1982 թ. հայրս՝ Վանո Պետրոսյանը, Ասկերանի շրջանի Խրամորթ և Փառուխ գյուղերի կոլտնտեսության նախագահն էր։ Այս գյուղերի սահմանների մեծ մասն ադրբեջանական գյուղերի և Աղդամ քաղաքի հետ էր։ Տնտեսության անասունները պահում էին ադրբեջանցիները (այդպես էր այդ ժամանակ ամբողջ Ղարաբաղում)։ Հայրս մի գիշեր ադրբեջանցիներին բռնում է գողության մեջ և վեց ընտանիքների քշում այդ երկու գյուղերից, ինչի պատճառով էլ հետագայում նրան ազատում են աշխատանքից և հեռացնում կոմկուսի շարքերից։

Հենց այդ ժամանակ էր, որ Իգոր Մուրադյանն այցելեց Ղարաբաղ և հորս հետ նրանք շրջեցին այդ երկու գյուղերի տարածքով, որտեղ կային երեք մեծ խաչքարեր։ Դրանցից մեկը, որ գտնվում էր Խրամորթ և ադրբեջանական Խդռլու գյուղի սահմանում, այժմ չկա։ Ասկերանի շրջկոմի այն ժամանակվա քարտուղար Վաչագան Սանթուրովիչ Գրիգորյանը հորս հեռացրեց աշխատանքից և կուսակցությունից՝ որպես նացիոնալիստի։

88-ի շարժման նախաձեռնողը Իգոր Մուրադյանն էր, բայց նրա անունը ավելի քիչ են տալիս, քան թե մի քանի գրող-հրապարակախոսներինը։ 

1987թ. սեպտեմբեր ամիսն էր։ Քեռուս տղան՝ Սամվել Աղայանը, ինձ կանչեց և առաջարկեց Ղարաբաղը Հայաստանին միավորվելու վերաբերյալ ստորագրություններ հավաքել։ Ես համաձայնեցի և մենք մի քանի հոգով սկսեցինք մեծ հիմնարկներում և բակերում ստորագրություններ հավաքել։ Հետո ես իմացա, որ Արկադի Կարապետյանն Իգոր Մուրադյանի առաջարկով էր այդքանը բերել հասցրել մեզ։

Այնպես որ 88-ի շարժումը կրում էր ժողովրդական բնույթ, դա ոչ մեդալ է, որ կպցնեն իրենց կրծքին, ոչ փող է, որ յուրացնեն, ոչ էլ պաշտոն է, որ տրամադրեն իրենց մտերիմներին։ Այնպես որ, ոչ ոք, լինի դա այն ժամանակվա պատգամավոր, գրող, հիմնարկի ղեկավար կամ կոմկուսի քարտուղար, իրավունք չունի ասել, որ ինքն արել է այս կամ այն հայրենասիրական գործը։ Շարժումը ժողովրդինն է։

Ամեն ինչ սկսվել է 1987թ. աշնանը, թեև առաջին միտինգը եղավ 1988թ. փետրվարի 13-ին և առաջինը ելույթ ունեցավ բոլորիս հայտնի Գրիշա Աֆանասյանը, իսկ փետրվարի 20-ին տեղի ունեցավ նստաշրջանը։ Սա ժողովրդական ուժն էր դրդել։ Եթե հրապարակում կանգնած չլիներ 50-60 հազարանոց ժողովրդական զանգվածը, ապա պատգամավորները կքվեարկեին, ինչպես ցանկանում էին կոմկուսի ղեկավարները։

Այն ժամանակ եղել է պատգամավոր, ով չի քվեարկել հօգուտ Միացման, սակայն շարժումից հետո միշտ եղել է պաշտոնում ու օգտվել է ամեն տիպի բարիքներից՝ մինչ այսօր։

Իսկ այն պատվիրակությունները, որոնք գնացել են Մոսկվա, Երևան կամ թե չէ Բաքու, չգնալ չէին կարող, քանզի ժողվորդի մոտ եղել է ուժեղ միասնականություն ու ոչ ոք չէր կարող դեմ լինել ժողովրդի որոշմանը։

Մի դեպք պատմեմ, որ ամբողջ Սովետական Միությունում առաջինն էր։ Մայիսի մեկը աշխատավորների տոնն էր, բոլոր հիմնարկների անձնակազմերը գալիս-անցնում էին հրապարակով, որտեղ կանգնած էր Լենինի արձանը։ Ես այդ ժամանակ աշխատում էի Ստեփանակերտի շինանյութերի կոմբինատում, որպես օժանդակ տնտեսության վարիչ։ Կոմբինատի տնօրենն էր հայտնի Արկադի Մանուչարովը, ով այդ ժամանակ ղեկավարում էր շարժումը, և ես հերթական առաջադրանքը ստացա նրանից։ Երբ մեր հիմնարկի շարասյունը հասնի հրապարակի կենտրոն, որտեղ ժողովրդին դիմավորում էր տրիբունայում նստած ղեկավարությունը, ես կանգնեցնեմ շքերթը։ Ես օգտագործեցի մեթոդը, և երբ մենք հասանք նշված տեղը հինգ հոգով տեղում կանգնած սկսեցինք բարձրաձայն կանչել «Հայաստան»։ Մի քանի անգամ գոռալուց հետո ամբողջ հրապարակը միացավ մեզ և այսպես կոչված շքերթը վերածվեց ցույցի։ Հետո Խթը-ից ինձ մի քանի նկար նվիրեցին այդ դեպքերի մասին։

1988թ.-ի դեկտեմբերի 7-ի երկրաշարժն անգամ չկոտրեց մեր ոգին։ Մենք ունեցանք քանդված Հայաստան, բայց շարժումը չթուլացրինք։ 

Այսքանը շարժման մի տարվա մասին։ Վերջում նորից հիշեցնեմ, որ Արցախյան շարժումը պատկանում է ժողովրդին և ոչ ոք այն սեփականաշնորհելու իրավունք չունի։ Իսկ Շարժման հիմնական նախաձեռնողը եղել է Իգոր Մուրադյանը։

ԱՐԱՐԱՏ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ

ԼՂՀ ԱԺ 4-րդ գումարման պատգամավոր