Շենքը նմանակը չունի ու անմիջապես հրապուրում է անցորդին ու ներս մտնողին, խորհել տալիս. «Ի՞նչ լավ կլինի, որ բոլոր շենքերն էլ, քարե լինելով հանդերձ, կառուցվեն իրենց բուն նպատակին ծառայելու հստակ մղումով ու դրանով հանդերձ մնային անկրկնելի, ինչպես սա է»:
Միայն մեկ կամ երկու մուտք չունի այս շենքը: Բազմակողմ է և բազում են դռները: Գլխավորով մտե՛ք, հանդիպակացով դուրս եկեք: Մարզահրապարակն է, որն ասես պարտեզ է, այգի: Հրապարակի ելքը և դպրոցի հանրակացարանի մուտքը դեմ դիմաց են: Աշակերտը բնության հետ կապված է և վերահսկելի:

Դպրոցի մյուս մուտքերը ամենատես աչքեր են հիշեցնում, որոնք «տեսագրում են» դպրոցի հետ կապված ամեն անցուդարձ: Սա դրսեկողմյան տեսանելիությունը: Իսկ ներսու՞մ. միջանցքի փոխարեն՝ դահլիճ, որի «վերնահարկը» հաջորդ հարկի բացօդյա միջանցքն է, որն ազատություն, համակողմանի տեսանելիություն է տալիս դահլիճին՝ դառնալով նրա բարձրությունը, իսկ առաստաղը շենքի տանիքն է, և այս ամենը որքան միաձույլ են և օդեղեն տեսասրահ են դառնում, նույնքան առանձին են և նպատակային օգտագործվող: 330 աշակերտ և 60 աշխատող կարող են միաժամանակյա հանդիսատեսը լինել սակավանիստ դահլիճի, իսկ անհրաժեշտ անցուդարձի ժամանակ՝ վերապրել բարձրաճաշակ հանդեսներից տպավորիչ դրվագներ, օդեղեն միջանցքում ճանաչել հայոց նահապետ-թագավորներին, ծանոթանալ ազգային ճակատագրական ճակատամարտերին, իմանալ հայոց 12 մայրաքաղաքների, ինչպես նաև՝ դպրոցի 11 դասարանների աշակերտների ու նրանց որպիսության մասին…
Բայց եկեք լսենք դպրոցի տնօրենին՝ Վիտալի ԳԱԲՐԻԵԼՅԱՆԻՆ

- Արցախն ինքնատիպ է ամեն ինչով՝ իր չճանաչված, բայց ստեղծված պետականությամբ, իր ծերպաբնակ ժողովրդով, իր փշրվող քարերով, բայց անկոտրում կամք ունեցող մարդկային որակով: Պրն. Գաբրիելյան, մի՞թե սրանք դեր են խաղացել ֆիզմաթ դպրոցը նախագծելիս ու կառուցելիս։

- Ես խորհրդանիշեր օգտագործել սիրում եմ: Եթե դպրոց է, ուրեմն՝ մանկություն է, պատանեկություն, երիտասարդություն, իսկ այս եռերգրությունն ազատություն է սիրում և անօրինակություն: Բայց ինչպիսի՞ն են մեր դպրոցները՝ համակենտրոնացման ճամբարների պես… Շունչդ ոչ թե պետք է կտրվի, այլ անհուն ազատություն զգաս: Հատկապես երբ դա ֆիզմաթ թեքումով դպրոցի համար է: Խստորեն հաշիվ պահանջող թվերն են միայն ազատության հնարավորություն տալիս: Երեխան մեր կյանքի հենց այդ թիվն է: Նա կաշկանդում չի սիրում, բայց առանց նրա մենք կաշկանդված ենք ու չկանք:

Կյանքի ամեն մի բնագավառ իր կռիվն է մղում հանուն օրինականի ու պատշաճի: Ուսուցիչն էլ առաջնորդ է, կռվի առաջնորդ, որը սիրում է աշակերտին: Սիրելը խոսքով չէ: Սերը նվիրում է: Քեզնից պետք է պոկես, տաս երեխային: Ուսուցիչ է ոչ թե նա, ով դաս է պատմում, այլ ով կողքից է նայում՝ անհրաժեշտ թելերը ձգելու նպատակով: Ուսուցիչը նա է, ով աշակերտին առաջևից է ուղարկում, որպեսզի հեռվից տեսնի, զննի, գնահատի։ Ազատություն ստացած աշակերտը համարձակ է լինում, պատասխանատվությունը՝ բարձր:

Այսպես պետք է ուսուցիչը դպրոցի կռվում սիրի աշակերտին: Թեկուզ մեր 32 շրջանավարտներն էլ ընդունվել են բուհեր, սակայն հատկապես մենք՝ ազատություն գնահատողներս, շատ անելիք ունենք առկա թերությունները հաղթահարելու հարցում:

- Ձեզ հաջողվե՞լ է դառնալ այն ուսուցիչը, որի մասին խոսում եք:

- Ամեն ինչ կարելի է բերել չափ ու ձևի մեջ և ասել՝ լավ է, բավարար է: Մոսկվայի պետական համալսարան ընդունվող որդու ուրախությունը մեր պայծառ տնօրեններից մեկի՝ Գեորգի Առուշանյանի համար կրկնակի էր: Հարցազրույցից հետո համալսարանի պրոֆեսորադասախոսական հանձնաժողովը և կուսքարտուղարը կանչել էին նրան, շնորհավորել, տեղեկացրել, որ չնայած կուսքարտուղարի տղան էր մրցակիցը, բայց այս տղան ավելի ընդունակ է ու ավելի պատրաստ։ Իսկ իր որդին այլ ֆակուլտետում թող սովորի: Ապա խնդրել են ուսուցչին՝ Վիտալի Անդրեյիչին, այսինքն՝ ինձ, շնորհակալություն հայտնել…
Անշուշտ, նման փաստերը շոյում են ուսուցչի ինքնասիրությունը, բայց ես ուսուցչին նմանեցնում եմ մեր հանդիսասրահին, ըստ էության սահմանափակ է, բայց ազատություն է շնչում:

Ուսուցիչը նաև ուսուցիչ է հենց իր սահմանափակումներով: Ինչո՞ւ էին մեր մեծերը կարծում, որ ուսուցիչը հաց չի ուտում... Որովհետև ուսուցիչը նաև զսպվածության և չափավորության օրինակ է հանդիսանում: Շատ տարրական բան է, ուսուցչին չի կարելի և քննարկման խնդիր չէ: Ուսուցիչ ես՝ ուրեմն չի կարելի: Զսպի՛ր քեզ, այլապես դա արհամարհանք կարող է դիտվել:

- Բարձրագույն տեխնիկայի դարում չի՞ պակասել ուսուցչի դերը:

- Ուսուցչի դերը երբևէ չի կարող նվազել, քանի որ ուսուցիչն այն հենասյունն է, որի կարիքը մարդ միշտ զգում է: Մի գրողի մասին ասում են՝ լավ է գրում, մյուսի մասին՝ պատկերավոր է գրում, մի երրորդի մասին՝ սրտիցդ է գրում: Իսկ իսկական ուսուցչի մասին մի բան են ասում. «Նրա բոլոր ուսուցումները կյանքից են բխում և ուղղված են կյանքին»:

- Շատ ծնողներ երեխայի դաստիարակության հարցին այլ կերպ են նայում:

- Համաձայն եմ: Կան «դժվար» ծնողներ, որոնց հետ պետք է աշխատել, և դա ավելի դժվար է, քան երեխայի հետ աշխատանքը: Ոմանց ինքնասիրահարությունը եզր չունի, իսկ այսպիսիք չպետք է գլխի ընկնեն, որ իրենց հետ աշխատում են: Գործն ավելի են բարդացնում որոշ ծնողներ, որոնք եթե դասարանի դուռը բացել, ներս են մտել, արդեն իրենց ուսուցիչ կամ խորհրդատու են կարծում… Ցավոք, համատարած է դարձել նաև այն, որ երեխաների ներկայությամբ խոսում են ամեն ինչից՝ իրենց անզսպությունը արդարացնելով «թո՛ղ սովորի» մոլոր պատճառաբանությամբ:

Ուսուցիչն աշակերտին ազատ է մեծացնում, իսկ այսպիսի ծնողները բռունցքն են խփում կամ այպանություն շաղ տալիս: Ինչպե՞ս կմեծանա երեխան: Ընդունելության քննությունից անբավարար ստացած երեխաներից մեկը, հակառակ ծնողների կարծիքի, մտել է ինձ մոտ, ասելով, որ ինքը մեղավոր չէ, որ իրեն այդպես են սովորեցրել: Եթե ինքը ընդունվի, կսովորի՝ ինչ-որ պետք է: Ընդառաջ գնացինք: Երեխան կատարեց իր խոստումը: Մնում է այսպես ազատ մեծացողը անհատ դառնա և ոչ թե սրա կամ նրա կամքի գերին:

Անկեղծորեն ասած, ես չեմ կամենա մեր դպրոցը մասնաճյուղից վերաճի ինքնուրույն դպրոցի: Ներքին տագնապ ունեմ: Վախենում եմ պատկան օղակների անտարբերությունից կամ բազմակողմ գրոհներից դպրոցը քանդուքար լինի…
Զարմանալի չէ՞, որ այլ դպրոցի աշակերտը տեսնելով բացահայտ անտեսումը, բարձրաձայնում է, որ մրցույթում 1-ին տեղը ֆիզմաթը պետք է գրաված լիներ, հետո ի՞նչ, որ Արցախինը չէ… Իսկ իրենցը լինելուց շատ եմ վախենում, ինչպես մայրը՝ նոր ոտքը փոխող երեխայի համար:

- Քիչ է մնում մտածեմ, որ նման պարագայում պատրաստ եք թողնել Արցախը:

- Երբ այս դեպքերն սկսվեցին, ես էլ էի դիմել Ամերիկյան դեսպանատուն: Մի չորս օր անց կանչեցին: Խորհրդային ֆիզմաթի մասնագետների առջև Ամերիկայում կանաչ լույս էր վառվում: Ինձ էլ էին թույլատրել: Սիրտս ցավում է,- պատռելով թույլտվությունը՝ պատասխանեցի դեսպանատան աշխատակցի զարմացած հայացքին: Եթե չպատռեի, գո՞ւցե հետո հարազատներիս հարկադրանքին չդիմանայի: Գնալ չեմ կարող: Եթե գնամ, մեռնելու եմ: Ես եկել եմ կռվելու: Աստված ինքն է բերել, և հավատացել եմ, որ կենդանի եմ մնալու:
Կենդանի եմ և անելիք պիտի որ ունենամ: Մի բան հստակ է, ինչ կա մեջս, լրիվ իմը չէ, Աստված է տվել, հողն է տվել, բնությունն է տվել, ժողովուրդն է տվել: Որպես պատկառանք ունեցող մարդ, իրենց տվածը պետք է վերադարձնեմ իրենց: Ես գնացող եմ, իրենք մնայուն: Իրենք այլոց էլ, նորերին էլ տալու բան պիտի ունենան:
- Ձեր մանկավարժական կազմն է՞լ է այդպես մտածում:

- Նման զնման սիրե: Մեր կոլեկտիվը միաձույլ է: Դպրոցի հիմնադրման ժամանակվանից մեզ մոտ են աշխատում Գայանե Բաղդասարյանը և Հասմիկ Մկրտումյանը (պատմություն), Սուսաննա Արզումանյանը (մաթեմաթիկա), Սվետլանա Պետրոսյանը (ֆիզիկա), Նովելլա Սարգսյանը (կազմակերպիչ), և նրանց շուրջն է համախմբվում նոր կազմը: Որքան էլ նուրբ տեխնիկան ուսուցման բեռն իր վրա վերցնի, ուսուցիչն է ուսում անհնարինը. վերուվարումներ ստանդարտից դուրս՝ մտածողության ազատություն: Միայն այս պարագայում ճիշտ կմեծանա երեխան, լավ կապրի մարդը և հայ կմնա որակը:
17 համակարգիչ ունենք, ու բոլորս գիտենք, որ մարդը համակարգիչ չէ, իսկ համակարգիչը երբեք մարդ չի դառնա և, բարեբախտաբար, չի դառնա, թե չէ՝ ինչպե՞ս կարող եմ հոգի ունեցող արցախցուն սառը հաշվարկ կատարող մեքենայի հետ համեմատել…
Մեր հոգին է վտանգի պահին մեզ հաղթանակի մղում և համակարգիչներ աշխատեցնում: Սրանով ամեն ինչ ասված է…

ԱՆԱՀԻՏ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ