Արցախի պետական համալսարանի առկա և հեռակա բաժիններում սովորում են շուրջ 4500 ուսանողներ, մագիստրանտներ, ասպիրանտներ: Ստացվում է, որ ամեն տարի տարբեր ոլորտների համար բուհը թողարկում է մոտ 1000 նորաթուխ մասնագետ: Իսկ ի՞նչ ճակատագիր է սպասում նրանց: Դժվար է կոնկրետ ասել, բայց ինչ կապված է աշխատատեղեր գտնելու հետ, ապա բազում դժվարությունների կհանդիպեն նրանք, եթե չունենան մի քանի «առավելություններ», որոնցից մեկը «կռուտոյ» պապա կամ քեռի ունենալն է, որոնք կարող են առանց դժվարությունների տեղավորել ցանկացած տեղ: Մեծ արատ է նման հարազատապաշտությունն ու բարեկամապաշտությունը, երբ ասում են՝ ինչո՞ւ ոչ որդիս, ինչո՞ւ նա, իսկ իմը՝ ոչ:

Հաջորդ առվելությունը, լավ մասնագետ լինելն է, քանի որ այսօր ստեղծվում են մասնավոր ձեռնարկություններ, որտեղ «կռուտոյ» պապայի կամ քեռու զանգը կարող են արհամարհվել: Ծանոթս մինչ «Ինսթիգեյթ» թրենինգ կենտրոնում ընդունվելը, կարծում էր, թե այստեղ էլ կընդունվեն «քեռավոր» կամ «պապավոր» երեխաները, բայց ամեն ինչ որոշվեց հարցազրույցով. գիտես՝ կընդունվես, չգիտես՝ ոչ...

Համալսարանն ավարտած շրջանավարտներն հիմնականում աշխատանք չեն գտնում, քանի որ՝ 1) շատ թույլ պատրաստված մասնագետներ են, 2) տվյալ մասնագիտության համար խիստ սահմանափակ քանակով աշխատատեղեր կան, 3) ընդհանրապես սահմանափակ քանակով աշխատատեղեր կան:
Այսօր երիտասարդության համար հիմնական աշխատատեղեր են հանդիսանում ՆԳՆ-ն ու բանակը: Չլսված բան է, սովորել «Կիռարական մաթեմատիկա և ինֆորմատիկա» բաժնում, բայց արդեն երրորդ կուրսից անցնել ծառայության ՆԳՆ-ում: Իսկ մեր «Լրագրության» բաժնից միայն 5-6 տարվա ընթացքում մի քանի հոգու է հաջողվել աշխատանք գտնել ըստ մասնագիտության:

Ավարտական կուրսերի ուսանողների հետ հանդիպման ժամանակ կրթության և գիտության նախարար Վլադիկ Խաչատրյանին հարցրի. «Ինչո՞ւ հինգ տարվա ընթացքում «Լրագրության» բաժնից մի քանի հոգու է հաջողվել աշխատել ըստ մասնագիտության: Կրթության մակարդա՞կն է ցածր, թե՞ աշխատատեղեր չկան»: Պատասխանը հետևյալն էր. «Այսօր միայն Արցախի հանրային հեռուստատեսությունում սովորող 140 աշխատող կա, կարծում եմ այստեղ խնդիրներ չպիտի լինեն»: Նախարարի պատասխանը ինձ համար անհասկանալի էր, քանի որ 140 աշխատողների մեջ մտնում են վարորդներ, հավաքարարներ և շատ ուրիշ մասնագիտություններ, որոնք լրագրության հետ ոչ մի առնչություն չունեն:

Ճիշտ են արել, որ «Լրագրության» մագիստրատուրան փակել են, քանի որ եթե ամեն կուրսում միջինը սովորում է 25 ուսանող և հինգ տարվա ընթացքում 125 մասնագետ են պատրաստում, որոնցից մի քանիսն են աշխատանք գտնում, ապա անիմաստ է այն վերաբացել:
Նաև դժվարություն է առաջացնում այն իրողությունը, որ աշխատանքի ընդունելու համար աշխատանքային փորձն են հաշվի առնում: Արդեն Ստեփանակերտում անեկդոտի պես պատմում են. «Պահանջվում է 18 տարեկան աշխատող՝ 5 տարվա պարտադիր աշխատանքային ստաժով»: Հարգելիներ, եթե նոր եմ բուհն ավարտել, ինձ որտեղի՞ց աշխատանքային փորձ:

Ինչպես վերևում նշեցի, մեզ մոտ երիտասարդներն աշխատատեղեր հիմնականում գտնում են ՆԳՆ-ում ու բանակում: Հարկային ծառայությունում, քաղաքապետարանում և նման այլ վայրերում կարելի է գտնել այնպիսիներին, որոնք մեծ դժվարությամբ կարող են իրենց անուն-ազգագունը գրել, ովքեր այնտեղ հայտնվել են «կռուտոյ» պապաների ու քեռիների միջոցով, բայց չեմ ժխտում, որ ուրիշ «արժանիքների» շնորհիվ էլ կարելի ընդունվել. օրինակ՝ թեթև վարքի տեր աղջիկ լինել ու կարողանալ հաճոյանալ պետին:

Միջնորդության շնորհիվ (կամ պատճառով) աշխատատեղեր կարելի է գտնել վարչական տարբեր հիմնարկներում, որտեղ, այսպես թե այնպես, անձակազմն իր քանակով, երևի թե, կարող է Ֆրանսիա ղեկավարել, այո՝ հենց քանակով, բայց որակի առումով դժվար թե Ֆրանսիային նման մասնագետներ պետք լինեն: Կան այնպիսի անհեթեթ հաստիքատեղեր, որոնք նորմալ մարդուն կարող են խելագարության հասցնել:

Լավ սովորող շատ ուսանողներ, որոնք պիտի որակյալ մասնագետ դառնան, ստիպված հեռանում են Արցախից: Բնավ չեմ արդարացնում նրանց, բայց կան մի քանի «բայցեր»: Հին չինացի փիլիսոփա Մո-Ցզին ասել է. «Եթե ազնիվ ու իմաստուններն են կառավարում տխմար ու ստորներին, ապա կարգուկանոն է տիրում: Իսկ եթե տխմար ու ստորներն են կառավարում ազնիվ ու իմաստուններին, ապա խառնուկություն կլինի»: Խառնակությունն իրոք հենց նման իրավիճակն է ծնում:

Մեր երկրում գրեթե չկա նորմալ մտավորականություն ու էլիտա: Մտավորականը բնավ էլ նա չի, ով զբաղված է մտավոր աշխատանքով ու կոստյում է հագնում, այսօր «Եհովայի վկաներն» էլ են կոստյում հագնում: Մտավորականը նա չէ, ով շատ կարդացել է, այլ նա, ով շատ խորհում է: Կներեք, բայց երբ մտավորականը դադարում է խորհել, վեր է ածվում անասունի։ Այսօր, ցավոք մենք շատ ունենք նման անասուններ՝ խորհրդային տարիներից խորհրդային գերհնացած գաղափարներով թրծված հլու և հնազանդ խամաճիկներ...

Անշուշտ, խոսքը բոլոր մտավորականներին չի վերաբերում: Ինչ մնում է «էլիտային», ապա այստեղ, այս հասկացությունը կարելի է տարբեր ձևով մեկնաբանել, բայց ավելի պարզ ու կարճ ասած՝ էլիտան դա հասարակության նախաձեռնող շերտն է, Նժդեհի Ցեղամարդի մի տեսակ: Ըստ Նժդեհի, ժողովուրդը հայության չկողմնորոշված տարրն է: Այն ամբոխամետ է, եթե ավելի տականքի ձայնն է լսում, քան Ցեղի: Ժողովուրդը կարող է հարմարվել իր անփառունակ վիճակին, Ցեղը չի հանդուրժում ստրուկի շղթաները...

Նման մարդիկ հարկավոր են մեզ այս պահին: Բայց հարց է ծագում. ինչո՞ւ նման մարդիկ ամենադժվար օրերին այստեղ էին, իսկ հիմա թողնում, հեռանում են հայրենիքից: Պատճառներից մեկը խավարամիտ «կղերականությունն» է, իսկ մնացած պատճառները դուք փնտրեք:

ՀԱՅԿ ՂԱԶԱՐՅԱՆ