Հայոց պատմության մեջ իր ուրույն տեղն ունեն 18-րդ դարի առաջին կեսի ինքնապաշտպանական պատերազմները Սյունիքում և Արցախում: Այս պատերազմները հետաքրքրական են նաև դասեր քաղելու առումով:

Թշնամական ուժերով շրջապատված հայկական նահանգները կարողանում են կազմակերպել լիարժեք ինքնապաշտպանություն, ջախջախել իրենց տուն հասած թուրքերի, Դաղստանի լեռնականների տարբեր զորքերի: Արցախում գլխավոր կազմակերպիչն ու պայքարի կոորդինացնողը Եսայի Հասան-Ջալալյանն էր: Արտաքին քաղաքական սպասումների մեջ կարևորվում էր Ռուսաստանի դերը, նրա՝ դեպի Իրան ծավալվելու հեռանկարը: Տարիներ հետո Արցախի հայ իշխանավորները պետք է հույսները կտրեին այդ սպասումներից, իսկ նրանցից ամենաազդեցիկը՝ Գանձասարի կաթողիկոս Եսայի Հասան-Ջալալյանը, պետք է հակվեր թուրքերի հետ հաշտվելու մտքին, գնար բանակցությունների, ապա մեղադրվեր դավաճանության մեջ և ինքնասպան լիներ:

Սակայն թուրքերին զիջումների գնալու կամ ավելի ճիշտ՝ փոխզիջումներ փնտրելու քաղաքականությունն արդեն Արցախի հայ էլիտային երկու մասի էր բաժանել: Շոշի սղնախի վրա թուրքական հարձակումը նույնպես ավարտվեց վերջիններիս ջախջախմամբ, փայլեցին Ավան հարյուրապետի զորքերը, սակայն սա էլ չամրապնդեց սեփական ուժերի նկատմամբ հավատը: Արցախցիները, որ տասնամյակներ շարունակ փայլուն հաղթանակներ էին տարել թուրքերի և լեռնականների դեմ պայքարում և կյանքում ռուս տեսած չկային, սպասում էին ռուսական կայսեր օգնությանը: Ավելին, չստանալով այդ օգնությունը, արցախցի շատ զորականներ, նույն Ավան հարյուրապետն իր եղբայր Թարխանի հետ տեղափոխվեցին Ռուսական կայսրություն՝ ծառայելու օտարի երկրին:

Հետո՞: Հետո ոչինչ, հայության սերունդները մի երկու անգամ էլ ինքնապաշտպանական պատերազմ մղեցին Արցախում ու Արցախի համար:

Միգուցե հեշտ է դեպքերից մոտ երեք դար հետո գնահատականներ տալը, սակայն համաձայնեք, որ մեր օրերի հետ նմանություններ շատ կան: Ինքնապաշտպանական պատերազմում մենք էլի հաղթանակ ենք տարել, ջախջախել թշնամուն, սակայն հարցի լուծման մասին մտածելիս մեր էլիտայի ներկայացուցիչները փորձում են հղում կատարել ինչ-որ միջազգային հանրության, խոսում են փոխզիջումների, տարածք հանձնելու մասին: Ի՞նչ է եղել, պարոնայք, հանուն ինչի՞ եք որդեգրել այն ճանապարհը, որը ջլատեց Արցախի ինքնապաշտպանական ուժերը, ցաք ու ցրիվ դարձրեց արցախյան տանուտերերին: Բնավորության գի՞ծ է դարձել, ինչ է, զիջումների գնալը:

Պատմության դասերը քաղելու սովորություն չունենք, ավանդապաշտ ժողովուրդ ենք, դրա համար էլ սիրում ենք կրկնել մեր նախնիների սխալները, ու հենց դրա համար էլ հայության երկու սերնդից մեկը զոհվում է ազատագրական-ինքնապաշտպանական պատերազմներում: Կամ պարզապես մորթվում՝ առանց ինքնապաշտպանվելու: Որովհետև այլոց հավատում ենք մեզանից շատ, թշնամուն ներում ենք ժամանակից շուտ, զիջումների էլ ոտով-գլխով պատրաստ ենք:

Դրա համար էլ Լոս Անջելեսի հայկական դպրոցները բազմաթիվ աշակերտներ ունեն, ճոխ շենքեր ու ենթակառուցվածքներ, իսկ Քարվաճառի գյուղերի դպրոցները լավագույն դեպքում մի քանի տասնյակ դպրոցական՝ գյուղական փոքրիկ մի շենքով:

ՀԱՅԿ ԽԱՆՈՒՄՅԱՆ

civilnet.am