Արցախցի վաստակաշատ մարզիկ, հասարակական-քաղաքական գործիչ ՌԱԶՄԻԿ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆԸ 70 տարեկան է:
- Ասում են՝ յուրաքանչյուր ոք այնքան տարեկան է, որքան իրեն զգում է: Դուք 70 տարեկան զգո՞ւմ եք ձեզ:
- Ճիշտն ասած, ինձ 70 տարեկան չեմ զգում, մի քիչ ջահել եմ զգում: Չեմ էլ ուզում ինձ 70 տարեկան համարել: Վերջին այս 20 տարիներն այնպես անցան, որ չնկատեցի: Ուղղակի փախչում են մեզնից...
- Քառասուն տարուց ավելի է՝ մոտիկից գիտեմ ձեզ, ժամանակին իմ հոր ընկերներից եք եղել, իսկ մեր հարաբերությունները վաղուց, այսպես ասած, մտերիմ-ընկերական են: Անցած շաբաթ մեր ընդհանուր ընկերներից մեկին ասացի՝ Ռազմիկ Պետրոսյանի 60 ամյակն է լրանում, ծիծաղելով, ինձ ուղղեց: Անկեղծ ասած, կարծեցի, թե կատակում է, չնայած հետո հիշեցի, որ 10 տարի առաջ արդեն մասնակցել եմ ձեր 60-ամյա հոբելյանին... Դուք պրոֆեսիոնալ մարզիկ եք, ձեր կարիերան սկսել եք որպես ֆուտբոլիստ, այնուհետև երկար տարիներ մարզիչ եք աշխատել: Սպորտն ի՞նչ դեր ունի ձեր կյանքում:
- 13-14 տարեկանից ֆուտբոլ էի խաղում, ընդգրկված եմ եղել Կիրովաբադի թիմում, որի մարզիչը հայ էր: Թիմում յոթ հոգի հայ էինք, 4-5-ը՝ ադրբեջանցի: Ասեմ նաև, որ իմ առողջության համար առաջին հերթին սպորտին եմ պարտական: Հետագայում խաղացել եմ վարպետ թիմերում՝ Նովոռոսիյսկի «Ցեմենտ»-ում, ապա Երևանի «Արարատ»-ում, որը ղեկավարում էր տաղանդավոր մարզիչ Ա. Ֆալյանը: Շատ ու շատ բան նրանից եմ սովորել, որը հետագայում ինձ պետք եկավ հատկապես իմ մարզչական կյանքում: Ֆուտբոլիստ մարզելով, ֆուտբոլիստ դաստիարակելով մենք միաժամանակ հայրենասիրություն էինք դաստիարակում մեր սաների մեջ: Հիմա այդ ոգին այլևս չկա ոչ միայն մարզական ասպարեզում:
- Ձեր մարզական կյանքի ամենաերջանիկ պահը:
- «Արարատ» թիմը ընկերական հանդիպում պիտի անցկացներ Նովոռոսիյսկի մեր թիմի հետ: Մարզիչն ասաց՝ վաղն «Արարատի» հետ ենք խաղում, ի՞նչ եք կարծում այդ կապակցությամբ: Ասացի՝ պիտի հաղթենք, որովհետև «Արարատի» նման թիմն այնքան էլ հաճախ չի գալիս Նովոռոսիյսկ: Եվ մենք հաղթեցինք: Երեք գոլերից երկուսի հեղինակը ես էի: Այդ հանդիպման ժամանակ էլ Ա. Ֆալյանը նկատեց ինձ և մեր տղաներից մի քանիսին ու հրավիրեց «Արարատ»: Դրա համար մենք անչափ ուրախ ու երջանիկ էինք:
- «Արարատ»-ից հետո դուք վերջնականապես տեղափոխվեցիք Արցախ ու անգնահատելի դեր խաղացիք այդ մարզաձևը մեզանում զարգացնելու գործում: Այնուհետև խաղալով Ադրբեջանի առաջնությունում, Ստեփանակերտի «Ղարաբաղ» թիմը 1977 թ. դարձավ Ադրբեջանի չեմպիոն և իրավունք ստացավ մասնակցելու ԽՍՀՄ վարպետ թիմերի 2-րդ խմբի առաջնությանը: Եվ դա Ադրբեջանի բռնատիրության տարիներին: Իսկ այսօր, երբ ազատ ու անկախ երկիր ունենք, արցախյան ֆուտբոլը հայտնվել է «խաղից դուրս» վիճակում: Ինչո՞վ բացատրել դա:
- Ճիշտն ասած, չեմ իմանում, թե ինչով բացատրել: Միայն գիտեմ, որ այն ժամանակ ֆուտբոլը մեզանում բարձրության վրա էր, գնահատվում էր, բայց այսօր այդպես չէ: Դա սխալ է:
- Իշխանությունները մեղք ունե՞ն դրանում:
- Դրանում նրանք էլ դեր ունեն: Նրանք այդ հարցով լուրջ չեն զբաղվում: Ճիշտ կլինի, որ նրանք հրավիրեն վետերան մարզիչներին, վարպետ ֆուտբոլիստներին և քննարկեն, թե ինչպես անենք, որ ֆուտբոլը կրկին բարձրացնենք նախկին բարձրության վրա:
- Իմ կարծիքով, ֆուտբոլը ևս կարելի է օգտագործել մեր անկախության ճանաչման համար: Ազերիները, օրինակ, թիմ են ստեղծել «Աղդամ-Ղարաբաղ» անվամբ և դիվանագիտորեն հնարավորություն տվել, որ մասնակցի ԱՊՀ երկրների չեմպիոնների առաջնությանն ու ՈւԵՖԱ-ի գավաթի խաղերին: Մինչդեռ մենք պիտի արցախյան մի թիմի համար նման հնարավորություն ստեղծեինք, և դա մեր երկրի ճանաչման ճանապարհին ավելին կաներ, քան այսօր անում են հայրենի արտգործնախարարությունները:
- Այո, այդպես է, մենք բոլոր հնարավորություններն ունեինք Հայաստանում մրցանակային տեղ գրավելու և մասնակցելու ՈւԵՖԱ-ի խաղերին, բայց այդ հարցով առայսօր չենք զբաղվում: Հետաքրքիրն այն է, որ այն տարիներին, երբ ինձ նշանակեցին «Ղարաբաղ» թիմի գլխավոր մարզիչ, Կևորկովը ևս ցանկանում և ամեն ինչում աջակցում էր մեր ակումբին, որպեսզի մենք հաղթենք Ադրբեջանի բոլոր թիմերին ու գրավենք առաջին տեղը: Եվ այդպես էլ եղավ:
- 1988-ից սպորտը կարծես թե դուրս եկավ, հեռացավ մեր բոլորիս կյանքից, դուք Արցախյան շարժման ակտիվիստներից եք, ընտրվել եք ՀՀ Գերագույն խորհրդի պատգամավոր՝ Արցախից, «Կռունկի» անդամ եք եղել, մասնակցել եք ադրբեջանա-ղարաբաղյան պատերազմին, իսկ այսօր կարծես թե մնացել եք ստվերում: Ո՞րն է պատճառը:
- Ճիշտ հարց է, լավ հարց է: Փորձեմ կարճ պատասխանել: Երբ սկսվել է Արցախյան շարժումը, մենք հստակ գիտակցել ենք, թե ինչ ենք անում: Մենք ունեինք հակառակորդ, թշնամի, և մենք պայքարի ենք ելել նրանց դեմ ու նրանց կողմից պարտադրված պատերազմում հաղթել ենք: Հիմա պայքարի այդ ճակատը չկա: Եղած թե՛ լավը, թե՛ վատը այսօր այստեղ է, մեր երկրում: Հիմա ո՞ւմ դեմ պայքարենք, մեր իշխանությունների՞, բայց դրանով ջուր կլցնենք թշնամու ջրաղացին: Դրա համար ես և ինձ նմանները պասիվ ենք դարձել: Հակամարտությունը որ ավարտվի, մենք կարող ենք դուրս գալ և պահանջներ առաջադրել... Բայց ինչ էլ լինի, ես մնում եմ այն կարծիքին, որ մեր իշխանություններն ամեն ինչ պիտի անեն, որպեսզի ժողովուրդն այսօր ավելի լավ ապրի, քան ապրում էր 1988-ից առաջ: Սա է գլխավորը: Այլապես մեր պայքարը, թափած արյունը կիմաստազրկվի:
- Կողքից որ նայում եք, այսօր դրա համար ինչ-որ բան արվո՞ւմ է:
- Չէ՛: Ոչ լրիվ են կատարում, դեռ որոնումների մեջ են: Իմ կարծիքով, լուրջ քայլեր պիտի կատարվեն այդ ուղղությամբ, որպեսզի ժողովրդի վիճակը փոխվի դեպի լավը: Այլ տարբերակ չունենք:
- Արցախյան շարժման խնդիրը, նպատակը Հայաստանին միանալն էր, սակայն կես ճանապարհից անկախ պետություն կերտելու ուղի ենք ընտրել: Ո՞րն է Արցախի խնդրի լուծման ամենաճիշտ ուղին:
- Այն տարիներին, երբ ԽՍՀՄ-ը դեռ գոյություն ուներ, ճիշտը «միացումն» էր: Բայց երբ ԽՍՀՄ-ը փլուզվեց, և միութենական հանրապետությունները սկսեցին անկախություն հռչակել, այդ թվում՝ Հայաստանը՝ Հայկական ԽՍՀ սահմաններով, մեզ այլ ելք չէր մնում անկախության ուղուց բացի:
- Հիմա անկախությունը մեզ համար վերջնական նպատա՞կ է, թե՞ քայլ է դեպի «միացում»:
- Չէ, վերջնական նպատակը Հայաստանի հետ վերամիավորվելն է: Մի ազգ՝ երկու պետություն չի լինում: Հսկա Գերմանիաները կրկին միավորվել և մի պետություն են դարձել:
- Պատերազմում մենք հաղթել ենք թշնամուն, սակայն դիվանագիտական դաշտում առայսօր միայն պարտություններ ենք գրանցում: Ո՞րն է եղել մեր առաջին մեծ սխալը: Ինչո՞ւ շարունակ պարտվողական քաղաքականություն ենք վարում:
- Ամենամեծ սխալն այն է, որ մեր պասիվության պատճառով Ադրբեջանն է կամք թելադրում, հայտարարում, որ Հայաստանը «ադրբեջանական» տարածքներ է զավթել: Մինչդեռ բոլորս գիտենք, որ Ադրբեջանն է հարձակվել Ղարաբաղի վրա, որ Շահումյան ու Գետաշեն ենք կորցրել, Խանլարի ու Դաշքեսանի շրջաններ, Կիրովաբադ ենք կորցրել, որտեղ Ադրբեջանի իրականացրած հայահալած քաղաքականության տարիներին անգամ բնակչության 30-40 տոկոսը հայեր են եղել:
- Փաստորեն դիվանագիտության մեջ ևս Ադրբեջանն է հաձակման անցել:
- Այո, նա հարձակվում է, մենք պաշտպանվում ենք, ինչ ասում է, նրա պատասխանն ենք տալիս: Բայց թող մե՛նք ասենք՝ իրենք պատասխանեն, իրենք պաշտպանվեն: Մեր դիվանագիտությունը լավ չի աշխատում, դրա համար շարունակ պարտվում ենք:
- ԵԱՀԿ ՄԽ կողմից ազատագրված տարածքներում, այսպես ասած, դաշտային առաքելություն անցկացնելը ևս մեր դիվանագիտության պարտությո՞ւնն է:
- Ես չգիտեմ, թե ով է դրանց հետ պայմանավորվածություն ստորագրել, բայց մի՞թե հենց սկզբից չէր կարելի պայմանավորվել, որ մեր ազատագրած մի շրջանում լինելուց հետո նրանք անմիջապես մեկնեն Ադրբեջանի կողմից զավթված հայկական մի շրջան: Պարբերաբար, հերթականությամբ՝ մեզ մոտ, ապա՝ նրանց մոտ: Ճիշտը դա կլիներ:
- Ազատագրված տարածքները չենք վերաբնակեցնում: Ի վերջո, այդ տարածքները մե՞րն են, թե՞ ոչ:
- Մեր ամենամեծ սխալն այն է, որ այդ տարածքները չենք վերաբնակեցրել: Այնտեղ ապրողներն էլ հաճախ չեն մնում այնտեղ: Հետո էլ՝ այդ հարկային դաշտի մասին: Ճիշտ կլինի, որ մենք, ասենք, մի 5 տարով բնակչությանն ազատեինք հարկերից, որպեսզի մարդիկ ազատ շունչ քաշեն, կարողանան ապրելու համար ինչ-որ մի հիմք ստեղծել: Այդ դեպքում շատ-շատերը կգային այստեղ ապրելու: Այդ տարածքներն, իհարկե, մերն են, մեր հայկական հողերն են, և դրանք ամրագրված են մեր Սահմանադրության մեջ: Ի դեպ, մի բան ասեմ, դեռևս 1923 թվականից ադրբեջանցիները տարբեր պատրվակներով աստիճանաբար ղարաբաղյան հողեր, գյուղեր, դաշտեր էին կցում իրենց շրջաններին: Այդ մասին մեր զրույցներում շարունակ ակնարկում էր ձեր հայրը՝ Վազգեն Օվյանը, կարծեմ այդ մասին գրել է նաև...
- Պատերազմից հետո մեծացել է արտահոսքը: Այսօր էլ այն շարունակվում է: Արցախի բնակչությունը, պաշտոնական տվյալներով, մոտ 140 հազար է: Այդքան է եղել նաև 20 տարի առաջ: Ո՞րն է պատճառը, որ մեր հայրենակիցները մեկնում են երկրից:
- Ես գիտեմ միայն, որ ամեն ինչ պիտի արվի, որպեսզի բնակչությունն այստեղ կրկնապատկվի, եռապատկվի, որ մարդիկ գան այստեղ աշխատեն, ունեցածին մի բան գումարեն, ասենք, յուրաքանչյուրին մի 5 հա հող տան, որպեսզի մնան ու շենացնեն մեր երկիրը: Այնպես պիտի անել, որ գյուղացին կապված լինի իր հողին: Ագրարային երկիր ենք, պիտի զարգացնենք գյուղատնտեսությունը, անասնապահությունը, խաղողագործությունը, որով ժամանակին հպարտանում էինք:
- Մեր իշխանություններն, արդյո՞ք, սոցիալական ճիշտ քաղաքականություն են վարում:
- Հստակ չեմ կարող ասել, բայց եթե ժողովուրդը պակասում է, թողնում, գնում են, ուրեմն՝ ճիշտ չեն վարում:
- Ինչո՞ւ Արցախի իշխանությունները չեն ուզում տեր կանգնել իրենց երկրին ու իրենք տնօրինեն այս հողի և ժողովրդի ճակատագիրը: ՀՀ նախագահը, ով էլ նա լինի, բարոյական իրավունք ունի՞ Արցախի անունից բանակցություններ վարելու:
- Ամենամեծ սխալը դա է, որ, կարծեմ, Ռոբերտ Քոչարյանի ժամանակից է... Նրանք իրավունք չունեին առանց Ղարաբաղի մասնակցելու բանակցությունների: Ղարաբաղում իշխանություն կա, թող Ղարաբաղն էլ գնա մասնակցի այդ բանակցություններին: Չէ որ հիմնականում մենք՝ արցախցիներս ենք կռվել, իսկ Հայաստանը մեզ օգնել է: Ղարաբաղի՛ իշխանությունները միայն իրավունք ունեն մեր երկրի անունից բանակցություններ վարելու:
- Իսկ ինչո՞ւ մեր իշխանությունները ոչինչ չեն անում այդ սխալն ուղղելու համար:
- Իմ կարծիքով, Հայաստանը մոտ ժամանակներս ճանաչելու է Արցախի անկախությունը, ԼՂՀ-ի հետ պայմանագիր է կնքելու և նրանց ասելու է՝ կռվող, հակամարտող կողմը Ղարաբաղն է, նրանց հետ էլ բանակցեք:
- Ընկերական շրջանում հաճախ ենք խոսում այդ մասին, իսկ վերջերս էլ մի հարցազրույցում Ղարաբաղի ինքնապաշտպանության ուժերի առաջին հրամանատար Արկադի Կարապետյանը ասել է, որ զարմանում եմ, թե ինչու, գտնվելով փաստացի պատերազմի մեջ, զենք չենք արտադրում: Ազերիներն արտադրում են, իսկ մենք, ունենալով այդ ամենի հնարավորությունը, ոչինչ չենք անում այդ ուղղությամբ: Մինչդեռ պատերազմի ժամանակ անգամ հրթիռ էինք արտադրում... Դուք ինչպե՞ս եք մտածում:
- Նախ՝ ես Արկադի Կարապետյանին շատ լավ եմ ճանաչում, մեր շարժման ակտիվիստներից է: Դեռևս այն տարիներից, երբ երկրի պաշտպանության, զենք որոնելու խնդիրներով էինք զբաղված... Նա ճիշտ է ասում: Հիմա Ադրբեջանը պատրաստվում է պատերազմի: Որքան էլ մեզանում ասեն, կամ ուրիշներն ասեն, թե պատերազմ չի լինելու, չի կարելի դրա հավանականությունը բացառել: Էն մարդը, որ զենք է ստեղծում, մի անգամ դա կրակելու է: Դրա համար մենք պիտի գոնե նվազագույն ձևով պատրաստ լինենք դրան: Մենք այդ հնարավորությունը ունենք: Պետք է ավելի կատարելագործենք ու զարգացնենք մեր պաշտպանությունը, մենք էլ ռազմական իքնաթիռներ, «Սմերչ» կայանքներ և ժամանակակից այլ զինատեսակներ գնենք: Ես անձամբ լուրջ առաջարկություններ ունեմ այդ կապակցությամբ: Ղարաբաղցին ասում է՝ ես կռվող տղա եմ, ինչ ուզում ես՝ արա, բայց ինձ հնարավորություն տուր, որպեսզի կարողանամ կռվել, ինձ պաշպանել: Մենք այդ հնարավորությունը պիտի տանք: Մեզանում շատերը հույսները դնում են Ռուսաստանի վրա, բայց ռուսը երբեք մեզ չի պաշտպանելու: Հույսներս մե՛զ վրա պիտի դնենք, ինչպես դա արել ենք պատերազմի ժամանակ:
Ադրբեջանը շարունակ ավելացնում է իր ռազմական բյուջեն, բայց դա բումերանգի պես հարվածելու է նրանց: Որ պատերազմ լինի, մենք էլ ենք մեծ կորուստներ ունենալու, բայց բազմիցս ավելի մեծ կորուստներ ունենալու է Ադրբեջանը, որովհետև մենք մինչև վերջ մեր տունը, մեր հողն ենք պաշտպանելու, իսկ նրանց համար սա օտար երկիր է, իրենց հողը չէ, իրենք ընդամենը զավթիչների դերում են լինելու: Այնպես որ՝ թող խնդրի լուծման ավելի քաղաքակիրթ ուղիներ որոնեն... Ադրբեջանը վերջապես պիտի հասկանա, որ Ղարաբաղն իր համար արդեն վերջացել է, Ղարաբաղից ձեռք քաշի և իր ներքին խնդիրներով զբաղվի: Սա է իրողությունը:
- Ինչպե՞ս եք պատկերացնում Արցախի ապագան:
- Դժվար հարց է: 1988 թվականին ապագան տեսնում էի, բայց հիմա հստակ չեմ կարող ասել, թե ինչպես եմ այն պատկերացնում: Այսօր Ռուսաստանում հազարավոր համերկրացիներ ունենք, որ հազիվ հացի փող են աշխատում: Պետք է ամեն ինչ արվի, որպեսզի նրանք վերադառնան Արցախ: Միլիոնատերեր ունենք թե՛ այստեղ, թե՛ Հայաստանում ու արտերկրում: Թող գումարներ ներդնեն, շենացնեն այս երկիրը...
- Երազների աշխարհից կրկին վերադառնանք իրական կյանք: Մեր իշխանավորները տարիքով փոքր են ձեզնից: 70 տարվա բարձունքից, ավագ ընկերոջ իրավունքով, ի՞նչ խորհուրդ կտայիք իշխանություններին, և ի՞նչ խորհուրդ եք ուզում տալ ժողովրդին:
- Իշխանավորներին խորհուրդ կտայի ժողովրդի մասին շատ մտածել, այնպես անեն, որ ժողովուրդն այստեղ շատանա: Դրանից նրանց գործն էլ հեշտ կլինի, ավելի լավ կլինի, մի քանի անգամ ավելի կհարստանան: Իսկ ժողովրդին խորհուրդ եմ տալիս մի քիչ էլ դիմանալ: Ուրիշ ելք չկա: Մենք, միևնույն է, մինչև վերջ պայքարելու ենք, որ մեր նպատակին հասնենք:
ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ
|
