյուղեր կործանված են. ազգաբնակչությունը, որի թիվը ոմանք հասցնում են մինչև 10 հազարի, սրի է քաշված: Լեռնային ժողովուրդն իր այս խիզախ գործը լցրեց իր հերոսություններով և անձնազոհության սքանչելի օրինակներով:
Եվրոպայի համար, այսպիսով հարուստ նյութ էր պատրաստված միջամտելու և գործելու համար:
Սասունի կոտորածի մանրամասնությունները բավական ուշ հասան քաղաքակիրթ կոչված աշխարհին: Բայց պետք է խոստովանել, որ կոտորածի թողած տպավորությունը շատ ուժեղ էր: Բուրժուական մամուլը ծայրեծայր լիքն էր տեղեկություններով, հոդվածներով: Միտինգներ կազմել սկսեցին, զառամյալ Գլադստոնը հրապարակ իջավ՝ նորից և նորից Թուրքիային հարվածելու, անիծելու համար: Անգլիան գլուխ էր կանգնում մի շարժման, որ, թվում էր, համաեվրոպական բնույթ պիտի ստանար: Իսկ հայ ժողովրդի ղեկավար շրջանների վրա (ես այս էլ պարտավոր եմ վկայել) Սասունի արյունոտ սպանդանոցը միայն տխուր ազդեցություն չէ, որ ունեցավ: Տխրության հետ նկատելի էր և մի տեսակ զսպված գոհունակություն: Ամեն մեկը, կարծեք, կրկնում էր Գամառ-Քաթիպայի թունոտ խոսքերը՝ «Փառք Աստծո, հայի արյուն ալ ոթեցավ»: Այս անգամ արդեն թուրքահայ ժողովրդական դժբախտությունը չափազանց մեծ է, որպեսզի կարելի լինի նրան մոռանալ և արհամարհել: Սասունի ապստամբությունը դառնում էր ազգային պանծալի գործ, որ նախանձ էր պատճառում Դաշնակցությանը: Ես լսել եմ իմ ականջներով, որ դաշնակցականներն իրենց կուսակցությանն էին վերագրում Սասունի ապստամբությունը և նույնիսկ հավատացնում էին, թե Սասունի գլխավոր հերոս Մուրադը հնչակյան չէ, այլ դաշնակցական է: Այս վեճը նույնիսկ մամուլի մեջ էլ մտավ:
Դաշնակցականները չէին ուզում զրկվել Հայոց հարցի լուծման պատվից: Նրանց նախաձեռնությամբ 1895-ի ձմռանը Թիֆլիսի հայ հասարակության կողմից մի քանի ներկայացուցիչ ուղարկվեց Էջմիածին՝ խնդրելու համար Խրիմյան կաթողիկոսին, որ նա գնա Պետերբուրգ, ներկայանա Նիկոլայ ցարին և խնդրի նրան՝ միջամտել Հայոց հարցի մեջ: Մի այդպիսի պատվիրակություն էլ Բաքվից պիտի գնար, և մի ժողովում էլ ես պատվիրակ ընտրվեցի, բայց հրաժարվեցի այդպիսի մի պաշտոն ստանձնելուց...
Գերմանական իմպերիալիզմի համար միանգամայն հասունացել էր ասիական Թուրքիայի նման մի արդյունավետ ու արգասաբեր երկիրը գաղութացնելու ծրագիրը: Բաղդադի երկաթուղին արդեն այն մեծ շարժիչն էր, որ հավաքում և սպառազինում էր գերման ֆինանսական կապիտալը: Այն Աբդուլ-Համիդի հետ բարեկամություն էր պահանջում, և Վիլհելմը ստրուկի հնազանդությամբ կատարում էր ամենակատաղի այդ տիրոջ հրամանները: Եվ պարզ էր, որ իր թիկունքում ունենալով աշխարհի ամենախոշոր միլիտարիստական պետությանը՝ սուլթանը բոլորովին առիթ չէր ունենա առանձին երկյուղ զգալու Անգլիայի և նրա հետ համաձայնության եկած Ռուսաստանի ու Ֆրանսիայի առաջ...
Երեք կառավարությունները Կ.Պոլսի իրենց դեսպաններին հրամանագրում էին՝ միասին մշակել ռեֆորմների ծրագիր և առաջարկել սուլթանին, որ հաստատի այն և գործադրի հայաբնակ վեց նահանգներում: Դեսպանների մշակած ծրագիրը թուրքաց կառավարությանը հանձնվեց 1895-ի մայիսին, և այս պատճառով այն ստացավ Մայիսյան ռեֆորմներ անունը: Այդ թուղթն անհուն հրճվանքի առարկա դարձավ հայ ազգասիրության համար: Վերջապե՜ս: Վախճան էին ստանում թուրքահայ աշխատավոր ժողովրդի դարավոր տառապանքները: Մարդիկ իրար շնորհավորում էին, իրար հետ համբուրվում:
Մայիսյան ռեֆորմները բավական համեստ վարչական մի ինքնավարություն էին ներկայացնում, որի բոլոր հոդվածները վերցված էին Թուրքիայում գոյություն ունեցող օրենքներից, այնպես որ, հայերի համար իսկապես որևէ նոր, աննախընթաց դրություն, նոր իրավական կարգ չէր ստեղծվում...
Բայց և այնպես, թուրք կառավարությունը, հավատարիմ մնալով իր վաղեմի սովորությանը, գործադրում էր ձգձգումների քաղաքականությունը, մինչև որ թուլանար ու եղծվեր պետությունների համաձայնությունը: Նրա այս ակնկալությունը հետզհետե սկսում էր իրականանալ: Ռուսաստանը, արտաքին գործերի մինիստր Լոբանով-Ռոստովսկու ղեկավարությամբ, նահանջի ճանապարհներ էր որոնում: Խրիմյան կաթողիկոսին, որ ճանապարհվել էր Պետերբուրգ, հարկադրեցին երկար սպասել Նոր Նախիջևանում, մինչև որ ցարը բարեհաճեց ընդունել նրան: Այսպես էր արվում, որպեսզի թուրքաց սուլթանը համոզվի, թե այդ ճանապարհորդությունը քաղաքական նշանակություն չունի և կապված չէ հայերի կոտորածի հետ: Ցարական բյուրոկրատներին, բացի դրանից, վրդովեցնում էր այն ագիտացիան, որ թուրքահայերի օգտին Անգլիայում մղում էր Ռուսաստանի հայությունը: Թիֆլիսի հայերը ուղերձներ և ընծաներ էին ուղարկում Գլադստոնին, մինչդեռ ոչ մի դիմում չէին անում ռուս կառավարությանը...
Խրիմյան կաթողիկոսը ձեռնունայն վերադաձավ Պետերբուրգից, իսկ Լոբանով-Ռոստովսկին, որ դիվանագետի մի քանի կեղծ ժպիտներ էր նվիրել նրան, իր քաղաքականության նշանաբանը դարձրեց՝ «Հայաստանն առանց հայերի»: Մարդակեր ցարիզմին Հայաստանի հողը հարկավոր էր, շատ հարկավոր էր, բայց հայ ժողովուրդը բոլորովին հարկավոր չէր: Այսպես էր մի բռնակալի կամ նրա ստրուկ պնակալեզի քմահաճույքը, որից ամբողջ ժողովուրդներ էին ոչնչանում, անհետ կորչում:
Ազատական (լիբերալ) Անգլիան էր հայերի անկեղծ բարեկամը համարվում: Բայց այս բնագավառում էլ երևան էին գալիս նշաններ, որոնք ցույց էին տալիս, թե, անշուշտ, ցնորամիտներ են նրանք, ովքեր կարծ
|
