Եթե Ադրբեջանը միջազգային որևէ կառույցում որևէ փաստաթուղթ է ներկայացնում, և դրան Հայաստանը հակաքայլ չի անում, միջազգային հանրությունը ԼՂ կոնֆլիկտի մասին միակողմանի պատկերացում է կազմում,- սեպտեմբերի 14-ին լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ հայտարարել է Հայ ազգային կոնգրեսի համակարգող Լևոն Զուրաբյանը և ներկայացրել ՀԱԿ արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի կողմից մշակված բանաձևի նախագիծ, առաջարկելով Հայաստանի իշխանությոններին այդ բանաձևը ներկայացնել ՄԱԿ՝ որպես Ադրբեջանի կողմից ՄԱԿ ներկայացված բանաձևերին ուղղված հակաքայլ, որոնցում Հայաստանը ներկայացվում է որպես Ադրբեջանի տարածքները գրաված երկիր։ Այդ նախագծում հղումներ է կատարվում միջազգային մի շարք փաստաթղթերի, որոնցից երևում է, որ Հայաստանը չի գրավել Ադրբեջանի և ոչ մի տարածք։
ՀԱԿ ներկայացրած փաստաթղթում, մասնավորապես, հղում է կատարվում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի շրջանակներում, ԼՂ հակամարտության խաղաղ կարգավորմանն ուղղված բանակցությունների ընթացքում ստորագրված ԵԱՀԿ Բուդապեշտի գագաթնաժողովի 1994 թվականի դեպտեմբերի 6-ի վերջնական փաստաթղթին, Ադրբեջանի և ԼՂ-ի պաշտոնական ներկայացուցիչների կողմից 1993 թվականի սեպտեմբերի 13-ին Մոսկվայում ստորագրված համատեղ Հռչակագրին, 1994 թվականի մայիսի 5-ի Բիշքեկի արձանագրությանը, 1994 թվականի մայիսի 9-11-ին Հայաստանի, Ադրբեջանի և ԼՂ-ի կողմից ստորագրված հրադադարի համաձայնագրին։
Զուրաբյանը հավելեց, որ ՀՀ իշխանությունները պետք է որևէ հնար գտնեն՝ ներկայացված փաստաթուղթը ՄԱԿ-ում շրջանառության մեջ դնելու համար։ Իսկ մինչ այդ, ՀԱԿ առաջարկած բանաձևի նախագիծը էլեկտրոնային փոստով կուղարկվի նաև Հայաստանի ԱԳՆ-ին, քանի որ, ինչպես ՀԱԿ համակարգողն ասաց, այդ գերատսչությունում մամուլ չեն ընթերցում և լրատվական հոսքին չեն հետևում։
Հայ-ադրբեջանական սահմանի վրա բախումները կշարունակվեն։ Այդ մասին հայտարարել է Քարնեգիի հաստատության ավագ վերլուծաբան Թոմ դը Վաալը «Ամերիկայի ձայնին» տված հարցազրույցում։ Ըստ դը Վաալի՝ մտահոգիչ է այն հանգամանքը, որ հակադիր կողմերի դիրքերը միմյանցից տեղ-տեղ միայն 40 մետր հեռավորության վրա են գտնվում։
Վերլուծաբանը մեծ տարբերություններ է տեսել Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարի և երկրի նախագահի ժամանակ առ ժամանակ կրկնվող հայտարարությունների միջև։ «Եթե երկրի նախագահը, հանդես է գալիս սպառնալիքներով, ապա պաշտպանության նախարարը պատերազմի հնարավորության մասին շարունակ կատակում է»,- նշել է փորձագետն ու դա բացատրել նրանց համար գոյություն ունեցող տարբեր լսարանների առկայությամբ ու Իլհամ Ալիևի սպառնալիքներին տալիս միայն քաղաքական տոկոսներ հավաքելու մասին բացատրություն։
Նա հայտնեց, թե Ադրբեջանը պիտի հասկանա, որ հնարավոր պատերազմում հաղթանակ չի կարող տանել, ինչի մասին, ըստ նրա, վկայում են հետազոտությունների արդյունքները։ Պատճառը, ըստ փորձագետի Լեռնային Ղարաբաղի աշխարհագրական դիրքն ու հայկական բանակի հզորությունն է։
«Բացի նորագույն զենքեր կրելը, պատերազմում հաղթանակ տանելու համար պետք է կարողանալ հենվել զորքերի վրա, ինչն այս պահին Ադրբեջանն անել չի կարող»,- ասել է Վաշինգտոնում գործող Քարնեգի հաստատության ավագ վերլուծաբան Թոմաս դը Վաալը և ավելացրել, որ պատերազմի դիմելու դեպքում ադրբեջանական կողմը «ադրբեջանցի հազարավոր երիտասարդների կտանի դեպի անխուսափելի մահ»։
Ղարաբաղյան բանակացային գործընթացում դրական միտումներ չեն նկատվում. այդ է պատճառը, որ կոչ ենք անում ստեփանակերտյան իշխանություններին ամեն անգամ, երբ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբն Ադրբեջանից գալիս է Լեռնային Ղարաբաղ, չհանդիպել նրանց հետ։ Սեպտեմբերի 15-ին լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ հայտարարեց «Սարդարապատ» շարժման նախաձեռնող Ժիրայր Սեֆիլյանը։
Նա իր այս համոզմունքը բացատրեց հետևյալով. «Ամեն անգամ Ստեփանակերտ գալով՝ Մինսկի խումբը նախ Ադրբեջանում հանդիպում է Լեռնային Ղարաբաղի, այսպես կոչված, ադրբեջանական համայնքի ներկայացուցիչների հետ, ապա Ստեփանակերտ գալիս է հանդիպելու ստեփանակերտյան իշխանությունների հետ։ Մենք կոչ ենք անում ղարաբաղյան իշխանություններին չհանդիպել նրանց հետ, արհամարհել նրանց՝ ասելով, որ նրանք իրավունք չունեն իրենց դիտել իբրև ԼՂ հայկական համայնքի ներկայացուցչություն»։
Անդրադառնալով մոտ ժամանակներս Լեռնային Ղարաբաղի ազատագրված տարածքներ ժամանելիք միսիոներական խմբի աշխատանքներին, Սեֆիլյանը համոզմունք հայտնեց, որ միսիոներական այցի հիմնական պատճառը «երևանյան իշխանության հակահայ ընթացքն է»։ «Ազատագրված տարածքների բնակիչները պետք է ընդունեն միսիոներներին, ինչպես վայել է հայերին, բայցև հուշեն, որ նրանք ընդամենը թյուրիմացության մեջ են և հասկացնեն, որ նրանց այստեղ հրավիրող երևանյան իշխանությունները ոչ մի կապ չունեն հայության հետ։ Վերաբնակները պետք է միսիոներներին հիշեցնեն, որ երբ Սերժ Սարգսյանը սիրիական «Ալ Վաթան» թերթին տված հարցազրույցում փորձում էր հավաստիացնել, որ հայկական կողմը ազատագրված տարածքների վերաբնակեցմամբ չի զբաղվում, դա իրականում այդպես չէ, սուտ է»,- նկատեց Սեֆիլյանը։
Հայաստանի կողմից ԼՂ անկախության ճանաչումը որևէ ազդեցություն չի ունենալու Ղարաբաղի շուրջ միջազգային հանրության կողմից վարվող քաղաքականության վրա և չի ուժեղացնելու Հայաստանի դիրքերը բանակցային գործընթացում։ Այս մասին սեպտեմբերի 15-ին լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ հայտարարեց «Ղարաբաղ» կոմիտեի նախկին անդամ Աշոտ Մանուչարյանն՝ անդրադառնալով ԼՂ անկախությունը ճանաչելու վերաբերյալ «Ժառանգության» առաջարկած օրենքի նախագծին։ «Անկախության ճանաչումը պարզապես կազդի մեր առևտրական քաղաքական համակարգի վրա՝ սահմանափակելով մեր առևտրի ունակությունները ևս մեկ քայլով»,- ասաց Մանուչարյանը։
Նա նաև նշեց, որ Ղարաբաղն իրականում անկախ էր բավական երկար տարիներ, և այդ գործընթացն սկսվել է 1988-ից և տևել մինչև 1998 թվականը։ «1998-ից սկսեց Ղարաբաղի անկախութան կորուստը, շատ սրընթաց կորուստը, երբ Ղարաբաղը սեփական որևէ դրսևորում չուներե։ Այս հարցում, ըստ Մանուչարյանի, շատ մեծ դեր խաղաց Հայաստանի քաղաքական էլիտան, «որը հարստացավ նաև Ղարաբաղից ներմուծումներով»։
«Համատեղ ուժերով ոչնչացվեց Ղարաբաղի անկախությունը, որովհետև անկախությունը դա կյանք է, դա պիտակ չի, որը կպցնում ենք և ասում՝ սա անկախ է։ Կամ նա անկախ է, կամ՝ անկախ չէ»,- նկատեց «Ղարաբաղ» կոմիտեի նախկին անդամը՝ հավելելով, որ երբ Ղարաբաղն անկախ էր, նրա հետ բոլորը հաշվի էին նստում։ Մանուչարյանի խոսքով՝ երբ ինքը 1998 թվականին վերադառնում էր Հյուսիսային Կովկաս կատարած իր շրջագայությունից, որի ընթացքում բազմաթիվ հանդիպումներ էր ունեցել մի շարք երկրների համապատասխան պաշտոնյաների հետ, այդ երկրների կողմից ԼՂ-ի հետ համագործակցության մի մեծ փաթեթ էր բերել։ «Բոլորն այդ ժամանակ Ղարաբաղի հետ ուզում էին գործ ունենալ։ Բայց երբ որ ես վերադարձա Հայաստան, պարզեցի, որ այն Ղարաբաղը, որին հասցեագրված էին այդ առաջարկները, այլևս չկա»,- նկատեց Մանուչարյանը։
News.am-ի լրագրողի այն հարցին, թե՝ ի՞նչ էր պատահել այդ Ղարաբաղի հետ՝ ասուլիսի հյուրը կարճ արձագանքեց. «Ղարաբաղի նախագահը դարձել էր այլ երկրի (Հայաստանի) վարչապետ»։ Խոսքը ԼՂՀ նախկին նախագահ, Հայաստանի նախկին վարչապետ, իսկ այնուհետ՝ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի մասին է։
News.am
Երբ Հայ ազգային կոնգրեսը առաջարկեց ՄԱԿ-ի բանաձևի իր նախագիծը, մնացած քաղաքական ուժերն այդ փաստաթուղթը քննադատեցին, թե թույլ տեքստ է, կարելի էր ավելի խիստ գրել։ Դա շատ խորաթափանց դիտողություն է՝ գրել կարելի է ամեն ինչ։ Օրինակ, ՄԱԿ-ի բանաձևի նախագծում կարելի է ներառել ցիտատներ առաջին դարի հույն պատմաբան Ստրաբոնից, որոնք վկայում են , որ Արցախը հայկական հող է։ Այդ բանաձևում պետք է անշուշտ հիշատակել նաև Կավբյուրոյի որոշումը և Սևրի պայմանագիրը։
Հատկապես ՄԱԿ-ում Տրինիդադի ու Տոբագոյի պատվիրակության համար Կավբյուրոն շատ հոգեհարազատ կհնչի։ Էլ չեմ ասում, որ այդ բանաձևում այնպայման պետք է պահանջել Արևմտյան Հայաստանի մեր պատմական հողերը։ Այ, այդ դեպքում դա կլիներ ուժեղ, տղամարդկային փաստաթուղթ։ Տղամարդկության ամբողջ գաղտնիքը պահանջելու մեջ է։ Ինչքան շատ պահանջես, այնքան խիզախ ես...
Երբ իշխանությունը մեղադրում է Տեր-Պետրոսյանին, թե նա ուզում է զիջել Ղարաբաղը Ադրբեջանին, դա, մոտավորապես, նույն սերիալից է։ Այդ մեղադրանքը որևէ արժեք կունենար, եթե ուղղված լիներ գործող նախագահին։ Բայց երբ իշխանությունն է բողոքում ընդդիմության լիդերից՝ «Ղարաբաղը ծախելու» կապակցությամբ, դա արդեն անեկդոտ է...
«Առավոտ»
