Ամեն մի հայ ազատամարտիկ պետք է լինի իր բնագավառում,- ասում է Ստեփանակերտի շտապ օգնության բժիշկ Վարուժան Հունանյանը և տարըմբռնումների տեղիք չտալու նպատակով շարունակում է իր խոսքը մեկնաբանությամբ: Ազատամարտիկն ըստ իս ոչ միայն հայրենիքի համար մարտնչողն է, այլև՝ ազատ մարդը, որն իր ներսում չունի կաշկանդումներ: Իմ բժշկական մասնագիտությունն ինձ ցուցանել է, որ կաշկանդումներ ունեն այն մարդիկ, ովքեր ներքուստ գիտեն իրենց կամա կամ հարկադրյալ գործած սխալականությունն ու դրանցից ազատագրվելու փոխարեն արդարացումներով իրենց մոլորեցնում են, նորանոր վրիպումներ թույլ տալու հնարավորություն ստեղծում:
Բոլոր հիվանդություններն առաջանում են այս պատճառով, ինքնաներումով, բայց՝ ոչ ինքնամաքրման որոշումով, որը չափավորության խախտման ջրվեժ կարող է ծնել: Ամեն մի հիվանդ ցանկացած բժշկից քաջ գիտե, թե ինչի հետևանք է իր տկարությունը կամ առողջության վատթարացումը, ինչն է իրեն օգտակար, եթե ազատ մարդ լինի: Այսինքն՝ սխալ կենսակերպի կամ վարքագծի պարագայում ինքն իրենից ամաչի, իր սխալականությունը ներքուստ ընդունելու համարձակություն ունենա, որպեսզի ազատագրվի ախտածին այն պատճառներից, որոնք թույլ չեն տալիս մարմնապես դիմանալ ո՛չ շոգին, ո՛չ ցրտին և՛ ուղիղ, և՛ փոխաբերական իմաստներով...
Ահա թե ինչու մարդկանց մեծամասնությունն ի վիճակի չէ դիմանալու ո՛չ դժբախտությանը, ո՛չ երջանկությանը, զսպելու զայրույթն ու մյուս զգացմունքները, պահպանելու տարրական քաղաքավարությունը՝ գիտենալով հանդերձ, որ ավելի հեշտ է խուսափել հիվանդությունից, քան պայքարել դրանց դեմ: Իսկ սրանց համար պետք է ջանք գործադրել, մարմնի և հոգու ինքնակատարելագործման համար պայմաններ ստեղծել, ինքնաճանաչմանն ու ինքնատիրապետմանը հասնել կամովին, անձնապես, գործնականորեն, հետևողականորեն, ինքնագիտակցաբար՝ ապավինելով սեփական կամքի ուժին՝ պարբերաբար իրենից պահանջելով ավելին։
Բոլորս էլ գիտենք, որ առողջությունն ամեն ինչից, թանկ է։ Բայց այն պահպանելու համար հաճախ չենք հոգում... Ամենաաննշան բանն ունենալու ցանկության դեպքում աշխատում ենք, քրտնում, հազար ու մի հնարի դիմում, իսկ Աստծու այդ մեծագույն պարգևին վերաբերում ենք ի միջի այլոց, միայն կորցնելու դեպքում ենք գնահատում դրա անփոխարինելիությունը։
Հետևությո՞ւնը՝ աշխատանք և աշխատանք։ Աշխատողը և ինքնատիրապետման կարողություն ունեցողը մշտապես ունի իր մեջ առողջարար հաբեր, քանի որ չափավոր աշխատանքը բացում է անուշարար ախորժակը, որը պահանջում է չափավոր վայելում...
Փոքրուց եթե վարժված չենք այս աշխատանքի և ինքնազսպվածության փոխլրացմանը, լցվում ենք ներքին տագնապով՝ վախից հալածելով դրանք մեր կենսակերպից։ Այնինչ ցանկացած դժվարություն հաղթահարելի է վարժանքներով, համառ ձգտումով, սեփական առողջությունն այլոց առողջության բաղադրիչը դիտելու գիտակցումով: Սա էլ հարազատներին և այլոց օգտակար ծառայություն մատուցելու պատրաստակամության դրսևորում է, նրանց չարիքից՝ հիվանդությունից ազատելու ձև, միաժամանակ՝ իրեն էլ ազատելով դրա նկատելի և աննկատ հնարավոր բոլոր պաշարումներից։
Հոգով և մարմնով առողջ մարդը ազատ մարդն է, ազատ հայրենիքի սերմն ու հունդը, որովհետև այսպիսինների հոգեկան առաքինությունները,- ինչպես կարծում է Դավիթ Անհաղթը,- նեդաշնակություն է հաստատում հոգու համապատասխան մասերի հետ, եթե նրանց միավորման շաղախն է արդարությունը, բանականությունը պետք է զարդարվի խոհականությամբ, ցասումը՝ արիությամբ, ցանկությունը՝ ողջախոհությամբ: Այսպիսի մարդկանց էությունից ճառագում է արդարությունը... Այսպիսի մարդկանցով հարուստ երկիր ենք մենք երազել Արցախյան ազատամարտում...
Վարդենիսում, էջմիածնում մանկաբույժը, հարգանք ու վստահություն վայելող բժիշկն իր ընտանիքը շարժման սկզբից ևեթ Սևան տեղափոխեց՝ այստեղ աշխատելու, իրականում՝ նոր ձևավորվող ջոկատներում ընդգրկվելու պատրվակով։ Օմարի, Յանշաղի և մարտական այլ գործողություններին մասնակցած հատուկ նշանակության բուժկետի պետ Վարուժան Հունանյանը խաղաղ օրերին ևս աշխատում է օգտակար լինել ոչ միայն շտապ օգնության կարիք ունեցող արցախցիներին։
Մի տարի առաջ է եկել Արցախ և, իր խոսքերով, սիրահարվել Արցախին ու արցախցիներին: Նա վստահ է, որ իրեն համախոհ կինը այս անգամ ևս պատվով է ստանձնել ընտանիքի հոգսը, իսկ ուսանող երեք երեխաները ճիշտ են դաստիարակվել։ Ապագա դեղագործ Վարդուհին, գյուղատնտես Վլադիմիրը, մանկավարժ Հասմիկն իրենց գործում արդեն պատրաստի ազատամարտիկ են։ Բժիշկը այդպիսին է կամենում տեսնել արցախաբնակ յուրաքանչյուր հայի, որից է կախված այս երկրի ներկան ու հաղթական ապագան:
Այսպիսի մարդիկ կարողանում են ազատագրվել ներքին կաշկանդումներից, հոգին ողողել լույսով, միտքն ուղղորդել դեպի արդարությունը, առողջ պահել մարմինն ու հոգին։ Այլ կերպ՝ մշտապես մարդ մնալ, որ ավելի դժվար է ու կարևոր, քան եզակի հերոսացումը։ Սա սխրանք է՝ իշխանություն հաստատել մարմնի և հոգու վրա։ Այսպիսի քաղաքացիներ ունեցող երկրի իշխանությունն էլ իր հերթին հարգելով նրանց իրական ազատությունը՝ կձգտի պետության վերջնական նպատակին՝ ազատության հաստատմանը,- եզրահանգում է իմ զրուցակիցս։ - Մարդն ազատամարտիկ պետք է լինի ողջ կյանքում, հատկապես՝ հայ մարդը: Միայն ազատ հոգին կարող է ազատություն պարգևել իր շրջապատին, իր հայրենիքին։ Իսկ սրա համար աշխատանքներն անսպառ են, անձանձրույթ, ավելին՝ սրբագործող, առողջապահպան, առողջածին...
ԱՆԱՀԻՏ ԳԵՎՈՐԳՅԱՆ
