Վերջին օրերին հայ-ադրբեջանական սահմանում (շփման գիծ չեմ ասում, բացառությամբ Շահումյանի շրջանի, Մարտակերտի և Մարտունու շրջանների առանձին հատվածների, ուր մեր տարածքների մի որոշ մաս մնացել է թշնամու վերահսկողության տակ, ռազմաճակատային գծի մյուս հատվածները սահման են, ազատագրված հողերն էլ ամրագրված են Արցախի սահմանադրությամբ), աննախադեպ լարվածությանը զուգահեռ, ժողովրդի որոշ հատվածներում, հատկապես առաջին օրերին, խուճապային տրամադրություններ նկատվեցին։ Զարմանալին այն է, որ եթե Արցախի մայրաքաղաքում նման տրամադրություններ նկատվեցին որոշ տարեց կանանց շրջանում միայն, ապա երևանյան ֆեյսբուքյան օգտատերերից խուճապային գրառումներ նկատեցի հատկապես արական սեռի մոտ։ Նույնիսկ երևանյան իմ ծանոթներից մեկը զանգեց ու տագնապած սկսեց այնպիսի հարցեր տալ, որ, մեղմ ասած, մնացել էի տարակուսած։

Հիշում եմ, 1992-ի ամռան ծանր օրերին, երբ ներքաղաքական անբարո խաղերի, թե սցենարի արդյունքում թշնամին զավթել էր Շահումյանն ու Գետաշենը, երբ ընկել էր նաև Մարտակերտ շրջկենտրոնը, և Ստեփանակերտի փողոցները լի էին հազարավոր անտուն, անօթևան փախստականներով ու փախստականների քարավանի մի ստվար մասն էլ արդեն Լաչինով մեկնում էր Հայաստան, իրոք խուճապ կար։ Սարսափելի խուճապ էր։ Արցախի մայրաքաղաքի հրապարակում նույնիսկ տղամարդիկ, տնավեր դարձած տղամարդիկ այնպիսի բաներ էին պատմում, որ լսողների, հատկապես կանանց աչքերում սարսափ էի նկատում, անհուսություն ու անզորություն։ Երբեմն միջամտում էի ու ականատես-պատմողներին նրբանկատորեն բացատրում, որ կանանց ու աղջիկների ներկայությամբ պետք չէ բոլոր սարսափները բարձրաձայն հիշել…

Բայց սա վաղուց է եղել, ավելի քան երկու տասնամյակ առաջ։ Վերջին սահմանային իրադարձությունների, վերջին լարվածությունների ժամանակ Ստեփանակերտի փողոցներում կյանքը շարունակվում էր նույն հունով, ինչպես ամիսներ, տարիներ առաջ։

Մարդիկ միանգամայն հանգիստ իրենց գործին էին։ Անշուշտ, մտահոգություն կար, բայց տագնապ ու խուճապի թեկուզ նշույլ ես երբեք չտեսա։ Փոխարենը՝ լուրջ-լուրջ վերլուծում էին վերջին անցքերն ու իրադարձություններն ու դրանք կապում տարածաշրջանային կամ գլոբալ խնդիրների հետ, անգամ ենթադրություններ անում լարվածության շիկացման անդրկուլիսյան կազմակերպիչների մասին։

Այդ օրերին ֆեյսբուքյան իմ ընկերներից այցելել էին Արցախ ու անկեղծորեն զարմացած էին, թե ինչու իրենց չեն թույլատրում մեկնել Ակնի (Աղդամի) մոտ գտնվող Տիգրանակերտը տեսնելու։ Երբ բացատրում էի, որ դա պայմանավորված է հայ-ադրբեջանական սահմանում որոշակի լարվածությամբ, իսկ Տիգրանակերտը սահմանամերձ հատվածում է, նրանք զարմանում էին, որովհետև արցախցիների դեմքից ամենևին չէր երևում, որ սահմանում մարտական, պատերազմական վիճակ է։

Վերջին օրերին լարվածությունը դեռևս մնում էր։ Ադրբեջանական կողմից շարունակում են գնդակոծությունները, անգամ դիվերսիոն նոր փորձեր են կատարվում ու կասեցվում։ Բայց, ընդհանուր առմամբ, համեմատաբար ավելի «հանգիստ» վիճակ է, քան նախորդ շաբաթ։ Պաշտոնական և ոչ պաշտոնական տեղեկություններով, վերջին օրերին լարվածություն ու խուճապ կա հենց ադրբեջանական սահմանամերձ բնակավայրերում։ Այդ մասին ակնարկել է նաև ՀՀ ՊՆ նախարարը. «Ադրբեջանական սահմանամերձ գյուղերում խուճապ է, մարդկային արտահոսք է նկատվում, այդ գյուղերում ուժեղացվել է վարչական և ոստիկանական ռեժիմը»։

Արցախի պաշտպանության բանակի կործանիչներն օգոստոսի 6-ին, ժամը 11.40-ից սկսած՝ թռիչքներ են իրականացրել ղարաբաղա-ադրբեջանական սահմանի երկայնքով։ Ինքնաթիռների ձայնը բարձր լսվում էր նաև մի քանի կիլոմետրի վրա գտնվող ադրբեջանական գյուղերում, ու դա ևս, հավաստի տեղեկությունների համաձայն, այդ գյուղերում վախի և խուճապի տրամադրություն էր ստեղծել…

Արցախի ՊՆ լրատվական ծառայության տեղեկատվության համաձայն, «օգոստոսի 6-ից 7-ն ընկած ժամանակահատվածում առաջնային գծի ողջ երկարությամբ հակառակորդի կողմից հրադադարի պահպանման ռեժիմը խախտվել է շուրջ 400 անգամ, որի ընթացքում, տարբեր տրամաչափի հրաձգային զինատեսակներից, հայ դիրքապահների ուղղությամբ արձակվել է ավելի քան 8000 կրակոց»:

Իմ ընկերներից ու ծանոթներից շատերը, որ լարվածության առաջին օրերին կամավոր մեկնել էին դիրքեր, արդեն վերադարձել են։ Բնականաբար՝ հոգնած էին։ Մի բան միայն կարողացա պոկել նրանց շուրթերից՝ ամեն ինչ նորմալ է…

Վերջերս, երբ զրուցեցի բարձրաստիճան իմ ծանոթի հետ, նա ասաց, որ ամենասարսափելին այն չէ, ինչ կատարվել կամ կատարվում է սահմանում։ Ավելի վատը քաղաքական կուլիսների հետևում է. Հայաստանը հանգիստ պատրաստվում է մտնել «մաքսային ճահիճ», որն ամենևին չի բխում Հայաստանի ու հայ ժողովրդի շահերից:

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ
«Առավոտ» օրաթերթ