Հազիվ մի ձեռքի մատների վրա կարելի է հաշվել այն գրքերը, որ անաչառ տալիս են Ղարաբաղի պատերազմական շրջանի իրական պատկերը, ճշմարտացի լուսաբանում են շատերիս հիշողության մեջ դեռ թարմ իրադարձությունները։ Վերջերս Երևանում նոր գիրք է լույս տեսել Լեռնային Ղարաբաղի ազատագրական պայքարի մի փոքր ժամանակահատվածի մասին՝ «Լեռնային Ղարաբաղ. պատերազմ և քաղաքականություն (1990-93 թթ.)» վերնագրով, որի հեղինակը Ռազմավարական և ազգային հետազոտությունների հայաստանյան կենտրոնի փորձագետ Մանվել Սարգսյանն է։ Գիրքը լույս է տեսել ռուսերեն լեզվով:

Մանվել Սարգսյանի սույն գիրքն այն եզակիներից է, որի հեղինակը անկողմնակալ ու անաչառ ներկայացրել է մի ժամանակահատված, որն իր անմիջական ազդեցությունն է թողել Հայաստանի ներկայիս քաղաքական վիճակի վրա: Իր ասելով, նա ձգտել է վերլուծել քաղաքական համակարգի ձևավորումն ու զարգացումը Հայաստանում և ԼՂՀ-ում, թե ինչպես է պատերազմը ազդել ներքին հարաբերությունների վրա: «Այսօր քաղաքական դաշտում առկա բազմաթիվ արատավոր երևույթներ սկիզբ են առել հենց 1990-93 թվականներին»,- գտնում է Մ. Սարգսյանը:

Գրքին կից հեղինակը տվել է 1990-93 թթ. հասարակական-քաղաքական նշանակության բոլոր իրադարձությունների ժամանակագրությունը։
Ստեփանակերտի մամուլի ակումբում օգոստոսի 10-ին կայացած գրքի շնորհանդեսի ժամանակ, խոսելով գրքում նկարագրվող ժամանակահատվածի մասին, հեղինակն ասաց, որ պատերազմի ողջ ընթացքում պայքար էր ընթանում Ղարաբաղում իշխանության համար: Հակամարտությունը մի կողմից եղել է ՀՅԴ-ի, մյուս կողմից՝ հայաստանյան իշխանությունների, հանձինս՝ ՀՀՇ-ի միջև:

Խոսքն այն ժամանակահատվածի մասին է, երբ Արցախում, ի հակակշիռ ՀՅԴ-ի, Լևոն Տեր-Պետրոսյանը ստեղծեց Ռոբերտ Քոչարյանին։ Հատկապես երբ 1992 թ. հունվարին Արցախում տեղի ունեցան առաջին ընտրությունները, ՀՅԴ-ն հաղթանակ տարավ և ԼՂՀ Գերագույն խորհրդի նախագահ ընտրվեց Արթուր Մկրտչյանը:
«Ինձ շատ են հարցրել, թե՝ ով է Ղարաբաղյան պատերազմի տերը, որին պատասխանել եմ՝ Ժողովուրդը,- ասաց Մանվել Սարգսյանը։- Մնացյալը կային, թե չկային՝ նշանակություն չունեն։ Նրանք չլինեին, ուրիշները կլինեին... Այս մեկը չլիներ, մի ուրիշը կլիներ... Այդ տարիներին իշխանությունների յուրաքանչյուր որոշում կայացվում էր ժողովրդի կամքով: Իրավիճակի տերն այն ժամանակ ժողովուրդն էր...»։

Լրագրողներից մեկի այն հարցին, թե Արցախը կարո՞ղ է հետ վերադարձնել գործոնի իր դերը, քաղաքագետը պատասխանեց, որ Ղարաբաղից Երևան գալով, Քոչարյանն իր հետևում՝ Արցախում ոչինչ չի թողել։ Ինքն էր ներկայացնում Ղարաբաղը։ Այդ ժամանակահատվածում Սամվել Բաբայանը փորձեց ստեղծել ռազմա-քաղաքական համակարգ, բայց այն վերացրին։ «Այսօր Ղարաբաղը քաղաքական ուժ չէ։ Ղարաբաղը պիտի ինչ-որ բան անի, որ քաղաքական ուժ դառնա։ Բայց դեռ այստեղ ոչինչ չկա, ասելիք չկա»,- հավելեց նա։
Արցախի՝ քաղաքական ուժ դառնալու մասին ինչպե՞ս կարող է խոսք լինել, երբ Կոսովոյի վերաբերյալ Հաագայի միջազգային դատարանի որոշման կապակցությամբ Ստեփանակերտում սպասվող սովորական մի հանրահավաքն անգամ վախեցան կայացնել, երբ Արցախի արտգործնախարարությունը վերոնշյալի կապակցությամբ հայտարարություն տարածեց, որը սկսվում է քաղաքական ուժերի հայտարարությունից վերցված նախադասությամբ...

Երևի թե իրավացի է Արցախի հասարակական կազմակերպություններից մեկի ղեկավարը, երբ վերջերս հայտնել է՝ թող մեր իշխանությունները զբաղվեն երկրի տնտեսական և այլ խնդիրներով, իսկ մենք՝ քաղաքական... Եվ այդպես էլ կա. առայժմ տեղական իշխանությունները զբաղվում են տնտեսական, բիզնեսի և այլ հույժ կարևոր «համազգային» խնդիրներով։

Մանվել Սարգսյանը միանգամայն իրավացի է՝ «Ղարաբաղյան պատերազմի տերը Ժողովուրդն է»։ Ցավն այն է, սակայն, որ այդ նույն պատերազմում հաղթանակ տարած ժողովրդի արյամբ կերտված պետությունը սեփականաշնորհված է։

Վ. ՕՎՅԱՆ