Ռուս-թուրքական հարաբերությունները ներառում են բազմատարածաշրջանային օրակարգ՝ Բալկաններից մինչև Կենտրոնական Ասիա, որն ընդգրկում է Կովկասն ու Մերձավոր Արևեքը և էներգետիկ ոլորտում նրնց երկկողմ հարաբերութունները: Շատ է գրվել ռուս-թուրքական ռազմավարական մերձեցման և դրան նպաստող գործոնների մասին, սակայն այդ հարաբերությունների համար 2011-ը դժվար էր, իսկ 2012-ը՝ ոչ ավելի լավ:

Մի շարք հարցերին վերաբերող զարգացումները թույլ են տալիս շատ պատճառներ նկատել՝ ենթադրելու համար արագ, բայց ոչ համաչափ էրոզիա այդ հարաբերություններում:

Ռուս-թուրքական տարաձայնությունն արտացոլում է Ռուսաստանի և Թուրքիայի՝ նորից ձեռք բերված համառությունը տարածաշրջանային մրցակցության այն ոլորտներում, որոնցում մինչ օրս նրանց միջև անորոշություն էր տիրում: Թուրքիայի համառությունը հատկապես դրսևորվում է Սիրիայի, Կիպրոսի և Իսրայելի հարցերում: Հավանաբար, դա պայմանավորված է այն ընկալմամբ, որ նրա՝ «զրո խնդիր հարևանների հետ» նախկին քաղաքականությունը դժվարությունների բախվեց՝ որ կողմից էլ նայես...

Թուրքական առաջնորդները պնդում են, թե Թուրքիան ներկայումս խոշոր և անկախ խաղացող է, ուստի պետք է պնդի իր շահերը նորովի, ինչն ապշեցուցիչ կերպով հիշեցնում է Մոսկվայի նմանատիպ համառությունը: Հաշվի առնելով Ռուսաստանի հավակնությունները նույն դերին և նույն խնդիրների հարցում՝ մի քանի ուղղություններով Թուրքիայի հետ հակամարտությունը, հավանաբար, անխուսափելի է:

Մոսկվան ՆԱՏՕ-ի անդամներին սպառնացել էր հակահրթիռային պաշտպանության հարցում: Նա նաև մշտապես հայտնում է իր վճռականությունը՝ ԱՊՀ-ն փակ ռուսական բլոկի վերածելու վերաբերյալ. միտում, որը կարող է թուրքական և եվրոպական էներգամատակարարումը դնել Մոսկվայից կախվածության ռիսկի տակ և կխանգարի Թուրքիայի հավակնություններին Կովկասում, եթե ոչ Կենտրոնական Ասիայում:

Իրականում Կովկասը այս ոչ այնքան գաղտնի հակասությունների օրինակ կարող է ծառայել: Ադրբեջանա-թուրքական մերձեցումը, որի մի մասը էներգետիկ գործարքն է, խոչընդոտում է Հայաստանի հետ հարաբերությունների նորմալացմանը, որը նախկինի պես ստանում է ռուսական կողմի ռազմական օգնությունը՝ Լեռնային Ղարաբաղում ռազմական գործողությունների հնարավոր վերսկսման համար:

Քանի դեռ Թուրքիան չի դադարում Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորումը կապել ղարաբաղյան խնդրի լուծման հետ, առաջընթացն անհնար կլինի: Հաշվի առնելով Կովկասի նկատմամբ Ռուսաստանի կայսերական ծրագրերը, ԱՄՆ դիրքորոշումը, թե այդ երկու հարցերը չպետք է կապել, դոնկիխոտական և անիրական են թվում. նույնիսկ այն դեպքում, երբ Վաշինգտոնը իրավացիորեն պնդում է, որ Լեռնային Ղարաբաղում ստատուս քվոն չի կարող երկար պահպանվել և որ դա հրատապ խնդիր է: Իհարկե, ԱՄՆ դիրքորոշումը չի կարող բանակցային կարգավորման բերել՝ հաշվի առնելով տեղական իրողությունները:

Այն պահից, երբ WikiLeaks-ի բացահայտումները ցույց տվեցին, որ Ադրբեջանը լիարժեք համագործակցություն է ցանկանում ՆԱՏՕ-ի հետ և ասում է, որ անգամ կքննարկի ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու հարցը, եթե չլիներ Ռուսաստանի և Իրանի ենթադրվող դիմակայությունը, նրա հրաժարումը Ռուսատանի այդ թափանցիկ նեոիմպերիալիստական հնարքից, զարմանք չի հարուցում:

Մոսկվան, հավանաբար, նույնպես կարծում է, որ Վաշինգտոնը փորձում է վերածնել Բուշի վարչակազմի «Մեծ Կովկասի» նախագիծը, որի նպատակը Անդրկովկասի դուրս բերումն էր Ռուսաստանի ուղեծրից և ղարաբաղյան գործընթացում Ռուսաստանին ինչ-որ կերպ փոխարինելը: Թուրքիայի վերախմբավորումն Ադրբեջանի հետ նրան ակնհայտորեն դնում է Ռուսաստանի և Հայաստանի հակադիր կողմում, և եթե ԵՄ-ն քայլեր ձեռնարկի՝ գործընթացին միանալու և այնտեղ Ռուսաստանի դիրքերը թուլացնելու համար, չի բացառվում, որ Թուրքիան կլինի Բաքվի կողմում՝ ընդդեմ Երևանի և Մոսկվայի:

Բացի այս գործընթացներից, Կովկասում ավելանում է լարվածությունը՝ հիմնականում Ռուսաստանի այն մտավախությունների պատճառով, որ ԱՄՆ-ի կամ Իսրայելի հարվածը Իրանին կարող է «արտահոսել» դեպի այս տարածաշրջան, եթե ոչ Կնետրոնական Ասիա: Ինչի մասին էլ չվկայեն այդ ռազմական քայլերը, դրանք, իհարկե, Թուրքիայի հետ բարեկամության խորացման չեն հանգեցնի:

ՅՈՆԿՅՈՒ ԿԻՄ

Սեուլի Հանյան համլասարանի պրոֆեսոր

ՍԹԻՎԵՆ ԲԼԱՆԿ

ԱՄՆ ռազմական քոլեջի ռազմավարական հետազոտությունների ազգային ինստիտուտի պրոֆեսոր