Ադրբեջանա-ղարաբաղյան պատերազմում

մենք անդառնալի մարդկային ու նյութական

կորուստներ ունեցանք։ Հնարավոր է

կորուստները երիցս ավելի քիչ լինեին,

եթե Արցախի նորաստեղծ պետությունը

թշնամու դեմ պայքարելուն զուգընթաց

ստիպված չլիներ պայքարել ՀՀ լեվոնտեր-

պետրոսյանական վարչախմբի՝ Արցախի

ժողովրդի կողմից ընտրված իշխանություն-

ների դեմ ուղղված ձեռնարկումները դիմա-

գրավելու համար, որի գլխավոր դիրիժորն ու

ղեկավարը հենց ինքը՝ ՀՀ նախագահն էր։

Դրա ապացույցներից մեկը ԼՂՀ ԳԽ

նախագահության նամակն է ՀՀ նախագահ

Լ. Տեր-Պետրոսյանին՝ գրված 1993 թ.

սկզբներին։ Այն արցախյան մամուլում

հրապարակվում է առաջին անգամ.

«Մեծարգո նախագահ, մեկ տարուց ավելի է, ինչ հայ ժողովրդի բացարձակ մեծամասնության կամքով Դուք ընտրվեցիք ՀՀ առաջին նախագահ։ Իր պետականությունը կերտող արցախահայությունը, մեծ հույսեր տածելով Ձեր նախագահական գործունեության նկատմամբ, սպասում է, որ Հայաստանը կթոթափի տնտեսական ճգնաժամը, ժողովուրդը կձերբազատվի ընկերային քաոսից և սպառողական հոգեբանությունից, ազգը կրկին զարթոնք կապրի և կշարունակի Արցախի և Հայաստանի ազատագրման համար հինգ տարի առաջ սկսած, հիրավի, համաժողովրդական պայքարը։

Ցավոք, Հայաստանում նախագահական կառավարական ձև մտցնելուց հետո նկատելիորեն փոխվել է Հայաստան-Արցախ փոխհարաբերությունը։ Ժողովրդի կողմից ընտրված ԼՂՀ իշխանությունը վստահության չի արժանանում Ձեր կողմից, որի մասին դեռևս 1992 թ. հոկտեմբերին մենք ուղղակիորեն ասել ենք Երևանում ԼՂՀ ԳԽ-ի նախագահության հետ Ձեր ունեցած հանդիպման ժամանակ։

Դուք, պարոն նախագահ, օգտագործելով տնտեսական և ռազմական գործոնները, Արցախում իրականացնում եք մի քաղաքականություն, որի հետևանքով քայքայվում են ԼՂՀ իշխանության կառույցները, ինչը կհանգեցնի Արցախի կորստյանը։ Դիմելով Ձեզ, լիահույս ենք, որ Դուք կձեռնարկեք համապատասխան քայլեր՝ նման գործելակերպը դադարեցնելու ուղղությամբ։ Ներքաղաքական հակադրության շարունակումը կարող է լուրջ կերպով վատթարացնել առաջին հերթին ռազմական իրավիճակը, և դրա համար ամբողջ պատասխանատվությունը կընկնի նրանց վրա, ովքեր նպաստել են հակադրությանը ու միջոցներ չեն ձեռնարկել նման քայլերը կասեցնելու ուղղությամբ։

Պարոն նախագահ, օբյեկտիվ ու սուբյեկտիվ մի շարք հանգամանքների բերումով ՀՀ ժողովուրդը հայտնվել է կարիքի և թշվառության մեջ, դարձել հեշտ կառավարելի։ Նրան դժվար չէ հրամցնել այն անհեթեթությունը, իբր բոլոր չարիքի աղբյուրը Արցախի հիմնահարցն է, և բավական է թոթափել այդ «բեռը», և հայությունը կհայտնվի դրախտի մեջ։ Հարցը ո՞րն է։ Կարելի է զոհաբերել Ղարաբաղը, և հազարամյա պատմության ընթացքում մեկ անգամ չէ, որ Արցախը հանուն մեծ նպատակի դիմել է ինքնազոհաբերման։ Սակայն կոնկրետ պարագայում դա կլինի միայն համազգային մեծ պարտությունների սկիզբը։ Չպետք է մոռանալ, որ ներկայումս, ուզում ենք դա, թե ոչ, Ղարաբաղը ստանձնել է հայության բարգավաճման կամ կործանման դերը։ Մեր ժողովուրդը, իրեն չկտրելով ազգից, ընտրել է ազատության և անկախության ուղին ու պատրաստ է հավատարիմ մնալ դրան։ Ուստի, մեր խորին համոզմամբ, Հայաստանն ու Արցախը պետք է ունենան և կենսագործեն համաձայնեցված տնտեսական, ռազմական և քաղաքական ռազմավարություն, որի անհրաժեշտության մասին մենք բազմիցս խոսել ենք Ձեզ հետ։

Ինչ խոսք, դյուրին չէ խուլ շրջափակման մեջ հայտնված Հայաստանի և Արցախի դրությունը։ Գտնվելով անհարմար տարածաշրջանում, մեզ ստիպում են համաձայնվել ստեղծված իրավիճակին, կրավորական կեցվածք ընդունել հաց, եռանդուժ, գազ ձեռք բերելու համար։ Այդ ամենը հրամայական են դարձնում փութացնել համազգային ոգու ստեղծագործման գործընթացը, կանոնավոր ազգային բանակի անհետաձգելի շինարարությունը։ Զգալով դրա բացակայությունը Ադրբեջանն ամեն կերպ փորձում է Հայաստանին պաշտոնապես ներքաշել լայնածավալ պատերազմի մեջ և զենքի ուժով լուծել Ղարաբաղի հիմնահարցը, իսկ վաղը հավանաբար, նաև Զանգեզուրի, Սևանի չհիմնավորված պահանջները։

Հարգելի նախագահ, ժամանակին ՀՀ ԳԽ-ի որոշմամբ պարտավորեցվեց գործադիր իշխանություններին ԼՂՀ-ի անունից և վերջինիս փոխարեն չստորագրել որևէ պետական պաշտոնական փաստաթուղթ։ Այդ որոշմամբ Հայաստանի իշխանությունները Արցախին ինչ-որ չափով քաղաքական երաշխիք են տվել, ինչը չի կարելի ասել ռազմականի մասին։ Սոչիի «զուտ» ռազմա-տեխնիկական պայմանագիրը, Ալմա-Աթայի հուշագիրը, ինչպես նաև առանց Արցախի մասնակցության ձեռք բերված մյուս պայմանավորվածությունները հակասում են ոչ միայն Արցախի, այլև ողջ հայ ժողովրդի շահերին։ Փաստորեն, այդ որոշումների իրականացումը կլիներ Արցախի միակողմանի զինաթափում և հանձնում։

Հասկանում ենք, որ իր լավ օրից չէ, որ ՀՀ-ն ստորագրել է այդպիսի փաստաթղթեր։ Սակայն իրերին նայենք օբյեկտիվորեն և ասենք, որ Հայաստանը չի օգտագործում իր բոլոր հնարավորությունները Ղարաբաղի հիմնահարցի լուծման գործում։ Մեր խորին համոզմամբ, Հայաստանի հետ հաշիվ կնստեն, եթե նրանում տեսնեն ուժ։ Իսկ Հայաստանը դրան կարող է հասնել միայն Ղարաբաղի միջոցով և Ղարաբաղում։ Պետք է ստեղծել բոլոր պայմանները, որպեսզի Ղարաբաղում մինչև 1993 թ. ամառը Ադրբեջանին հասցվի լուրջ պարտություն, որպեսզի Ղարաբաղի, իսկ վերջին հաշվով Հայաստանի ազատության համար պայքարի ոչ միայն ղարաբաղցին։ Այո, նա ունի հաստատակամություն, մարտական ոգի, պապենական հողերը ազատագրելու անկոտրում կամք, սակայն մի՞թե Ադրբեջանը, որը մեր դեմ է կռվում այլազգիների միջոցով, պետք է հուշի համազգային բռունցք ստեղծելու գաղափարը։

Ադրբեջանի լրատվությունը համայն աշխարհին ազդարարել է Հայաստանի «էքսպեդիցիոն կորպուսի» Արցախում գտնվելու մասին։ Դա Ադրբեջանի քարոզչության հաղթանակներից է, որ, ցավոք, շատ հեռու է իրականությունից։ Սակայն, կարծում ենք, որ Դուք պետք է օգտվեք «ընձեռված» հնարավորությունից, Արցախ ուղարկեք մի քանի հազար ազատամարտիկներ, որոնք կհամալրեն Ղարաբաղի ինքնապաշտպանության ուժերի շարքերը։ Հակառակ դեպքում, եթե շարունակվի միայն Ղարաբաղ-Ադրբեջան առճակատումը, ապա հեռու չէ այն ժամանակը, երբ կսպառվեն մեր վերջին ուժերը և կկատարվի անխուսափելին։ Դրա համար արդեն պատասխան կտան շատերը և առաջին հերթին մենք Ձեզ հետ, պարոն նախագահ։

Այսօր հաջողությունը մեզ բոլորիս է անհրաժեշտ, նախ և առաջ ծանր դրության մեջ հայտնված ԼՂՀ-ին, և որ քիչ կարևոր չէ՝ Հայաստանի բնակչության բարոյական ոգու բարձրացման համար։ Ձեռք բերած հաջողությունները, անտարակույս, և միջազգային ասպարեզում կնպաստեն խաղաղություն հաստատելու ուղղությամբ մեզ համար ձեռնտու պայմաններով անցկացվելիք բանակցությունների գործընթացին։ Ավելորդ չենք համարում նշել, որ դա կունենա լուրջ հետևանքներ Ադրբեջանի ներքաղաքական դրության վրա՝ հօգուտ Ղարաբաղի և Հայաստանի։

Հապաղելով կտանք շատ զոհեր և մեզ համար կստեղծենք առավել բարդ հիմնահարցեր»*։