Սույն թվականի փետրվարի 4-6-ը Գերմանիայում տեղի է ունեցել Մյունխենյան անվտանգության խնդիրներին նվիրված 47-րդ համաժողովը, որին մասնակցել են 12 երկրի նախագահներ (այդ թվում՝ ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը), 36 երկրների ԱԳ և պաշտպանության նախարարներ, 70 միջազգային պատվիրակություններ. ընդհանուր առմամբ՝ 350 մասնակից: Բանակցել են աշխարհի անվտանգությանը վերաբերող կարևորագույն հարցերի շուրջ:

 Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Դեվիդ Կեմերոնը այդ համաժողովում խոստովանել է, որ մուլտիկուլտուրիզմի քաղաքականությունը տապալվել է: Ըստ Կեմերոնի, հանդուրժողականությունը, որ հիմնված է այլոց գործերին չմիջամտելու վրա, ովքեր մերժում են արևմտյան արժեքները, իրեն չի արդարացրել: Պետք է անցնել «մկանային լիբերալիզմի», որի դեպքում ազգային իդենտիֆիկացիան ձևավորվում է ժողովրդավարության, հավասար իրավունքի, օրենքի գերակայության, խոսքի ազատության հաշվին: Որպես միջոցներից մեկը վարչապետն առաջարկում է զրկել ֆինանսական աջակցությունից և համալսարանական ավաններից վռնդել այն կազմակերպություններին, որոնք կշիռ ունեն մուսուլմանական հասարակության մեջ, սակայն չեն կողմնորոշվել արևմտյան արժեքների հարցում: 

 Մեծ Բրիտանիայի վարչապետը նշել է. «Պետական մուլտիկուլտուրիզմի դոկտրինի շրջանակներում բրիտանական իշխանությունը խրախուսել է մշակույթների առանձին գոյակցությունը: Դա հանգեցրել է ազգային իդենտիկության պակասի, ինչն էլ, իր հերթին, բրիտանացի երիտասարդ մուսուլմանների մոտ հետաքրքրություն է խթանել ծայրահեղական գաղափարների հանդեպ: Եթե մենք ուզում ենք հաղթահարել այս սպառնալիքը, կարծում եմ, ժամանակն է շրջել տապալված մեթոդներով անցյալի էջը»: 

 Նշենք, որ 2010-ի սեպտեմբերին նման հայտարարություն է արել նաև Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը, այնուհետև Ֆրանսիայի նախագահ Նիկոլա Սարկոզին: Դեռ ավելին, Ֆրանսիայում ընդունվել են օրենքներ, որոնք արգելում են կանանց չադրա կամ հիջաբ կրելը, ինչպես նաև՝ փողոցներում աղոթելը: 

 Բելգիայում նույնպես օրենք է ընդունվել, որն արգելում է հասարակական վայրերում չադրա և մուսուլման կանանց գլուխն ու դեմքը ծածակելու համար նախատեսված այլ շորեր կրելը:

 Մյունխենյան համաժողովին մասնակցած ՀՀ նախագահը, բնականաբար, հետևություններ է արել ու, վերադառնալով հայրենիք, հրահանգներ տվել երկրի անվտանգության հարցերով զբաղվող համապատասխան մարմինների ղեկավարներին: Իհարկե, մուլտիկուլտուրիզմը Հայաստանին (ՀՀ և ԼՂՀ) չի սպառնում ինչպես եվրոպական երկրներին, բայց ո՞նց կարող է դրա այլընտրանքը չկիրառեն մեր սրտացավ արտասահմանյան «բարեկամները»: 

 Անցյալ դարի 90-ական թվականներին, երբ եվրոպական երկրները վայելում էին մուլտիկուլտուրիզմի նախնական շրջանի «ժաժ» ու խակ պտուղները և հպարտանում տարբեր մշակույթ ու հավատ ունեցող ազգերի խաղաղ գոյակցությամբ, Հայաստան են գործուղել աշխարհում գոյություն ունեցող 24 հիմնական կրոնական ուղղություններից 15-ի ներկայացուցիչներին: Նպատակը շատ պարզ է՝ մոնոէթնիկ Հայաստանը, որտեղ բնակչության 97%-ը հայեր են, բաժանել իրար չհանդուրժող կրոնական համայնքների: Իսկ, արդյո՞ք հայը հայ չի մնում, որ հավատափոխ կամ դավանափոխ է դառնում: Աղանդավորները, մի՞թե նույն հայերը չեն: Նման հարցերին պատասխանելու համար, միամտորեն հարցնենք, որ եթե նույն հայերն են, ինչո՞ւ են Մայր Հայրենիքում ազգային եկեղեցին թողնում (չենք ասում՝ հեռանում, քանի որ շատերը Հայ Եկեղեցու հավատացյալներ չեն էլ եղել) ու այլ կասկածելի «եկեղեցիների» կամ հարանուն եկեղեցիների որդեգրվում, և ինչո՞ւ են այդ նպատակի համար դրսի ուժերը միլիոնավոր դոլարներ ծախսում: Ի՞նչ է, նրանք բան ու գործ թողած Հայաստանի մասին են մտածում:

 Որ իրոք կրոնը և հավատը կարող է հային այլ որակի հայ դարձնել, համոզվելու համար բավական է մի քանի րոպե զրուցել ցանկացած «Եհովայի վկայի» հետ, և ամեն ինչ պարզ կդառնա: Մյուս աղանդավորների հարցը մի քիչ այլ է, քանի որ նրանք «երկրորդ գծում» են աշխատում, ծպտված են, կարողանում են թաքցնել իրենց իրական դեմքը: Պարզաբանենք, թե ի՞նչ է «երկրորդ գիծը»: Թեթև ատլետները գիտեն, որ խմբային մրցավազքի ժամանակ փորձառու թիմը ունենում է «նապաստակ»՝ վազորդ, ով հենց առաջին իսկ վայրկյանից պոկվում է առաջ և, ինչքան հնարավոր է, արագ վազում: Մյուս թիմի վազորդները, ովքեր ծանոթ չեն նման տակտիկական քայլին, իսկույն հետևում են «նապաստակին» և փորձում հասնել նրան, իսկ թիմակիցները ըստ նախանշված գրաֆիկի հանգիստ վազում են: Արդյունքում՝ հոգնում են մրցակիցները, իսկ «նապաստակի» թիմակիցները հանգիստ հատում են եզրագիծը և հաղթում:

Գաղտնիք չէ, որ բոլոր աղանդավորները և մի շարք եկեղեցիներ ղեկավարվում են միևնույն կենտրոնից: Կենտրոնն է որոշում, թե որ կրոնական կազմակերպությունն է ստանձնելու «նապաստակի» պարտականությունը: Մնացածը, ինչպես ասում են, տեխնիկայի հարց է. տվյալ երկրի իրավապահ մարմինները վազում են «նապաստակի» հետևից՝ ամբողջ ուշադրությունը կենտրոնացնելով նրա վրա, իսկ մյուս աղանդավորները և եկեղեցիները հանգիստ «երկրորդ գծում» աշխատում են:

Հիմա անցնենք առավել ցավոտ հարցի՝ արդյո՞ք Հայ Կաթոլիկ և Հայ Ավետարանականը եկեղեցիները Հայկական բարձրավանդակում կարող են ալընտրանք լինել Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցուն: 

Այդ հարցին բազմաթիվ անգամ անդրադարձել ենք, բայց նորից հավելենք, որ Հիսուսի աշակերտներ Թադևոսը և Բարդուղեմեոսը 1-ին դարում եկել են Հայաստան ու տարածեցել Քրիստոսի կենդանարար խոսքը և հիմնադրել առաքելական եկեղեցին: 

Մի՞թե Թադևոս և Բարդուղեմեոս առաքյալները Հիսուսի Ավետարանը թերի են քարոզել, մի՞թե Գրիգոր Լուսավորիչը, Ներսես Մեծը, Սահակ Պարթևը, Մեսրոպ Մաշտոցը, Մովսես Խորենացին, Գրիգոր Տաթևացին և մյուս հայ սրբերն ու երևելիները Քրիստոսի կենդանարար խոսքը ճիշտ չեն փոխանցել մեզ, մի՞թե Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին շեղված է Սուրբ գրքից և Եկեղեցու հայրերի ուղղափառ վարդապետությունից: Եթե ոչ, ապա Հայոց բնակության սահմաններում ցանկացած այլ եկեղեցու գոյություն նախ և առաջ մեղաչանք է Թադևոս և Բարդուղեմեոս առաքյալների հիշատակի առաջ: 

Վերոնշյալ հարցին անդրադարձել է հայ մշակույթի երախտավորներից մեկը՝ Մխիթար Սեբաստացին իր հայտնի պատգամում: Կաթոլիկ եկեղեցու աբբահայրը արգելել էր իր հետևորդներին Հայոց աշխարհում կաթոլիկություն քարոզելը, քաջ գիտակցելով, որ Հայկական բարձրավանդակը Հայ Առաքելական Եկեղեցու հոգևոր տարածքն է: Նա նպատակադրվել էր կրթել, լուսավորություն տարածել հայ ժողավրդի լայն խավերի մեջ և իր համախոհների հետ հաջողությամբ կատարել է այդ վեհ առաքելությունը: Մխիթար Սեբաստացուց հետո նրա արժանի հետևորդները՝ Գ. Ավետիքյանը, Մ. Ավգերյանը, Մ. Ջախջախյանը, Ղ. Ալիշանը, Մ. Չամչյանը և էլի շատ ուրիշներ հավատարիմ են մնացել նախանշված սկզբունքին: Իսկ հիմա, ինչո՞վ են զբաղված հայ կաթոլիկները, այդ թվում՝ Մխիթարյան միաբանները, Հայաստանում, որոնց թիվը, եթե հավատանք վիճակագրությանը, կազմում է 180 հազար: 

Իսկ Հայ Ավետարանականները ինչո՞վ են զբաղված Հայստանում (ՀՀ և ԼՂՀ): Նախ հիշենք, թե երբ է առաջացել հայ բողոքականությունը:

1846 թվականի հուլիսի 1-ին 37 տղամարդ« 3 կին, մի քանի միսիոներների հետ միասին Ստամբուլում հավաքվել են միսիոներ Թուայթի տանը, ապա Աստվածաշնչի ընթերցումից և աղոթքից հետո ընդունել միսիոներների օժանդակությամբ պատրաստված, այսպես կոչված, հայ ավետարանական եկեղեցու կանոնադրությունը։ Ապա հատուկ հրավերով ներկա գտնվող միսիոներները ոտքի ելան և որպես բողոքական ավետարանական «եկեղեցիների» ներկայացուցիչներ՝ հրապարակավ նրանց ճանաչեցին իբրև Հիսուս Քրիստոսի ճշմարիտ եկեղեցի:

Չորս տարի անց՝ 1850 թվականի նոյեմբերի 27-ին, հայ ավետարանականները պաշտոնական ճանաչում են ստացել օսմանյան սուլթան Աբդուլ Մեջիթի կոմից« որով վերջինս կարողացել է հայության մի ստվար զանգված բաժանել Մայր եկեղեցուց և օտարացնել հայությունից։ Իսկ բողոքական առաջնորդներ հայերը փաստորեն կամա թե ակամա նպաստել են դրան։ Հայ բողոքականներին օժանդակում էին նաև ամերիկացի բողոքական միսիոներները և Հայ Առաքելական Եկեղեցում թաքնված «բարենորոգչականները» ։

Հայ Առաքելական Եկեղեցին կտրականապես մերժել է, այսպես կոչված բարենորոգչական (բարեկարգողական, մոդեռնիստական) շարժումը« որովհետև Սիմեոն Երևանցի կաթողիկոսի խոսքերով՝ «Մեր Հավատը հնացած չէ, որ նորոգվի և ոչ էլ թերի, որ լրացվի»։ Կոստանդնուպոլսի Մատթեոս պատրիարքը 1846 թվականի հունիսի 21-ին ազդագիր է արձակել« որով բանադրում (նզովում) էր հայ տխրահռչակ բարեկարգիչներին« հեռացնում Հայ Առաքելական Եկեղեցուց և դադարեցնում նրանց հետ որևէ հաղորդակցություն՝ դրանով նրանց վերջնականորեն զատելով Հայ Առաքելական Եկեղեցուց:

Ավետարանականները այնքան վտանգավոր էին դարձել« որ երբ Մատթեոս պատրիարք Չուհաջյանը (Չուխաճյան)1858 թվականին ընտրվել է Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս, իր գլխավոր պարտականությունն է համարել պայքարել «վասն ուղղափառ դավանանքի և ընդդեմ ավետարանա-բարենորոգչական հերձվածի»: 1861 թ. նա կաթողիկոսական բանադրական կոնդակ է արձակել բողոքականների դեմ« որով քահանաներին պատվիրում էր այդպիսիներին Հայ Եկեղեցի չընդունել և Եկեղեցական Սուրբ խորհուրդներին չարժանացնել:

Մատթեոս Ա կաթողիկոսն իր կոնդակով Հայ Եկեղեցուց վտարվածներին վերստին Եկեղեցի ընդունելու համար նախապայման է դրել« որ նրանք զղջան (ընդունեն իրենց մոլորված լինելու հանգամանքը« զղջան և խոստովանեն)« ընդունեն Առաքելական Եկեղեցու Ծեսերը« Սուրբ Խորհուրդները և Սուրբ Ավանդությունը:

Արևելահայաստանի ավետարանականները մի քանի անգամ փորձել են վայելել Հայոց Եկեղեցու հովանավորությունը։ Գևորգ Գ կաթողիկոսի օրոք (1866-1882 թթ.) նրանք հալածանքներից խուսափելու նպատակով առաջարկել են առանց իրենց համոզմունքները փոխելու ընդգրկվել Հայ Եկեղեցու գիրկը« սակայն, բնականաբար, մերժվել են։

Այնուհետև Խրիմյան Հայրիկի կաթողիկոսութան օրոք (1892-1907 թթ.) նորից նույն առաջարկությունն են արել՝ իրենց վարդապետության մեջ մնալու պայմանով։ Նրանք նաև առաջարկել են« որ իրենց հոգևոր գործիչներին ձեռնադրի Մայր Աթոռը« սակայն նորից պնդելով, որ պահպանեն իրենց դավանանքը։ Այդ խնդրանքը ևս իր լուծումը չի ստացել:

Ավետարանականները 1970 թ. առաջադրել են 1846 թվականի բանադրանքի վերացման և Հայ Առաքելական Եկեղեցու հետ իրենց մերձեցման հարցը« սակայն այն նույնպես իր լուծումը չի ստացել: Եվ դա հասկանալի էր« քանի որ հնարավոր չէր վերացնել բանադրանքը« եթե նախապես վերացված չեն դրա պատճառները։

Վազգեն Առաջին կաթողիկոսը ևս չվերացրեց բանադրանքը« քանզի հակառակ պարագայում Եկեղեցին պետք է ընդուներ« որ ինքն է սխալվում և մեղանչեր Ճշմարտության առաջ։ Ավելին՝ Վազգեն վեհափառը 1972 թ. դեկտեմբերի 30-ի նամակով վերջ տվեց այդ «մերձեցման շարժմանը»։ Նա գրում է« թե պետք է ստուգել« թե հայ ավետարանականները որ չափով և ինչ ձևով են պատրաստ ընդունել Հայ եկեղեցու Դավանությունը« Ծեսը, Նվիրապետությունը և կանոնական ու ավանդական սկզբունքները:

Առայսօր վերոնշյալ բանադրանք-նզովքը Հայ Առաքելական Եկեղեցին չի վերացրել և բոլոր բարենորոգչական-ավետարանական եկեղեցիների հետևորդները դրա տակ են: Թե ինչի կարող են հասցնել միևնույն ազգի տարբեր կրոնական համայնքների գոյությունը, կարող են վկայել Իռլանդիայում՝ կաթոլիկների և բողոքականների անհանդուրժողականությունը, որի պատճառով Իռլանդիան չի կարողանում միավորվել: Իրաքում՝ շիանների և սուննիների հակամարտությունը օգտագործելով ԱՄՆ-ն և այլ ուժեր կարողացան հասնել հաջողությունների: Հնդկաստանում՝ մահմեդականների անջատողականությունը (Ասամ, Քաշմիր, Փենջաբ) այդ երկրին լարված վիճակում է պահում: Սերբական պետության ողբերգության պատճառներից մեկը ևս վերոնշյալն է: Նման օրինակներ կարելի է շատ բերել: Իսկ հայությանը Հայաստանում (և ոչ միայն) համախմբվել է պետք, որին կարող է խանգարել ազգի տարբեր կրոնական համայնքների գոյությունը: Գրում ենք՝ «կարող է խանգարել», որովհետև դեռ նրանց թվակազմը շատ չի անցել կրիտիկական սահմանից: 

 Իսկ ինչո՞վ պետք է զբաղվեն հայ կաթոլիկները և հայ ավետարանականները Հայաստանում (ՀՀ և ԼՂՀ): 

 Հայագիտության զարգացման գործում բացառիկ դեր կարող է ունենալ «Մխիթարյան միաբանությունը», որն անուրանալի ու անկրկնելի դեր է կատարել հայագիտության զարգացման ոլորտում՝ հրաժարվելով հայոց մեջ կաթոլիկություն քարոզելու առաքելությունից:

 Հաշվի առնելով Հայ Ավետարանական Եկեղեցու փորձառությունը բարեգործության մեջ, կարող է Հայաստանում կարևոր դերակատարություն ունենալ այդ բնագավառում՝ հրաժարվելով հայոց մեջ բողոքականություն քարոզելու առաքելությունից:

Հայաստանում մուլտիկուլտուրիզմին այլընտրանք է նաև օտարալեզու դպրոցների բացումը: Այդ մասին այնքան շատ է գրվել, որ ավելորդ անգամ չենք ուզում անդրադառնալ:

Բա ասում եք՝ մուլտիկուլտուրիզմը այլընտրանք չունի:

       ԱՇՈՏ ՍԱՐԳՍՅԱՆ