Հայ դատի արդարացիությունը ապացուցող ևս մի երկ« որը 2002 թվականին ամերիկյան ընթերցողի սեղանին դրեց Վիլյամ Սարոյանի ազգական՝ ծագումով բիթլիսցի, այժմ նյույորքաբնակ Ադամ Բաղդասարյանը։ Սա հեղինակի առաջին վեպն է, որտեղ ներկայացնում է իր մորեղբոր՝ Վահան (Վահրիդջ) Քենդերյանի պատմությունը։ Վահան Քենդերյանից հուշ մնացած ժապավենից Ադամ Բաղդասարյանը քաղում է նրա կենսագրական փաստերին վերաբերող մանրամասներ, որոնց շուրջ էլ հյուսում է սրտառոց նյութը ։
Երբեմի չտեսած հայրենիքի տեսլականը գրողի երևակայության միջոցով կենդանություն է առնում։ Վեպը Բաղդասարյանը բացում է Բիթլիսի լավաշի ու մածունի, ծիրանենու, թզենու, ձիթապտղի անզուգական «բույրով». վաճառականների «ծոցվոր» տաբատների, գլխածածկ կանանց, արևաթուխ տների ու ոլորապտույտ լեռների, ամառային մեղմանուշ գիշերների գունաշող պատկերների նկարագրությամբ։ Էջեր ձգվող գույնզգույն պատկերները աստիճանաբար մթագնում են՝ տեղի տալով արյունռուշտ բարբարոսություններին։
12-ամյա Վահանը՝ բազմազավակ ընտանիքի ամենակրտսերը, ընդամենը մեկ ամսում զրկվում է ոչ միայն տաքուկ, բարեկեցիկ կյանքից, այլ՝ կորցնում հարազատներին մեկ առ մեկ։ Նրանց հոր՝ քաղաքի հայտնի փաստաբան Սարգիս Քենդերյանի ձերբակալությունից հետո, Վահանի ավագ եղբայները՝ Դիրանն ու Տավելը, սպանվում են թուրք զինվորների գնդակից՝ հենց տնեցիների աչքի առաջ։ Քույրը՝ Արմենուհին, ինքն իր կյանքին վերջ է տալիս՝ խուսափելով թուրք զինվորների բռնություններից։ Վահանը, քույրը՝ Օսկինան, եղբայրը՝ Սիսակը, մայրը, մեծ մայրը բռնում են գաղթի ճամփան։ Մեծ մայրը սպանվում է, Սիսակն ու Վահանը հրաժեշտ տալով մորն ու քրոջը փախուստի են դիմում դեպի Բիթլիս։ Մի կարճ ընթացք Վահանն ապաստան է գտնում Ալթունյանների տանը։ Օրեր անց փողոցում գտնում է մահամերձ Սիսակին, փորձում է փրկել, սակայն՝ ապարդյուն։ Միայնակ Վահանը դիմակայում է քաղցն ու ծարավը, կյանքի հատակը նետված, անպաշտպան հայ պատանուն բաժին հասած դառը փորձությունները։
«Մոռացված կրակ» վեպում հայ պատանու դիմադրական ոգին կարծես վեր է կանգնած անհատի անձնական ապրումներից ու հույզերից։ Այդ պայքարող ու հաղթող ոգու զորության պատկերումն է կարծես հեղինակի առջև ծառացած գերխնդիրը։ Ինչպես սփյուռքահայ արձակագիր Արմեն Դարյանն է նկատում իր երկերում. «...Եվ հայու ճակատագիրը չի պատմվիր... Եթե նույնիսկ փորձես պատմել, մարդ չի հավատա», նույնն էլ Բաղդասարյանի կերտած հերոսի պարագան է։ Օտարի աչքին հայի անիրական թվացող ճակատագիրը ոչ միայն «մանկությունէն զուրկ» սերնդի ողբերգությունն էր, այլ նաև հետագա՝ երկրորդ, երրորդ, ներկայիս չորրորդ սերնդի ողբերգությունն է։ Այն փոխանցվում է սերնդից սերունդ, դառնում նոր սերնդի չսպիացած, չարչրկված վերք։
Վեպը լավ ընդունվեց թե՛ հայ և թե՛ ամերիկյան գրական շրջաններում։ Ինչպես «Ճամփորդություն դեպի Արարատ» գրքի հեղինակ Մայքլ Առլեն Կրտսերն է նկատում իր գրախոսականում՝ ««Մոռացված կրակը» տպավորիչ է մի քանի տեսանկյուններից. այս պատմությունը ամուր է, հետաքրքրություն կլանող։ Ինձ շատ հմայեց սահմանափակ խառնվածքը և համարյա թե փաստացի առկա էմոցիան, որը գրքի ընդհանուր տոնն է կազմում։ Պերճախոս և հիասքանչ գիրք»։
ԼՈՒՍԻՆԵ ՄՅՈՒԼԼԵՐ գրականագետ, բանասիրական գիտությունների թեկնածու ԱՄՆ, Մերիլանդի Մաունթ Սեյնթ Մերիս կաթոլիկ համալսարանի դասախոս
|
