20-րդ դարասկզբին կատարված իրական դեպք է սա։ Դարբին Բարումի անունով գերդաստանը բնակվում էր Ավդալար (Լաչին, Բերձոր) բնակավայրին չհասած ճանապարհի աջակողմյան գետնափոր կայարաններում: Բնակավայրը կոչվում էր Չոբան գյունե: Ունեին դարբնոց Ավդալարում տեղակայված փոստի շենքի հարևանությամբ: Յոթ եղբայրներից մեկը՝ Սահակը, մոտը եղած փողերը միշտ պահում էր մի փոքրիկ քսակի մեջ: Այն թոկով միացնում էր կաշվե գոտուն ու դնում գրպանում: Ասում են՝ սիրում էր մեկ-մեկ էլ ստուգել քսակի առկայությունը գրպանում:
Չնայած գերդաստանի բոլոր արու զավակները դարբնություն էին սովորում, Սահակի մի ձեռքը առևտրի մեջ էր ու հաճախ էր լինում Ավդալարի փոքրիկ շուկա կոչվածում, որտեղ միայն մոտիկ գյուղերից էին ապրանք բերում՝ վաճառելու համար: Աշնանային մի օր կես դարբին, կես առևտրական Սահակը շուկայից հինգ այծ է առնում ու բերում տուն: Օրը դեռ չէր մթնել: Գյուղից դուրս, աղբյուրի մոտ երեխաներ էին խաղում: Սահակն իր մոտ է կանչում Պետրոս անունով որդուն ու պատվիրում, որ և՛ խաղան և՛ աչքների տակով հետևեն, որպեսզի այծերը մինչև մութն ընկնելը արածեն, ապա նոր բերեն տուն: Երեխաներն այդպես էլ անում են:
Որոշ ժամանակ անց աղբյուրի մոտ մի սայլ է կանգնում ու ձիերը սկսում են ջուր խմել: Սայլապանը ճամփեզրին արածող այծերը նկատելով, առնելու ցանկություն է հայտնում ու խնդրում, որ երեխաներից մեկը գնա տիրոջը կանչի: Պետրոսը, որ հազիվ 13-14 տարեկան լինելը, առաջ է գալիս ու ասում, որ տերն ինքն է: Որոշ ժամանակ սակարկելուց հետո այծերից մեկը 3 ռուբլով վաճառում է: Երբ մութն ընկնում է, Պետրոսը մնացած չորս այծերը մտցնում է գոմը և էլի գնում ընկերների մոտ, տնեցիներին հայտնելով, որ այծերը բերել է:
Սահակը ստուգելու համար գոմի դուռը բացում ու հաշվում է այծերը: Երբ տեսնում է, որ այծերից մեկը պակաս է, ջղայնացած կանչում է Պետրոսին ու բղավում. «Ա՛յ մեռած, բա այծերից մեկը ո՞ւր է, ինչո՞ւ ես կորցրել»: Պետրոսը գրպանից հանում է երեք ռուբլանոց թղթադրամը և պատասխանում. «Ապե՛ր, չեմ կորցրել, ծախել եմ, ա՛յ փուլը»: Սահակը Պետրոս տղայից ստանալով թղթադրամը, տակ ու գլխին մի քանի անգամ նայելուց հետո սկսում է գլուխը շարժել՝ մեկ Պետրոսին, մեկ նրանից ստացած փողին նայել: Արդեն հարևանները հավաքվել էին Սահակի ձայնից՝ տեսնելու, թե ինչ է պատահել։
Հենց հարևանների ներկայությամբ էլ Սահակը գրպանից հանում է փողի քսակը, բացում բերանը, երեքանոցը դնում մեջը: Մատները սկսում են դողալ: Մի ձեռքում պինդ սեղմում է փողի քսակը, մյուսով գոտու աջ մասին ամրացրած թոկն արձակում, նորից լայն բացում քսակի բերանը, նայում մեջը եղած փողերը, փակում ու տալիս է փոքրիկ Պետրոսին՝ ասելով. «Պետրո՛ս, առ քսակը, այսօրվանից դու մեր տանը պիծի ապան ես: Մեր առևտուրը դու ես անելու»: Այդ օրվանից իր գործի՝ առևտրի իսկական վարպետ Պետրոսը օգտակար է եղել և՛ գերդաստանին և՛ համագյուղացիներին…
ՀՐԱՉԻԿ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ ք. Շուշի
| 
