- Պարոն Մայիլյան, մասնակցելո՞ւ եք առաջիկա խորհրդարանական ընտրություններին։
- Ընտրություններին մասնակցելն ինձ համար ինքնանպատակ չէր։ 2007 թվականանին կայացած ԼՂՀ նախագահական ընտրություններում մեր թիմը երկու հիմնական նպատակ է հետապնդել։ Նախ՝ ԼՂՀ դրական միջազգային իմիջի պահպանում այլընտրանքային ընտրությունների անցկացման միջոցով և ապա՝ հաղթանակի դեպքում մեր երկրում իրական բարեփոխումների ծրագրի իրականացում։ 2007-ին մենք մեր առաջին նպատակին հասանք, եղել են նաև այլ ձեռքբերումներ, որոնց մասին մենք հայտարարել ենք նույն թվականի հուլիսի 20-ին անցկացրած ամփոփիչ մամլո ասուլիսում։
Քանի որ մեր երկիրը նախագահական հանրապետություն է, ապա միայն պետության ղեկավարը բավարար լիազորություններ ունի այս կամ այն քաղաքականության իրականացման համար։ Այս առումով խորհրդարանի լիազորությունները սահմանափակ են, և, ինչպես հետխորհրդային շատ երկրներում, խորհրդարանները, անհրաժեշտ օրենքներ ընդունելով, ընդամենը աջակցում են գործադիր իշխանության աշխատանքին։ Բացի դրանից, գործադիր իշխանությունը հզոր լծակներ ունի խորհրդարանի ձևավորման գործում։

Ուստի, նույնիսկ խորհրդարանական մեծամասնության պարագայում բարեփոխումների մեր ծրագրի իրականացումը խնդրահարույց կլինի։ Էլ ավելի դժվար է բարեփոխումներ իրականացնել՝ ունենալով խորհրդարանական փոքրամասնություն, հետո էլ՝ ես երբևէ ընդդիմադիր չեմ եղել, ավելի ստույգ՝ ես եղել եմ բարեփոխումների ակտիվ կողմնակից։
Համախոհների հետ ծանրութեթև անելով բոլոր «կողմ» և «դեմ» փաստարկները, մենք որոշեցինք չմասնակցել առաջիկա խորհրդարանական ընտրություններին, բայց կարող ենք աջակցել երկրի համար օգտակար ծրագրերին, եթե, իհարկե, դրանց ետևում կանգնած լինեն իրենց չվարկաբեկած քաղաքական գործիչներ կամ քաղաքական խմբեր։ Բացի այդ, մենք մտադիր ենք նպաստել ազնիվ ընտրությունների անցկացմանը և դրանց անաչառ լուսաբանմանը լրատվամիջոցներում։

- Չե՞ք գտնում, որ նախագահական ընտրությունների ժամանակ Ձեր օգտին քվեարկած մարդկանց պետք է տեր կանգնել։
- Ես խորին հարգանքով եմ վերաբերվում բոլոր այն մարդկանց նկատմամբ, ովքեր պաշտպանել են իմ ծրագիրը 2007-ին։ Խոսքը հազարավոր համարձակ տղամարդկանց ու կանանց մասին է, ովքեր չենթարկվեցին ամենատարբեր ճնշումների և կարողացան հստակ արտահայտել Արցախի ապագայի իրենց տեսլականը։
Հենց ղարաբաղցիների մարդկային այս տեսակի առաջատար դերի շնորհիվ ենք մենք հաջողությունների հասել ազգային-ազատագրական պայքարում, պետական շինարարությունում և հաղթել մեզ պարտադրված պատերազմում։ Հենց նրանք են Արցախի իսկական տերերը, մարդիկ, ովքեր հովանավորության կարիք չունեն։ Նրանց համախոհներ են պետք, իսկ մենք միշտ կլինենք նրանց կողքին։

- Իսկ ի՞նչ եք ակնկալում այս ընտրություններից, ինչպե՞ս կանցկացվեն դրանք։
- Եթե դրսից արտառոց ոչինչ չլինի, ապա այդ ընտրությունները կանցկացվեն կանխատեսված ձևով, ինչպես անցել է քվեարկությունների մեծ մասը նախագահական վերջին ընտրություններից հետո ընկած ժամանակահատվածում։ Նոր խորհրդարանում, ինչպես և գործող խորհրդարանում, արտահայտված չի լինի ԼՂՀ քաղաքական ողջ ներկապնակի դիրքորոշումը։
Դրա փոխարեն մեր չմասնակցությամբ մենք բարդույթավորված չինովնիկներին և տարատեսակ գործիչներին հնարավորություն չենք տա զբաղվելու իշխանամետ թեկնածուների ու կուսակցությունների օգտին Ընտրական օրենսգրքի զանգվածային խախտումներով։ Այդ գործիչներն այս անգամ պահանջված չեն լինի, և պետական գանձարանը ոչ քիչ միջոցներ կխնայի, ինչը օրախնդիր է համաշխարհային տնտեսական ու ֆինանսական ճգնաժամի պայմաններում։

Եթե իշխանությունները իմաստնություն դրսևորեն, ապա ստեղծված իրավիճակում կարելի է կազմակերպել օրինակելի քվեարկություն՝ լավագույնը հետխորհրդային տարածքում։

Հարցազրույցը՝ ԱՆԱՀԻՏ ԴԱՆԻԵԼՅԱՆԻ





ԼԵՈ. ԱՆՑՅԱԼԻՑ

Գոլիցինը հայտարարեց, թե պիտի

արմատախիլ անի Հայոց հարցը

(Սկիզբը նախորդ համարներում)

1896 թվականը, այնքան հարուստ իբրև ցնցումների ու վկայությունների ժամանակամիջոց, ծանր հարվածներ էր տալիս հայ հեղափոխականությանն առհասարակ: Ներքին քայքայում էր սկսվում Հնչակյան կուսակցության մեջ... Հրապարակում մնում էր Դաշնակցությունն իբրև մի հատիկ միաձույլ կուսակցություն, որ ներքին կազմակերպչական ճգնաժամ չէր ապրում: Թեև այդպես, բայց Դաշնակցությունն էլ Բանկ-Օտոմանի ցույցով մտնում էր իր թուլության, անկման շրջանը: Ահռելի արյունահեղությունները սաստիկ ռեակցիա էին առաջացրել հասարակական տրամադրության մեջ: Ավելի ևս սաստկացած էր ռեակցիան Եվրոպայում և, մասնավորապես, Ռուսաստանում: Այս խավար հոսանքների մեջ Աբդուլ-Համիդը դրդվում էր [դեպի] կատարյալ և անսահման կարողություն՝ խեղդելու իր պետության ամբողջ ազգաբնակչությանը, բայց մասնավորապես հայերին, որոնք զրկվում էին մարդկային ամենատարրական իրավունքներից անգամ, օրինակ՝ տեղափոխության ազատությունից: Ճնշումներն ու կեղեքումները հասնում էին աներևակայելի աստիճանների, իսկ սեպացած ժայռերին դեմ տրված հեղափոխությունը չգիտեր էլ ինչ աներ:

Ճիշտ է, դեռ մնում էր հին արհեստը՝ ֆիդայական (հայդուկային) կռիվը, բայց դա էլ առանձին մեծ ազդեցություն չէր գործում, թեև երկիրն իր միջից հանում էր իսկապես քաջ, հռչակված ֆիդայիների (Սերոբ Աղբյուր, Գևորգ Չաուշ և ուրիշներ): 1897-ին Դաշնակցությունը հաջողեցրեց մի բավական աչքի ընկնող հայդուկային արշավանք. գիշերով հարձակում գործեց քրդական մի ցեղի վրա, որի գլխավորն էր Շարուֆ-բեյը, որն ապրում էր վրաններում՝ Խանասոր անվանված տեղում, թուրք-պարսկական սահմանագլխի վրա: Այս գործը շատ ուռցրին ու չափազանցրին դաշնակցականները՝ համարելով այն իրենց մեծագույն հաղթանակը: Այդ քուրդ ցեղը Շարուֆ-բեյի հետ հայտարարվեց բնաջնջված և, այսպիսով, նրա զոհը դարձած հայ ժողովրդի վրեժը հանված: Սակայն այդ մի փոքրիկ հաջողություն էր միայն: Խանասորում հանկարծակի եկած քրդերը կորուստներ ունեցան, կորցրին շատ անասուններ: Բայց մնաց Շարուֆ-բեյը, որն անցավ Մուշի կողմերը և սկսեց այնտեղի հայերին տանջել, խորովել:

Չափից դուրս փառաբանված հաղթությունն էլ անկարող եղավ կանգնեցնել այն անընդհատ թուլացումը, որ գալիս էր սաստիկ վտանգելու Դաշնակցության գոյությունը: Պետք էր գործունեության ավելի լայն շրջան ստեղծել և նորից կենդանացնել Հայոց հարցը: Այս նպատակով Քրիստափոր Միքայելյանը տեղափոխվեց ժնև՝ կուսակցության ղեկավարությունն իր ձեռքն առնելու համար: Թիֆլիսում ղեկավար մնաց Սիմոն Զավարյանը, որ երկար ժամանակ զուր ջանքեր էր անում կազմակերպության մեջ կենդանություն մտցնելու համար: 1898թ. սկզբին Ջրօրհնեքի հանդեսին, Վանքի եկեղեցու բակում, Զավարյանը մոտեցավ ինձ և այսպիսի մի տարօրինակ առաջարկություն արեց: Դաշնակցությունը գրեթե բոլորովին մոռացվել ու լքվել է ամենքից: Ինքը որոշել է կազմակերպությունը փրկելու համար՝ նրա ղեկավարությունը հանձնել հայ բուրժուազիային: Թող գան նրանք՝ Աբգար Հովհաննիսյանը և ուրիշները, բերեն իրենց հետ դրամական միջոցներ, մարդիկ:
...Քիչ անցած Զավարյանը մի քանի խորհրդակցական ժողովներ գումարեց՝ ինձ էլ հրավիրելով մասնակցել այդ ժողովներին: Սիմոնը սկսեց մի երկար և մանրամասն զեկուցում Դաշնակցության կազմալուծման մասին:

 

Այս հանգամանքի գլխավոր պատճառը նա համարեց կազմակերպության ծրագիրը: Գործունեության այն եղանակը, որ ընդգրկել էր այն՝ բերելով իր հետ արյունահեղություններ և խորտակում, հոգնեցրել ու խրտնեցրել է ժողովրդական խավերին, և ամենքն այժմ երես են դարձնում նրանից: Հարկավոր է, ուրեմն, վերակազմել կուսակցությունը նոր հիմքերի վրա: Այս նպատակով էլ ահա հրավիրված էր խորհրդակցությունը: Ինքը՝ զեկուցողը կարծում էր, որ կազմակերպությունը պիտի ստանա ավելի խիստ ազգային գունավորում՝ դուրս ձգելով ծրագրի և գործողության եղանակների միջից ամեն բան, որ հակառակ է ազգայնության հոգուն, որ և խրտնեցնում է հայ ժողովրդի պահպանողական բուրժուական տարրերին, որոնց վրա պիտի հենվի հայ հայրենական ազատագրության գործը:
...Իսկ կուսակցության վերակենդանացումը Թիֆլիսում չէր հիմնավորվում, այլ Ժնևում: Այնտեղ Քրիստափոր Միքայելյանը ծավալեց մի եռանդուն կազմակերպչական գործունեություն: Սա ամենից առաջ արտահայտվեց հայդուկային գրականության մեջ: «Դրոշակի» մեռած պաշտոնական բովանդակությունը նշանավոր չափով կենդանացավ:

...Միքայելյանն էլ ձեռքն էր առել հրապարակախոսի ժլատ գրիչը՝ գաղափարախոսական կառուցվածքներ հիմնավորելու համար: 1901 թվականին էր, որ նա «Դրոշակի» մեջ տպագրեց իր «Ամբոխային տրամաբանությունը» փոքրիկ աշխատությունը, որը, սակայն, ահագին դժբախտությունների աղբյուր դարձավ հայ ժողովրդի համար: Դաշնակցականների համար «Ամբոխային տրամաբանությունը» դարձավ մի սրբազան գիրք, ինչպես Ավետարանը, Ղուրանը: Նրա մեջ հայտնված մտքերն երկնառաք ճշմարտություններ էին բոլոր ուղղահավատ դաշնակների համար: Ի՞նչ էին բարբառում այդ ճշմարտությունները:

Հասարակության մեջ շատացել էին այն տարրերը, որոնք համոզվում էին հետզհետե, թե հայդուկային հեղափոխությունն է հայ ժողովրդի ջարդերի պատճառը, և եթե այն շարունակվի, հայության կատարյալ և վերջնական բնաջնջումը Թուրքիայում անխուսափելի է: Սա արդեն հակահեղափոխություն էր՝ կորուստների և դրանց հետևանքների հետ հաշվի նստելու հոսանք: Այդ հոսանքի բերանը փակելու համար էր Միքայելյանը գրում իր բրոշյուրը: Նրա մեջ պատմական փաստերով, հեղինակավոր եվրոպացիների վկայություններով [նա] պաշտպանում էր այն միտքը, թե քանի որ Թուրքիան սուլթանական Թուրքիա է, այնտեղ ապրող նացիաները պիտի կոտորվեն ու տանջվեն, միևնույն է՝ ինչ դրության մեջ էլ գտնվեն նրանք՝ խաղաղ, հլու-հպատակ դրության թե ըմբոստ-հեղափոխական դրության: Այսպիսով դաշնակցական շեֆը միանգամայն ապացուցված էր համարում, թե թուրքահայերի կոտորածները կապ չունեն թուրքահայերի հեղափոխական շարժումների հետ, և, ուրեմն, հեղափոխությունը պիտի շարունակի իր գործը՝ առանց ուշադրություն դարձնելու սուլթանի ջարդարար եռանդի վրա: Հեղափոխությունն է միակ միջոցը ջարդերի դեմ կռվելու համար: Մինչև այժմ հայ հեղափոխությունը խղճի մտոք է կատարել իր ազատարար առաքելությունը և, եթե հաջողություն չի ունեցել, այդ նրա մեղքը չէ: Պատճառը միշտ եղել է Եվրոպայի դավաճանությունը…

Այսօր կարդալով 20-րդ դարի հետ մեզանում երևան եկած ազատագրական ավետարանը, մենք պիտի զարմանանք ոչ այնքան հեղինակի մտքի սնանկության վրա, որքան այն բանի, որ այդ միտքը կարողանում էր հիպնոսացնել զանգվածներին, քշել նրանց դեպի անհավասար ու խելացնոր մի պատերազմի՝ մերկ թևերով կռվելու Կրուպպի թնդանոթների դեմ: Պետք էր, ճիշտ որ, լինել տհաս մի ամբոխ, մի խուժան՝ հավատալու համար, որ եթե 1896-ի օգոստոսին դաշնակցականները ռումբերով չխուժեին էլ Բանկ-Օտոմանի ներսը, Կ.Պոլսում, այնուամենայնիվ, կմորթվեին 6000 հայեր:
[Ճիշտ է,] Քրիստափոր Միքայելյանը վերակենդանացնում էր [կուսակցության] գործունեությունը, բայց միշտ մնալով հին նարոդնիկական ավանդներին կուրորեն հպատակվող՝ ոչինչ չսովորելով կյանքից և ոչինչ չմոռանալով հին մոլորություններից: Նա Թուրքահայաստանում պատրաստում էր նոր ապստամբություն և միջոցներ էր ձեռք առնում, որ Եվրոպան այս անգամ չդավաճանի իրեն: Իսկ Աբդուլ-Համիդից հայ ժողովրդին ազատելու համար ծրագրվում էր կտրուկ և ուղիղ միջոց՝ սպանել նրան:

Այս ձեռնարկումների համար, սակայն, հարկավոր էին դրամական ահագին միջոցներ: Եվ Քրիստափորը թողեց Ժնևն ու գնաց Բաքու՝ հայ արդյունագործական բուրժուազիային երկու ձեռքով կթելու համար: Սկզբունք է՝ ով հոժար կամքով գումար չի տալիս, այդպիսինը մահվան երկյուղի տակ է դատարկում իր հաստ գրպանը: ...Քրիստափորը փողառատ գրպաններով վերադարձավ Ժնև: Խոշոր գումարներ էին տեղափոխվում Ժնևի դաշնակցական բյուրոն:
Միջոցների տեր դառնալով՝ Միքայելյանը նախևառաջ Փարիզում հիմնեց մի փոքրիկ կիսամսյա ֆրանսերեն թերթ՝ «Pro Armenia» անունով, որի նպատակն էր Հայոց հարցի պրոպագանդան: Աշխատակիցների կոչումով թերթին իրենց անունները տվեցին մի քանի նշանավոր ֆրանսիացի: Այսպես, խմբագրական կազմը հայտարարված էր հետևյալ անձերից՝ Ժորժ Կլեմանսո, Ժան Ժորես, Անատոլ Ֆրանս, Ֆրանսիս դե Պրեսանսե, Լ. դե Ռոբերտի, խմբագրապետն էր Պիեռ Քիյարը:

Կազմակերպվեցին դասախոսություններ Եվրոպայի զանազան կողմերում՝ Հայոց հարցի էությունը քարոզելու և ժողովրդականացնելու համար: Այս նպատակով Անատոլ Ֆրանսը ճանապարհորդեց Իտալիայում: Մի խոսքով, վերակենդանացվեց նախահեղափոխական շրջանի քաղաքական պրոպագանդան, որի կազմակերպողն էր, ինչպես տեսանք, Անգլո-հայկական ընկերությունն իր «Հայաստան» թերթով: Պետք է, սակայն, այստեղ ևեթ ասել, որ պրոպագանդան լոկ Դաշնակցությանը չէր պարտական իր վերակենդանացմամբ: Համիդյան խժդժություններից Եվրոպա փախած թուրքահայ գրողները նվիրվեցին նույն գործին, և նրանցից միայն մեկը՝ Արշակ Չոպանյանը, այս ուղղությամբ աշխատելով մեծ աշխույժով և հմտությամբ՝ կատարեց իսկը որ ահագին դեր: Նրա անխոնջ ջանքերով կազմվել է գրեթե մի ամբողջ գրականություն՝ հայ պատմության, գրականության, արվեստի և մշակութային այլ հարցերի վերաբերյալ: Թարգմանելը և ժողովրդական բանահյուսության այդ գոհարները, միջնադարյան ու աշուղական երգերը տպագրելը Չոպանյանը բավարար չի համարել ու նշանավոր գրողների և գիտնականների հանձնարարականներն է խնդրել ու զետեղել այդ հրատարակությունների մեջ՝ իբրև ներածություն, կարդացել է դասախոսություններ, դիմումներ է արել և այլն, և այլն:

Ի՞նչն էր այս ընդարձակ պրոպագանդայի նպատակը: Հայ գործիչները՝ հեղափոխական և ոչ հեղափոխական, այն դժբախտ մոլորության մեջ էին մնում, որ եթե քաղաքակիրթ կոչված աշխարհը (սա ասենք էլի ու էլի)՝ Եվրոպան, սառնասրտությամբ է վերաբերվում հայ ժողովրդի կրած անհուն և անօրինակ տառապանքներին, պատճառն այն է, որ նա չի ճանաչում հայ ժողովրդին, չգիտի, որ հայը մի հին կուլտուրական ժողովուրդ է, առաջադիմության ընդունակ, դարերից ի վեր եվրոպական քաղաքակրթության առաջավոր պահակ Ասիայի խորքերում: Եվ ահա ծանոթացնում էին այդ ժողովրդին, գովում նրա խաղաղ բնավորությունը, նրա ստեղծագործող, արդյունաբերող առատությունը, նկարագրում նրա թշվառությունները, նրա կրած հալածանքները, մարդասիրություն և գթություն էին հայցում նրա համար:

...Այդ ժամանակներից էր, որ Ժնևի դաշնակցական կենտրոնը՝ «Դրոշակի» խմբագրությունը, իր պահեստների մի մշտական պատկանելիք էր դարձնում նաև մի հատ ռեդինգոտ, մի հատ էլ ցիլինդր՝ դիվանագիտական դիմումներ անող իր առաքյալներին հագցնելու համար: Գնալ, ներկայանալ մի որևէ արտաքին գործերի մինիստրի քարտուղարի օգնականին, խոսել նրա հետ «հայոց ազգային դատի» մասին, մի քանի քաղաքավարի կեղծ խոսքեր լսել ու վերադառնալ. սա «փրկության» գործ էր համարվում երկար տարիների ընթացքում՝ մինիստրների նախասենյակներում նստելը: Եվ իրավունք ուներ թուրքահայ տաղանդավոր երգիծաբան Երվանդ Օտյանը, երբ հայերին տալիս էր «նախասենյակի ազգ» անունը:
Ո՛չ պրոպագանդայի գործը Եվրոպայում, ո՛չ Թուրքահայաստանում ուժեղացող հայդուկային կռիվները դեռ բավական չէին, որ Դաշնակցությունը թևակոխեր վերակենդանության շրջանի մեջ: Հեղափոխական գործի երկու կողմերն էլ՝ հայդուկայինը և քաղաքագիտականը, վարկաբեկված էին: Բռնի միջոցներով փող կորզելը նրանից ետ էր շպրտել բուրժուազիային: Բայց այս ճգնաժամային դրության մեջ մի անակնկալ հանգամանք եկավ լայն ժողովրդականություն ստեղծելու նրա համար: Այդ հանգամանքը հյուսվեց ցարական բռնակալության ապուշ վայրագություններից:

1896-ին Կովկասի վարչապետ նշանակվեց իշխան Գոլիցինը՝ մի կրքոտ մարդ, կապ-կտրածներից մեկը, բռնի ռուսացնող բյուրոկրատի մի ամենաբնորոշ տիպ: Եկել էր փութացնելու Կովկասի ռուսացումը. այդ պատճառով նրա համար ատելի էին առհասարակ այն ազգությունները, որոնք իրենց սեփական ազգային բավականաչափ արժեքներն ունեին ռուսացմանը դիմադրելու համար, բայց մասնավորապես հայերը, որոնց վերաբերմամբ գոլիցինյան ատելությունը կատարելապես մի հիվանդագին երևույթ էր կազմում: Իր առաջին իսկ քայլերից Գոլիցինը հայտարարեց, թե պիտի արմատախիլ անի Հայոց հարցը: Հետո, հետզհետե, բանը հասավ այն աստիճանին, որ Գոլիցինն անհանդուրժելի էր համարում, որ հայ ժողովուրդ է ապրում աշխարհիս վրա: Ոչնչացնե՛լ ամենքին և միայն մի հատ թողնել մարդաբանական թանգարանի համար՝ սա՛ էր ցարական կոպիտ ու ինքնահավան սատրապի իդեալը:

Գոլիցինը, ձեռք առնելով այս ուղղությունը, [իր] առաջին գործը դարձրեց Կովկասի մայրաքաղաք Թիֆլիսում հայահալած մամուլ ստեղծելը: Մինչ այդ հայերի դեմ հալածանք մղելու պաշտոնը կատարում էր Պետերբուրգի և Մոսկվայի վաճառված հետադիմական մամուլը: Այժմ նրա վրա ավելացավ և Թիֆլիսի պաշտոնական «ԽՈՉՍՈջ» լրագիրը, որի խմբագրությունը Գոլիցինը հանձնեց երկրորդական շնորհքի տեր, հետո և բոլորովին մոռացված բանաստեղծ Վելիչկոյին, ով մեծ եռանդով և մի ավելի լավ գործի արժանի համառությամբ սկսեց օրն օրին ծավալել մի անհաշտ, մի անխելք, կատաղի թշնամություն հայերի դեմ և առհասարակ այն ամենի դեմ, ինչ հայկական էր: ...Վելիչկոյի հայակերական զառանցանքներին սիրով ձայնակցում էր և վրաց «կնյազական» մամուլը: Իլյա Ճավճավաձե, Ակակի Ծերեթելի, Նիկոլաձե և նրանց նման ուրիշ շատեր «ԽՈՉՍՈջ»-ի բանաստեղծ-խմբագրի համհարզներն էին:

...Գոլիցինն սկսեց պաշտոնական ճանապարհով, օրենսդրական կարգով զրկել հայերին բոլոր իրավունքներից: Փակեց եղած սակավաթիվ հայ լրագրերից մեկը, փակեց հայոց դպրոցները, փակեց բարեգործական և կրթական հիմնարկությունները, գրադարանները և վերջիվերջո եկավ հասավ այն բանին, որ Նիկոլայ Բ-ից հրաման բերեց Հայոց եկեղեցական կալվածքները և գումարները խլելու մասին: 1903-ի ամռանն էր հրապարակվում այս օրենքը:

Սա արդեն չափազանցություն էր: Հայ ժողովուրդը մինչև այդ համբերությամբ տարել էր բոլոր հարվածները: Որքան սաստկանում էին գոլիցինյան հալածանքները, այնքան ամրանում և տարածվում էր ազգայնական զգացմունքը: Հայոց լեզուն, գրականությունը դառնում էին ուսումնասիրության առարկա և այնպիսի շրջանակներում, որոնք մինչև այդ չէին հետաքրքրվել դրանցով: Գաղտնի դասեր, դասախոսություններ, ընթերցանություններ՝ ահա՛ ինչ էր նկատվում ոչ միայն Թիֆլիսում և այլ քաղաքներում, այլև նույնիսկ գավառական խուլ անկյուններում: Զուր չէր խոսք դարձել, թե «Գոլիցինը հայերին հայ դարձրեց»:
Այս ազգային հողի վրա էր, որ հեղափոխական երկու կազմակերպություններն էլ՝ հնչակյանները և դաշնակցականները, մտնում էին ժողովրդի խորքերը, այնտեղ հաստատուն հող էին նվաճում իրենց համար: Գյուղերը բաժանված էին դաշնակցականների և հնչակյանների միջև: Կային գյուղեր, որոնց մի մասը դաշնակցական էր, մյուսը՝ հնչակյան: Երկու կուսակցությունների փոխադարձ ատելությունն ու թշնամությունը ծայրահեղության էր հասել: Այդպես էին հարաբերությունները և նրանց «ծուխերը» կազմող գյուղերի ու գյուղամասերի միջև: Կողմերն իրար հետ գնալ-գալ չունեին, իրար աղջիկ չէին տալիս...

Ահա այդ ժամանակ էր, որ Դաշնակցությունը հայտարարեց, թե իր վրա է վերցնում ինքնապաշտպանության և դիմադրության գործը: Ժամանակին արված մի քայլ էր այդ, որ միաժամանակ լուծում էր Դաշնակցության լինել-չլինելու հարցը:

 

(Շարունակելի)





Ապրիլմեկյան էջ

ԱՆՓՈԽԱՐԻՆԵԼԻՆ

Ժողովուրդն ասում է. նա ծնվել է փայտահատ դառնալու համար, սակայն ջութակ է նվագում. Գեդեոն Սարումյանը ծնվել էր ոչ փայտ ջարդելու, ոչ ջութակահար և ոչ էլ ուսուցիչ ու դռնապան դառնալու համար։ Նա ծնվել էր և չծնվել չէր կարող, որովհետև երբ դեռ ինքը Գեդեոն Սարումյան չէր, այդպես էին կամեցել նրա հայրը և մայրը...

Ինչպիսի կոստյում էլ որ հագներ Գեդեոն Սարումյանը, զարմանալիորեն նրա չափով է լինում, բայց չկա այնպիսի մի պաշտոն, այնպիսի մի գործ, որ Գեդեոն Սարումյանի «չափով» լինի։

Այսօր նա պատմության ուսուցիչ է կամ ֆիզկուլտուրա է դասավանդում որևէ ուսումնական հաստատությունում, վաղը կարող է նույն հաջողությամբ որպես մարզիչ աշխատել ֆուտբոլային կամ վոլեյբոլային ցանկացածդ թիմում, մյուս օրը հրահանգիչ նշանակվել կամ դռնապան կարգվել որևէ հաստատության առջև...

Եվ, այնումենայնիվ, ամենազարմանալին այն է, որ ուր էլ խարիսխ է ձգում Գեդեոն Սարումյանը, միշտ կարծում է, թե ինքը հենց այդ պաշտոնի համար է ծնվել, իսկ տվյալ պաշտոնն էլ հատկապես իր համար է, և ինքը անփոխարինելի է։ Բայց ոչ, դա զարմանալի չէ, դա սարսափելի է, որովհետև աշխարհում ոչ ոք չի կարող ապացուցել, որ զրոն բացասական թիվ է և, միաժամանակ, ոչ ոք չի կարող հաստատել, որ զրոն դրական թիվ է...

 

Վ. ՕՎՅԱՆ




ԱՍՏՂԱԳՈՒՇԱԿ՝

ԼԻՐԻԿԱԿԱՆ ՇԵՂՈՒՄՆԵՐՈՎ

Ապրիլ ամսի 8-ին, 17-ին, 19-ին, 24-ին և 32-ին հատկապես ուշադիր եղեք ձեր առողջության նկատմամբ: Դրանք ամսվա ընթացքում էլեկտրամագնիսական դաշտի առավել հզորագույն ազդեցության օրերն են: Աստղագուշակի ներքոհիշյալ կանխատեսումները ուժի մեջ են ապրիլ ամսի բոլոր չորեքշաբթի և շաբաթ օրերին:

Խոյեր, ձեզ սպասվում են հաճելի անակնկալներ. օրվա առաջին կեսին դուք դառնալու եք քաղաքագետ, իսկ երկրորդ կեսին, քաղաքի կենտրոնական հրապարակում հեծանվով զբոսնելիս, դուք կգտնեք դրամապանակ՝ ամերիկյան դոլարներով: Այդ օրը ցանկալի է լվացվել միայն պարսկական արտադրության հայկական օճառով:

Ցուլերին խորհուրդ է տրվում տնից դուրս չգալ, քանզի հնարավոր են ավտոմեքենաների հետ ընդհարման լուրջ դեպքեր, ինչպես նաև՝ շենքերի տակով անցնելիս, կարող է նրանց գլխին ընկնեն երկնային մարմիններ: Բացի դրանից, այսօր նրանց էլեկտրականությունն անջատվելու է, իսկ ջրի ծորակից ոչ մի կաթիլ ջուր չի գալու:

Երկվորյակները, թող այնքան էլ չցնծան և իրենց շատ չերևակայեն: Այսօր նրանք հաստատ օդային աղետից չեն խուսափի: Լավագույն դեպքում՝ արաբ ահաբեկիչները պայթեցնելու են նրանց գունավոր հեռուստացույցը: Մյուս կողմից, ուզեն թե չուզեն, այսօր նրանք ֆինանսական մեծ կորուստներ են ունենալու:

Խեցգետինների համար օրը սարսափելի բարենպաստ կլինի. հնարավոր է, որ նրանք ընտրվեն ԱԺ պատգամավոր կամ այլ պաշտոն ստանան։ Օրվա երկրորդ կեսին նրանք «խոզագրիպի» բացիլներով ծրար են ստանալու: Գիշերը երազում նարդի են խաղալու Վլադիմիր Պուտինի և Սարկոզիի հետ։

 
Առյուծների նկուղում այսօր հրդեհ է բռնկվելու: Երբ հրշեջ ավտոմեքենան անմիջապես ուշացած ժամանի, ամեն ինչ հաճելիորեն վերջացած կլինի: Օրվա երկրորդ կեսին նրանք իսլանդական սուրճ են խմելու իրենց զոքանչի (կամ կեսրայրի) հետ: Այնուհետև նրանք մեկնելու են Երևան՝ Ղարաբաղի կողմից մասնակցելու ԵԱՀԿ համանախագահների պատվին կազմակերպած ճոխ բանկետին:

Կույսերն այսօր ամուսնանալու են: Նրանց սպասվում են ուղեգրեր Մոսկվա, Մայամի, Մեխիկո կամ Մոզամբիկ մեկնելու համար, որտեղ կանցկացնեն հաճելի և երջանիկ ժամանց, կլողանան առաջին կարգի շոգեբաղնիքում և կխմեն «Կոտայք» գարեջուր: Դուբայում նրանց սպասվում է լուրջ հանդիպում Միշա Սահակաշվիլու հետ:

Կշեռքներն հիմնականում շատ վաղ են արթնանալու, սակայն հեռախոսավարձը ուշացնելու պատճառով, հնարավոր է ընկնեն հաճելի անախորժությունների մեջ: Մյուս կողմից՝ նրանց խորհուրդ չի տրվում գնումներ կատարել փողոցի ձախ մայթերին տեղադրված խանութներում: Այսօր հատկապես զգույշ եղեք. հնարավոր է լինեն թերակշռման լուրջ դեպքեր՝ ծանր մարմնական վնասվածքներով: Օրվա չորրորդ կեսին նրանք հավի տոտիկներով խաշ են ուտելու:

Կարիճների քաշն այսօր 23 կիլոգրամով պակասելու է, բայց այդ կորուստը փոխհատուցվելու է «Ընտանեկան զառով» շահած 1500 դրամով: Օրվա վերջին նրանց ընդունելու է պաշտոնական այցով Լեռնային Ղարաբաղ ժամանած Բարաք Օբաման: Միաժամանակ, սպասվում է հաճելի ժամանց բնության կամ սիրածի գրկում:

Աղեղնավորներն ընկնելու են գլխապտույտ անհաջողությունների մեջ. նրանց զոքանչը (կամ կեսրայրը) ինքնաթիռում հանգչելու է ձախ ոտքի բթամատի վնասվածքից: Օրվա երկրորդ, չորրորդ և հինգերորդ կեսերին նրանք ընկնելու են հաճելի ինքնամոռացության մեջ և գունավոր բազմասերիանոց երազներ են տեսնելու՝ Ալլա Պուգաչովայի և Մաքսիմ Գալկինի մասնակցությամբ:

Այծեղջյուրներին խստիվ խորհուրդ է տրվում ոչ մի րոպե մենակ չթողնել իրենց կանանց: Հակառակ դեպքում, նրանց գլխավերևում կհայտնվեն փղոսկրե ոսկեզօծ եղջյուրիկներ: Ջրի վարձը ուշացնելու համար նրանց հայտարարելու են խիստ նկատողություն, իսկ կեսգիշերին նրանց բնակարանում կատարվելու է գողություն:

Ջրհոսներն այսօր վաղ առավոտյան թեյ են խմելու, հետո բաժանվելու են իրենց ամուսիններից: Օրվա երկրորդ կեսին նրանք ապխտած ձկան կարկանդակ են ուտելու և նրանց ընտանիքում տղա է ծնվելու: Օրվա երրորդ կեսին նրանք ապրելու են մինչև խոր ծերություն։ Հաջորդ օրը նշանակվելու են քաղաքաշինության նախարար:

Ձկներին սպասվում է հաճելի նավարկություն. նրանց բնակարանում ջրատար և ջեռուցման խողովակները պայթելու են, նրանք գիշերը ծովից ծով երազներ են տեսնելու, իսկ առավոտյան Սերժ Սարգսյանի և Իլհամ Ալիևի հետ քննարկելու են ազատագրված տարածքները հանձնելու հարցը:

 
Շնորհակալություն՝ ուշադրության համար, մինչև նոր հանդիպում:




ԱՄԵՆԱԹԱՐՄ ԼՈՒՐԵՐ

Մարտի 31-ին «Ջրմուղ-կոյուղի» ՓԲԸ-ի ղեկավարությունը հանդես է եկել հայտարարությամբ, որտեղ մասնավորապես ասված է. «Մի անգամ ևս քննարկելով ջրի սակագնի բարձրացման հարցը, մենք որոշել ենք հրաժարվել այն կրկնակի բարձրացնելու մտքից և, հաշվի առնելով ԼՂՀ բակչության գերակշիռ մասի անվճարունակությունը, երբ հազարավորները նույնիսկ հացի փող չունեն, ապրիլի 1-ից ջրի վարձը ոչ թե բարձրացնում, այլ կրկնակի իջեցնում ենք...»։

Նույն օրը ԼՂՀ հանրային ծառայությունները և տնտեսական մրցակցությունը կարգավորող պետական հանձնաժողովը, որ մինչ այդ միաձայն հավանություն էր տվել սակագների բարձրացման մասին որոշման նախագծին, Artsakhpress-ի թղթակցի հաղորդման համաձայն, ոտքով մեկնել է Շուշի՝ ս. Ղազանչեցոց եկեղեցում մեղքերը քավելու։

* * *
Բոլոր այն պաշտոնյաները, ովքեր պարապությունից առավոտից մինչև աշխատանքային օրվա ավարտը զբաղվում են խաչբառներ կամ սկանվորդներ լուծելով, առաջիկա շաբաթ օրերից մեկը մեկնելու են շաբաթօրյակի՝ «Մենք ենք, մեր սարերը» («Տատիկ-պապիկ») նշանավոր հուշակոթողի մերձակայքը մաքրելու, որտեղից երկշարք կազմած, գնալու են Հուշահամալիր՝ այնտեղ ևս մերձակայքի մաքրման աշխատանքներ կատարելու։

* * *
Արցախցիներին նոր անակընկալ է մատուցել նաև «Ղարաբաղ Տելեկոմը»։ Հաշվի առնելով հազարավոր բաժանորդների դժգոհությունը, ապրիլի 1-ից վերացվելու է բջջայինի բաժանորդներից գանձվող 1200 դրամ ամսավճարը։ «ՂՏ»-ն նոր անակընկալ է պատրաստել նաև ինտերնետային ծառայությունից օգտվողների համար։ Ապրիլի 7-ից ինտերնետային կապն աշխատելու է 5 անգամ արագ և արդեն հնարավոր է լինելու ոչ թե 25, այլ 5 րոպեում կայքէջ բացել։ (Լուսանկարով)

* * *
Որոշ լուրերի համաձայն, իրենց հայրենակիցներին փորձում են հաճելի անակընկալ մատուցել նաև «Արցախգազ» ու «Արցախէներգո» ՓԲԸ-ների ղեկավարները։ Նրանք ևս որոշել են վերանայել սակագների հարցն ու այն լուծել հօգուտ անվճարունակ շարքային քաղաքացիների։

* * *
Հաշվի առնելով, որ Ստեփանակերտի պետդրամթատրոնն արդեն երկու տասնամյակ չի կարողանում հաղթահարել ներքին ու արտաքին ճգնաժամը, Artsakh-press-ի թղթակցի հավաստմամբ, այնտեղ կայացած խորհրդակցությունում որոշվել է թատերական կյանքը աշխուժացնելու համար, որպես գեղարվեստական ղեկավար Ստեփանակերտ հրավիրել ԱՄՆ նախկին պետքարտուղար Կոնդոլիզա Ռայսին։

* * *
Մայրաքաղաքի տեսարժան վայրերից մեկում ապրիլի 10-ից կայանալու է գեղեցկության մրցույթ (այն տևելու է 12 օր), որին մասնակցելու են աշխարհի 291 երկրներից ժամանած չորքոտանի մեր բարեկամները։ Միջոցառումը բոյկոտելու ադրբեջանցիների բոլոր փորձերը ձախողվել են։ (Լուսանկարով)

Artsakhpress



Համարի ասույթը

Հայ ժողովրդի դժբախտությունների հիմնական պատճառն այն է, որ դարեր ի վեր ընտրություն է կատարում վատի և վատթարագույնի միջև: Ցավն այն է, սակայն, որ հայերը մշտապես ընտրում են վատթարագույնը։

Ամսվա ասույթը

Կան տղամարդիկ, ովքեր իրենց հավատարմությունը վերադասին ցույց տալու համար գիշերներն անգամ «չեստ տված» են քնում: