Եթե մարդու սերը իր ժողովրդի նկատմամբ չի հնդուրժվում մեկ այլ մարդու կեղմից, ապա դա հայրենադավություն է։ Եթե մարդ չի հարգում մեկ այլ ժողովուրդի և նրա ձեռքբերումներով փառաբանում է իր ժողովրդին, ապա դա ազգայնականություն է, շովինիզմ, ռասիզմ։ Իսկ եթե դրանք արտահայտվում են բարձրագույն իշխանության առանցքային պաշտոնյայի կողմից, ապա դա գենետիկական հիվանդություն է։ Այդօրինակ դրսևորումները հարևան երկրից վաղուց արդեն կորցրել են հետաքրքրությունը։ Սակայն Ադրբեջանի պարագլուխ Ալիևի վերջին ու հերթական ցինիկ հայտարարությունը, մեղմ ասած, բնորոշ է գենետիկական հիվանդությամբ տառապողին։ «Աշխարհի բոլոր հայերը մեր թշնամիններն են» հայտարարությունը իրավաբանորեն, քաղաքական կամ այլ տեսանկյունից քննադատության ենթակա չի, քանի որ նման հայտարարությունները ոչ այլ ինչ են, եթե ոչ հոգեկան խանգարման դրսևորում։ Ծայրահեղ դաժանության գագաթին հասած քոչվորական վարքն ու բարքը, նախորդ պոռոտախոսությունների և պատրանքների շարունակությունն էր։
Իր երևույթով ռեակտիվ այս վիճակը, հոգեբուժությունը բացահայտում է հաճախակի նոպայի տեսքով արտահայտվող պատճառները։ Հիմնական շեշտը դրված լինելով ժառանգաբար փոխանցմանը, ռեակտիվ վիճակն ունի նաև դրա հոգեբանական շարժառիթների բացատրությունը։ Նախևառաջ նկատենք, որ նման տիպի մարդիկ աշխարհի սոցիալական զարգացման նկատմամբ ոչ նույնական ընկալումներ ունեն։ Որքան էլ տարօրինակ թվա, բնութագրվող հոգեվիճակը գիտականորեն նմանակում են կենդանական աշխարհում առարկաների նկատմամբ առկա գունակուրության հետ։ Տվյալ հիվանդության բացասական վիճակը գրեթե անբուժելի է։
Ռեակտիվ վիճակը ունի նաև սարսափի զգացումներ։ Այս տիպի մարդիկ ունեն ցածր ինքնագնհատման անորակ հատկանիշներ։ Ունենալով իրենց իսկ նկատմամբ անբարենպաստ կարծիքներ, ենթադրում են, որ գտնվում են ուրիշների դիտոցի տակ ու գնհատվում են որպես թերարժեք անհատականություններ։ Այդ իսկ պատճառով՝ կիրառում են հարձակողականություն։ Ընդ որում, դրանք կիրառում են ինքնապաշտպանության նկատառումներով և եսամոլական դիրքերը ամրապնդելու համար։ Թաքնված լինելով դիմակի տակ, բռնության սպառնալիքներ տալով փորձում են իրենց «ուժն» ու «արժեքները» ցուցադրել։
Հատկանշական է, որ նրանց մոտ ինքնակառավարումը խիստ բացակայում է։ Դրանք ունեն կենսաբանական և հոգեբանական պարզաբանումներ։ Առաջին դեպքում, պայմանավորված է ժառանգությամբ կամ էթնիկական գործոնով, իսկ երկրորդ դեպքում՝ հոգեբանական։ Էթնիկական գործոնը նկատելի է ինտենսիվությամբ։ Եթե համադրենք թվարկված հատկանիշները և փորձենք տարբերակել դրանց ինտենսիվությունը, կնկատենք, որ Ի. Ալիևի շրջապատող մարդիկ ընտիր տեսականի են, որոնք ոչնչով գրեթե չեն տարբերվում միմիանցից։
Հաշվի առնելով էթնիկ կազմի մշակույթային ընդհանրությունը, համոզիչ է դառնում, որ հոգեկան խանգարման հիմքում ընկած է էթնիկական բնազդը։ Հաճախակի կրկնվող շղթայական ռեակցիան, ծնում է հոգեբանական առավելագույն լարվածություն, որն իր հերթին հյուծում է ներքին դրական պաշարամիջոցները, անհնար է դառնում մոբիլիզացումը, հետևապես բացառվում է իրողությունների ադեկվատ գնհատումը։
Անշուշտ այս ամենը չի կարող ակնհայտ չերևալ արտաքուստ։ Որքան էլ ադրբեջանական արհեստավարժ օպերատորները փորձեն թաքցնել Ի. Ալիևի ներքին հոգեկան տատանումները, այդուհանդերձ դրանք այնքան ցայտուն են, որ մի դեպքում՝ խոնջեցուցիչ, մյուս դեպքում՝ ակնապիշ հայացքն ընդունակ է քնած տեղից մարդուն արդնացնել։ Եթե այս ողբերգությանը մոտենանք պատմական տեսանկյունից, ապա կնկատենք որ էթնիկական կազմի արևելյան և արևմտյան վեկտորները նույնական են ու չեն տարբերակվում։ Հիրավի պետք է պատմական տվյալներ չունենալ իմանալու համար այն փաստը, որ բոլոր ժամանակներում նրանք ենթարկվել են սատանայական բռնարարքներին։
Մոլեգնության փաստագրումը դեռևս բոլորովին չի բացահայտում դրդապատճառի բովանդակությունը, քանի որ դա չի պատասխանում այն հարցին, թե որն է հայտարարության սուբյեկտիվ իմաստը, ընկալումը։ Հնարավոր չէ սահմանափակվել այն բանի նշումով, որ հայտարարություն անելու պահին գտնվել է վայրագացած, կատաղության ուժգին նոպայի մեջ, թեկուզ այդպիսի հույզը կարելի է գնհատել արդարության նկատմամբ նվազ հարմարվողականության, ոչ բավարար ադապտիվ վարքի վկայություն։
Սոցիալական, հոգեբանական, հասարակական և անհատական, օբյեկտիվ ու սուբյեկտիվ պահերի միասնությունը մարդու գիտակցական գործունեության յուրատիպ տեսակ է։ «Ամբողջ աշխարհի հայերը մեր թշնամիներն են» ցինիկ հայտարարությունը, ըստ էության, արժեքային պատկերացումների դեֆորմացիայի արդյունք է։ Դեֆորմացիայի հետևանք է, երբ մի դեպքում հայտարարում են աննման քաղաք կառուցելու համար միլիարդավոր գումարներ նախատեսելու մասին, մյուս դեպքում հայտարարում՝ փախստականների վրաններում ապրելու մասին։ Մարկ Ավրելիուսն ասում էր. «Յուրաքանչյուր ոք արժե այնքան, որքան արժե այն, որի մասին նա հոգում է»։
Մի խոսքով՝ թաթարական Ադրբեջանում իսկական տարերային աղետ է։
ՌԱՖԱՅԵԼ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ
