Անչափ համեստ ու բարի մարդ էր Դավիթ Իշխանյանը։ Աներևակայելի համեստ ու ազնիվ։ Նրա պապը մերօրյա բարձր պաշտոնյաներից մեկի պապի հետ եղբոր պես է եղել, մտերիմ ընկերներ են եղել։ Այդ մասին նա ոչ մեկին չի ասել, դրանով հպարտանալու մեջ իմաստ չի տեսել, և դա իր նմանների համար բնական էր՝ է՜հ, հետո՞, դա ի՞նչ նշանակություն ունի. ինքն իր ճանապարհն է անցել, իր պապի բարձր պաշտոնյա թոռը՝ իր։ Իրենց ճանապարհները երբեք չեն հատվել...

Սակայն գտնվել է կարիերիստ ու խաչագող մեկը, այդ «ընկերությունը» վերագրել է իր պապին, որպեսզի մշտապես կանաչ ճանապարհ ապահովի իր անօրինությունների համար...
Լսելով այդ, Դավիթ Իշխանյանը ապշել է, զարմացել, որ մեր օրերում ոչ միայն փող ու հարստություն են գողանում, այլև «սեփականաշնորհում» ուրիշի ընկերոջն ու բարեկամին, ինչ է թե՝ մեջտեղ շահի խնդիր կա... Լսել է, ապշել, մտքում թերևս զայրացել ու լռել, որովհետև ինքն իր պապի և հոր պես էր՝ երբեք աչք չէր դնի հարամ հացի վրա...
«ՆԷ»

Դաթո, այսօր էլ ինձ թվում է, որ կգամ աշխատանքի ու քեզ կտեսնեմ գրասեղանիդ առաջ նստած՝ լուռ քո գործին: Մի քանի րոպե մտքեր կփոխանակենք, կպլանավորենք մեր հետագա անելիքները, փոստին կնայենք ու կանցնենք ամենօրյա մեր գործին: Տարիներ շարունակ սովորել ենք դրան, լրագրողի մեր ամենօրյա գործն է դա:
Ինձնից շատ շուտ էիր սկսել լրագրողի ոչ դյուրին քո գործը, Դաթո: Կարծեմ 1985 թվականին էր: Այն ժամանակ երիտասարդ լրագրողս, դեռ նոր էի տեղափոխվել «Սովետական Ղարաբաղ» թերթի արդյունաբերության, շինարարության և տրանսպորտի բաժին, որի վարիչը դու էիր, Դաթո: Ընթերցողների համար մշտապես մնացիր Դավիթ Իշխանյան, բայց քեզ ավելի շատ Դաթո մտերմիկ անվամբ էինք դիմում, ու բոլոր քեզ դիմողների մոտ անթաքույց հարգանք կար քո հանդեպ: Ես էլ այդպես սովորեցի, և դու մինչև քո կյանքի վերջն ինձ համար մնացիր «Դաթո» մտերմիկ-փաղաքուշ անվամբ:

Եթե ասեմ, որ լրագրության բնագավառում իմ ամենաառաջին ուսուցիչներից էիր դու, երևի սխալված չեմ լինի: Ըստ սահմանված կարգի, գրական աշխատողի կամ թղթակցի հոդվածներն առաջին հերթին բաժնի վարիչն էր իր «քուրայով» անցկացնում, իր գործն անում, հետո ուղարկում խմբագրի տեղակալին կամ գլխավոր խմբագրին։ Դու հոդվածներիս «քեֆին» չէիր կպնում, բայց նաև շատ հանգիստ, ուղղություն էիր ցույց տալիս: Այսպես ավելի լավ կլինի, ասում էիր դու, և իսկապես, այդպես ավելի լավ էր, ու քեզնից հետո իմ գրածները կանաչ ճանապարհ էին ունենում:

Ծանր էր մեր բաժնի աշխատանքը, բայց մենք երկուսով, առանց տրտնջալու, «կրում էինք մեր խաչը»: Այս պահին, քո մասին գրելիս, ակամայից Դոստոևսկու խոսքերն եմ հիշում. «Ես չեմ կարող պատկերացնել այնպիսի վիճակ, որ երբևէ անելու բան չլինի»։ Կարծես քո մասին է ասել:
Հետո մեր ճանապարհները բաժանվեցին: Դու մնացիր խմբագրությունում, իսկ ես գնացի բանակ. պատերազմ էր: Տարիներ անց մեր ճանապարհները նորից միացան: «Արհմիություններ» թերթին, որի խմբագիրն եմ առայսօր, թղթակից էր պետք ու ես երկար չմտածեցի, որովհետև ճանաչում էի քեզ ու համոզված էի, որ, չնայած տարիքիդ, երիտասարդից պակաս չէիր աշխատի՝ եռանդդ կարող էր բավարարել մի քանի երիտասարդի:

Մեր մտերմիկ զրույցների ժամանակ հաճախ էիր կարոտով հիշում Արշակ հորդ, Դաթո, հիշում նրա խրատները, որ բարության հորդորներ էին: Հորդ խորհուրդներն այնքան էին արմատակալել մեջդ, որ ինքդ էլ բարության մարմնացում էիր դարձել: Աստվածաշնչում երևի քեզ ու քո նմանների մասին է ասվել. «Այսպես, ամեն բարի ծառ բարի պտուղ է տալիս: Լավ ծառը չի կարող վատ պտուղ տալ, ոչ էլ վատ ծառը՝ լավ պտուղ տալ…»: Դու բարի ծառի պտուղ էիր և ինքդ էլ դարձար բարի ծառ: Ծառ, որ հազվագյուտ է երևի մեր կյանքում:

1938 թ. հունվարի 6: Դաթո, հիշեցնեմ բոլորին, որ քո ծննդյան տարին է, ամիսն ու օրը, ու հիշեցնեմ նաև, որ հունվարի 6-ին քեզնից շատ-շատ առաջ Քրիստոսն է ծնվել: Իսկ միգուցե հենց դա է քո անչափ բարության պատճառը, Դաթո: Մեկ տարի առաջ, երբ դու 70 տարեկան էիր դարձել ու հանրապետության արհմիությունների ֆեդերացիայի մեծ ու փոքրին, քո ընկերներին հրավիրել էիր ձեր տուն՝ քեֆ անելու, ինձ ասում էիր՝ բնակարանս նորոգված չէ, ամաչում եմ ձեզ հրավիրել: Հրավիրեցիր, բայց ոչ մեկը չտեսավ, կամ տեսավ, բայց չնկատելուն տվեց, որովհետև բոլորը գիտեին քո և քո ընտանիքի համեստ ապրուստն ու առաքինի բարքերը:
«Արհմիությունների» հերթական համարում պատրաստվում էի շնորհավորել քո 70-ամյա հոբելյանը, բայց չարչարվում էի ու չգիտեի ինչ և ինչպիսի տողերով ներկայացնել քեզ: Ու մի օր դու աշխատանքի եկար ու ամաչ-ամաչ ինձ մեկնեցիր կնոջդ՝ վաստակաշատ ուսուցչուհի Ռեբեկա Սեինյանի քո մասին գրած ներբողը...

Այսօր քո սիրեցյալ կինը, որդիներդ՝ Նորիկն ու Սասունը, հարսներդ ու թոռներդ քո պակասը շատ ու շատ են զգում, և դեռևս շատ կզգան. դու քո օջախի սյուներից մեկն էիր ու այսօր չկաս, բայց կա ու միշտ կմնա քո բարի անունը:
Տխուր ստացվեց, չէ՞, Դաթո: Բայց որպեսզի տխուր չավարտեմ, բերեմ Մոպասանի ասացվածքներից մեկը, որ բոլորիս է վերաբերում: «Կյանքը լեռ է. բարձրանում ես դանդաղ, իջնում՝ արագ»։
Դու կյանքի այդ լեռը բարձրացար պատվով, իջնելիս էլ՝ պատվով իջար: Երկնային կյանքում էլ Աստվածահաճ մարդ կլինես, Դաթո:

 
ԱՐԱՄԱՅԻՍ ԳԱՐԱՔՅԱՆ

ՃԳՆԱԺԱՄԸ ԹԱԿՈՒՄ Է ԵՐԹՈՒՂԱՅԻՆԻ ԴՌՆԵՐԸ

Թվում էր՝ վերջ ճգնաժամին: Ժամանակի հրամայական էր, եկավ ու անցավ: Լողացող տարադրամն այնքան էլ երկար «ապաստան» չգտավ երկրում: Բայց դե փոքր լարվածությունն էլ բավական էր ժողովրդին անհանգստության մեջ գցելու համար: Թվում է, թե այսօր այդ տխուր երևույթն արդեն ետևում է: Պարզվում է, սակայն, որ…

Ստեփանակերտի երթուղայինները կարծես հենց այդ միջազգային ճգնաժամին էին սպասում։ Օրեցօր հետաքրքիր աճ է արձանագրվում երթուղային ավտոտրանսպորտում: Հիշեցնենք, որ սկզբում ուղեվարձը 20-30 դրամ էր, հետո դարձավ 50 դրամ: Եվ ահա, ուղեվարձի չափը կանգնեց 70-ի նշագծին։ Դե, գոնե 100 դրամ դառնար: Թե չէ՝ մերձավորներիդ, ծանոթ-բարեկամների կամ ընկերների հետ երթուղային նստելիս ստիպված ես լինում երկարատև տակնուվրա անել, քրքրել պայուսակդ՝ «արծաթե» մետաղադրամներ հայթհայթելու համար:

Գոնե լավ է, որ որոշ ավտովարորդներ մեքենայի սալոնում ցուցանակներ են կպցել՝ յուրաքանչյուրը թող վճարի միայն իր փոխարեն (թերևս բացառություն են կազմում մեկտեղ երթուղային մտնող ընտանիքի անդամները), այլապես, մի քանի ծանոթ-բարեկամների հանդիպելով միկրոավտոբուսներում, ստիպված ես լինում ավելի տևական պեղումներ կատարել պայուսակիդ մեջ։
Պատճառաբանությունը հասկանալի է՝ մեքենայի «սնունդը» (բենզին) թանկացել է: Բայց դե, մյուս կողմից, չէ՞ որ վաղուց երթուղայիններն ու տաքսի սերվիսներն առավելապես աշխատում են գազաբալոնային համակարգով, որոնք այնքան էլ թանկ չարժեն:

Սակայն եկեք մեր երթուղայինները համեմատենք Հայաստանի մայրաքաղաքի նմանատիպ տրանսպորտի հետ։ Երևանի երթուղայիններում ուղեվարձը 100 դրամ է։ Այդքան վճարելով, ուղևորը երթուղային ավտոբուսով տասնյակ (երբեմն էլ՝ մի քանի տասնյակ) կիլոմետր ճանապարհ է գնում։ Իսկ մեզ մոտ, ստացվում է՝ 2-3 կանգառ ճանապարհ կամ 500-600 մետր ճանապարհ գնալու համար համեստ կենսաթոշակով հազիվ ծայրը ծայրին հասցնող տատիկ-պապիկները 70 դրամ պիտի վճարեն։ Ստացվում է, որ մեզ մոտ երթուղային տրանսպորտը եռակի-քառակի թանկ հաճույք է, քան Երևանում։

Շատ դեպքում սրտային կամ այլ հիվանդությամբ տառապող հիվանդները գերադասում են ոտքով հատել անհրաժեշտ ճանապարհը (ասենք հիվանդանոց, դեղատուն), զերծ մնալու կրկնակի, եռակի, քառակի անգամ ուղեվարձ մուծելուց: Թոշակառու և հաշմանդամ անձինք մի քանի անգամ նման «տխուր» իրավիճակում հայտնվելու դեպքում, ստիպված են լինում ողջ ամսվա թոշակը կամ հաշմանդամության ստացականը տրամադրել երթուղայինի վարորդներին:
Ցավալին այն է, որ քաղաքապետարանը վավերացրել է սեփական քաղաքացիների գրպանները թափ տալու այս կարգը։ Դե ինչ, պարոնայք, հանուն միջազգային ճգնաժամի, գուցե փորձենք ոտք մեկնել Երևանի հետ, և ուղեվարձը դարձնել 100 դրամ։ Մեր մայրաքաղաքն ինչո՞վ է պակաս...

Ցավալի է... Հուսանք, որ գեղեցիկ մի օր շարքային մահկանացուներիս համար էլ երկնքից սև «ջիպ-հոնդաներ» կընկնեն, և մենք՝ հասարակ քաղաքացիներս, այդ թվում ծերերն ու հաշմանդամները, նույնպես կերթևեկենք ձրի, պետբյուջեի հաշվին...

ԱՆԱՀԻՏ ՀԱԿՈԲՅԱՆ



ԳՈՀ ԵՎ ՇՆՈՐՀԱԿԱԼ ԵՄ

Հարգելի «Նոր էջ»։ Հանրահայտ է, որ վերջին տարիներին թերահավատ վերաբերմունք է ստեղծվել մեր բուժաշխատողների նկատմամբ։ Ոչ քչերը հիմա, ծախսելով մեծ միջոցներ, գերադասում են բուժման մեկնել Երևան։

Եղավ պահ, երբ ես էլ այդպիսի մտադրություն ունեի։

Խրոնիկական ասթմայի բարդացմանը գումարվեցին ալերգիական նոպաները։ Վիճակս այնպիսին դարձավ, որ հեռու տեղ մեկնելը արդեն վտանգավոր էր։ Իսկ ինչո՞ւ չդիմել Ռայա Սիմոնյանին, որը հմուտ թերապևթ-ալերգետիկի համբավ ունի՝ հուշեց ինձ բարեկամներիցս մեկը։ Ունկնդրեցի և բուժման տեղավորվեցի հանրապետական հիվանդանոցում։ Առաջին իսկ րոպեներից զգացի, որ ինձ բուժելու է հմուտ և, որ շատ կարևոր է, ուշադիր ու հոգատար մասնագետ։ Ճիշտ ընտրված բուժական միջոցները, կազդուրվելու հույսը, որ ինձ ներարկեց Ռ. Սիմոնյանը, նպաստեցին, որ ես ոտքի կանգնեմ։ Քիչ չի պատահել, որ բժշկուհին աշխատանքից ուշ է տուն գնացել, որովհետև ցանկացել է համոզվել, թե ես ինչպես եմ տանում հերթական սրսկումներն ու մյուս բուժամիջոցները։

 

Հիմա ես նորից իմ ընտանիքում եմ։ Ինձ զգում եմ այնպես, ինչպես յուրաքանչյուր առողջ մարդ, որի համար և իմ երախտիքն եմ հայտնում Ռայա Սիմոնյանին։

ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ՄՈՒՍԱՅԵԼՅԱՆ
Ստեփանակերտ



ՈՉ ԹԵ ԱՍՈՒՊ, ԱՅԼ ՓԱՅԼՈՒՆ ԱՍՏՂ

Հուլիսի 17-ին ՆՎԱՐԴ ՕՀԱՆՋԱՆՅԱՆԻ ծննդյան օրն է։ Երկրորդ տարին է, սակայն, որ նրա հարազատները, ընկերներն ու բարեկամներն այդ օրը նշելու են շնորհալի լրագրողի բացակայությամբ։ Նրա մահից հետո լույս տեսած անկրկնելի հումորով ու հայրենիքի ներկայի հանդեպ խոր ցավով գրված «Ամանորի նվերներ» համեստ գրքույկի մասին է սույն հոդվածը։
«Թող ես լինեմ փայլատակող ասուպ, քան հավերժական, բայց քնկոտ մոլորակ»։ Փթթուն հասակում կյանքից հեռացած, տաղանդի շեշտադրումով լրագրական և գրական ասպարեզ մտած Նվարդ Օհանջանյանի գրառումն է, որ նա եղբոր՝ գրող Վարդգես Օվյանի վկայությամբ թողել է իր նոթատետրում։ Փայլատակող ասուպ... Ո՛չ, Նվարդն ավելին եղավ իր կարճ կյանքով, իր թեև կարճ, բայց գնահատանքի արժանի գործունեությամբ։

Ինչի՞ն էր պետք Նվարդ Օհանջանյանին լինել փայլատակող ասուպ և ոչ թե քնկոտ մոլորակ։ Ահա հենց սրանում է, որ ես նմանության եզրեր եմ տեսնում նրա և վաղամեռիկ մեծ լիրիկ ու դասական Պետրոս Դուրյանի միջև։ Մահվան հետ անհավասար մաքառման մեջ մտած պատանուն սոսկ ապրելու տենչը չէր մղում գոտեմարտի մեջ մտնելու իր ամոքման չենթակա հիվանդության հետ, այլև «հեք մարդկության մեկ ոստը գոս» հանդիսացող հայրենիքին սատար լինելու բաղձանքը.
Չօգնած անոր՝ մեռնել աննշան,
Օ՜հ, այս է սոսկ ցավ ինձ համար։

Նվարդը ստեղծագործական ուղի մտավ, երբ մեր կյանքում, լինի քաղաքական թե սոցիալ-տնտեսական, տեղի էին ունեցել խոր վերափոխումներ ու տեղաշարժեր, որոնց անկառավարելությունը մարդկանց մեջ ծնում էր սեփական յուղում տապակվելու, անձնական շահը հանրայինից վեր դասելու, գռփելու, դոլարային արժեքներով հղփանալու, դիմացինի անզորության հանդեպ անտարբեր լինելու մղում ու գործելակերպ։ Ճիշտ ու ճիշտ վերածնունդ էին ապրում Նար-Դոսի «Մեր թաղը» պատմվածաշարի հերոսների ժամանակակից կերպարները։

Նոր, թարմ խոսք էր պետք մերժելու հոռին, մեր վեհագույն իղձերի ճանապարհին մոլախոտի պես բազմացող բարքերը։ Հեշտ խնդիր չէր, քանի որ «նորի» ի հայտ գալը շատերի կողմից ներկայացվում էր որպես բնականոն ընթացք, որը և տեսանելի հորիզոնում մեզ պետք է հասցնի երանելի ափը։
Սուր աչք, խորազնին դիտողականություն էին պետք նոր երևույթների ճիշտ գնահատման համար։ Եվ նաև խիզախություն, քանի որ «նորի» ջատագովները պատենավորված էին ժամանակի իշխանավորների պաշտպանությամբ։ Եվ քչերը, ավելի ճիշտ կլինի ասել՝ եզակիները, համարձակվեցին գնալ հոսանքին դեմ, վկայելու, որ ընտրված ուղղությունը մեզ ոչ թե դեպի բարձունք, այլ դեպի վիհ ու խորխորատ է տանում։

 
Այդպիսիներից մեկն էլ եղավ հենց նոր գրական ասպարեզ ոտք դրած, ետևում հասուն փորձ չունեցող Նվարդ Օհանջանյանը։ Ռիսկ կար նրա ընտրության մեջ, բայց կար և հաջողության հասնելու հավատ, քանի որ տաղանդաշատ, գրական լուրջ արժեքներ թողած հոր՝ Վազգեն Օվյանի գեների ներկայությունն էր զգում իր երակներում և յուրացրել էր ոչ քիչ նշանավոր երգիծաբանների արվեստը։ Զոշչենկոյին սերտել էր, ինչպես օրինավոր աշակերտն իր հերթական դասը։

Ուղղակի զարմացնում է Նվարդի կենսազգացողությունը, «ժամանակի շունչը» կռահելու նրա հնարամտությունը։ Հետխորհրդային շրջանում մի բնագավառ, որ բուռն, աննախադեպ աճ վերապրեց, դա խանութաշինությունն է։ Առաջադիմությո՞ւն է, եվրոպական ստանդարտի կիրառո՞ւմ։ Կան այնպիսիները, որ այդպես են դատում։ Նրանց ի՞նչ, թե մեր անհարկի ուռճացված առևտրի համակարգում մեր հազարավոր քաղաքացիներ ոչ թե հանրօգուտ աշխատանքով, այլ չարչիությամբ են զբաղված։

Այո՛, բեկումնային շրջադարձ է տեղի ունեցել մեր ամենօրյա կյանքում։ Խանութների առատությամբ չէ, որ մենք պետք է առաջ ընթանանք։ Մեր ձեռքը, թող կոշտացած, պետք է բանուկ լինի, մեր ամեն մի քաղաքացի պետք է իր աշխատանքն ունենա, հանուրով պետք է այնքան ապրանք թողարկենք, որ կարողանանք, եթե ոչ լիովին, ապա գոնե իր զգալի մասով մեր ներկրածի և դուրս բերածի տարբերությունը հասցնել այն աստիճանի, որ մեր երեք միլիարդ դոլարը, բաղկացած մեծամասամբ արտերկրներից մեզ՝ որպես օգնություն ուղարկված փոխանցումներից, չգնա ապաստանի օտար ափերում, ծառայի մեր և ոչ թե օտարի բարեկեցությանը։
Մենք հայերենի մեր բառապաշարում ունենք այսպիսի իրավիճակի գնահատման համարժեք բառ՝ հիմնահարց, որի լուծումը պետք է լինի մեր մշտական տեսադաշտում։ Բայց ոչ մեկը մյուսին հաջորդող պաշտոնական հավաքներում և ոչ էլ մեր մամուլում այդ մասին նույնիսկ չի հիշատակվում։

Նվարդ Օհանջանյանն այն հազվագյուտ լրագրողներից էր, որ չընկրկեց անդրադառնալու համարյա թաքստոցային դարձած այդ հարցին։ Հատկապես արժեքավոր է նրա «Լավ ժամանակներ» երգիծապատումը։ Ոչ մի բիծ չունեցող ստեղծագործական հրաշալի կտավ՝ հյուսված կենսական հյութով և լեզվաոճական նրբագույն երանգներով։

Արտաքինից վաճառորդի և գնորդի փոխհարաբերության հարցն է նրանում դրված դիտարկման։ Գնորդին ուղղակի հիացնում են խանութի չափերն ու մթերքների առատությունը. «Մտնում ես խանութ և մթերքների առատությունից մի պահ շվարում, մոռանալով, թե ինչու ես հայտնվել այստեղ»։ Վաճառողուհիներն էլ բոլորովին նման չեն միամիտ ու անգետ Գիքորին։ Գեղեցկուհիներ, հմայիչ աղջիկներ են և սկի էլ գիքորյան «Էստի՜ համեցեք, էստի՜ համեցեք»-ով չեն դիմավորում գնորդին, այլ իրենց հայիլ-մայիլով, իրենց բնածին և արհեստական հրապուրանքներով ու պաճուճանքներով։

Հետո պարզվում է, որ աղջիկների այս «որսը» եզակի երևույթ չէ. հարևան խանութներում էլ վաճառողուհիները պակաս վայելչակազմ, նազ ու տուզով չեն, պատրաստ հարգալից ժպիտով, կոտրակվելով, փաղաքուշով սպասարկելու քեզ։ Հեղինակը ծալք-ծալք իր միտքը հանգեցնում է գլխավորին՝ մեր շրջապատում տիրող վարքն ու բարքը ոչ թե հարստացնում, այլ սնանկացնում են մարդու հոգեկանը, սահմանափակում նրա մտավոր զարգացման հնարավորությունները։ Տվյալ պարագայում վաճառողուհիներին ներքին ձայնը չէ մղում նմանակերպվել թաքստոց-պուլտից ղեկավարվող մանեկենի, այլ ավելի շատ ապրանք իրացնելու, դրանով իսկ իր տնօրենի համակրանքին արժանանալու ձգտումը։
Քայլ առ քայլ խտանում են մարդու հոգեկան աշխարհի աղարտման, նրա ինտելեկտուալ հետաքրքրությունների ներփակվածության պատկերման գույները։ Գրախանութները, որ մի ժամանակ մեկը, երկուսը չէ, որ կային Ստեփանակերտում և ուր գրքեր ձեռք բերելու համար հերթեր էին գոյանում, հիմա չքացել, վերացել են, փոխարինվել առևտրի և ժամանակի նոր պահանջներին հարիր այլ օջախներով։

Տխուր, թախծալի իրավիճակ։ Եվ հեղինակի խոսքը դառնում է առավել սուր, մինչև իսկ՝ պամֆլետային։ Ինքը՝ հեղինակն է ըմբոստանում մեզ դեպի խավարամոլություն տանողների դեմ, բայց իր ձայնը գերադասում է տալ մերօրյա քաղքենուն, «նորամուծությանը» համակերպվածին. «Ասացեք, խնդրեմ, մեր ինչի՞ն է պետք գեղարվեստական կամ գիտական գրականությունը, երբ ընթերցանության փոխարեն կարելի է դիտել մեքսիկաբրազիլական դյուրամարս ու սրտաշարժ հեռուստասերիալներ։ Հետո էլ այդ գրողներն ու բանաստեղծները ձևի հետևից ընկնելով՝ այնպես բարդ ու դժվարամարս բառեր են գործածում, որ դյուրությամբ չես ըմբռնում գրածը»։

Ն. Օհանջանյանին խորթ է օտարամոլությունը։ Հատկապես մտահոգիչ է անգլերենի ոչ արդարացված մուտքը մեր կենցաղը։ Առևտրի, կենցաղի օջախ է՝ մի էլ մտածիր, թե հայկական անուն կունանա։ Միայն ու միայն անգլիական, իբր թե եկվոր կանչող և ոչ թե վանող։ Ինչ հայերենը դարձել է պետական լեզու,- կարդում ենք պատմվածքում,- մեր երիտասարդությունն սկսել է անգլերեն բլբլացնել։ Բայց ո՞վ է նրանց մեղադրում, համակարգչի լեզուն պիտի հասկանա՞լ, թե՞ ոչ... Հետո էլ, նկատել եմ, մեկ-մեկ մարդիկ տրտնջում են, որ մեր հայ երգիչ-երգչուհիները անգլերենով են երգում։ Այդտեղ էլ մի վատ բան չեմ տեսնում. նախ «Ինչքան լեզու գիտես, այնքան մարդ ես» կարգախոսը բոլորի համար է, հետո էլ՝ այդ անգլիացիներն ու ամերիկացիները թող նախանձից պայթեն ու համոզվեն, որ անգլերենը միայն իրենց լեզուն չէ, և թե կարող են՝ թող իրենք էլ հայերեն երգեն»։

Գրքում զետեղված լավագույն հրապարակումներից մեկն էլ «Կրիտիկական պահեր հեռուստաէկրանին» հումորեսկն է։ Այն, ինչպես և հեղինակի այլ գործեր, կառուցված է այլաբանության հիման վրա։ Սյուժեն հեռուստատեսային գովազդի դերն է մեր կյանքում։ Նվարդ Օհանջանյանը «սրբացնում», «աստվածացնում» է գովազդը, օրհնում այն օրն ու ժամը, երբ այն առաջին անգամ մուտք գործեց հեռուստատեսություն։ Միամիտ ընթերցողը կարող է կարծել, թե հեղինակը համակրանքով է վերաբերվում գովազդին։ Իրականում ամբողջ տեքստը մերժողական բնույթ ունի, քանի որ կեղծիքից ու ստից կազմված գովազդի նպատակը նրա պատվիրատուի շահն է։

Շահը ստիպում է դիմել հնարամիտ միջոցների, այդ թվում և՝ ապրանքատեսակների անվանմանը, այսպես կոչված, նշանավոր մարդկանց անուններով։ Ըստ հումորեսկի՝ մեզ մոտ և Հայաստանում այդպիսի պատվի արժանանում է Աշոտ Ղազարյանը. «Աշոտ Ղազարյան» օղի, «Աշոտ Ղազարյան» լոտո, «Աշոտ Ղազարյան» կինձմինձուկ։ «Խե՜ղճ Աշոտ,- եզրակացնում է հեղինակը,- եթե այսպես շարունակվի, ապա, Աստված մի արասցե, մեկ էլ տեսար հերթը հասավ «Pampers»-ին...»։

Նոր կարգերն իրենց հետ բերել են անհամաչափություններ, սոցիալական խիստ բևեռացում։ Հազարավորները ապահովված չեն աշխատանքով, մուրացկանությունը, որի հետքերը անցյալում չկային, գլուխ է բարձրացրել։ Եվ այս ամենի պատճառը համարվում է «անցումային շրջանը»։

Ն. Օհանջանյանի «Անցումային շրջան» հումորեսկի հերոսները, ամեն մեկը յուրովի, ըստ իր ճակատագրի, այդպես էլ վարվում են։ Ծննդատան բուժքույրը նոր ծնված երեխայի հորն է փնտրում «աչքալուսանքի» համար, բայց հայտնվում է ծննդականի մայրն ու ասում, որ երեխան պատկանում է հասարակությանը, քանի որ «իր աղջիկը միանգամից չորս տղայի հետ է մտերմություն արել»։ Մի ուրիշ կին, հազիվ 25 տարեկան, ամուսնանում է 70-ին մոտ մի ալևորի հետ, քանի որ նա «վատ թեկնածու չէ», մեքենա, տուն, ամառանոց ունի, ծեր է, երկար չի ապրելու, ամեն ինչ մնալու է իրեն։

Երգիծանքը ոչ քիչ դեպքերում հասնում է զավեշտի։ Հանդես գալով խորհրդատուի դերում, հեղինակը փորձում է ուղղում մտցնել մուրացկանների «աշխատանքում»։ «Եթե խելք ունենային,- մտորում է նա,- ներքին պայմանավորվածության համաձայն, մայրաքաղաքի յուրաքանչյուր թաղամաս կարող էին բաժանել իրար մեջ, և այս կերպ նրանցից յուրաքանչյուրն ապահով կլիներ մշտական «աշխատանքով» ու մենք էլ նրանց կճանաչեինք դեմքով»։ Մնում է կատարել ընդհանրացում։ Այն լակոնիկ ու համազոր է պատմվածքին. «Բա՜, ասում եմ, չէ՞, ճոխ ենք ապրում»։

«Ճարը տեսնողների» անցուդարձին է նվիրված նաև «Մեր միակ փրկությունը լոտոյի մեջ է» պատումը։ Առանց սխալվելու կարելի է վկայել, որ Նվարդ Օհանջանյանի այս գործը կարելի է դասել մեր երգիծական գրականության լավագույն նմուշների շարքին։ Կյանքի նորմալ ընթացքից դուրս մնացածների համար նախկին բարվոք վիճակին օրինավոր ճանապարհով ետ վերադառնալն անհնար է, երազանք։ Մնում է ապավինել այլ միջոցների, որոնցից մեկն էլ լոտոն է։ Ծեր մուրացկանը, որ ամեն օր հացի փող է մուրում, լոտոյով մեծ գումար է շահում ու բավական հարստանում։ Մի ուրիշը, որ աղքատությունից ճարահատյալ Ռուսաստան տեղափոխվել էր պատրաստվում, լոտոյով այնպիսի հարստության տեր է դառնում, որ ոչ միայն հրաժարվում է իր վճռից, այլև հիշված երկրում ապաստան գտած իր տղային ու հարսին հրավեր է հղում, դատելով, թե՝ «այսքան փողն ի՞նչ պիտի անեմ, թող գան՝ մեր հայրենիքում մարդավարի ապրենք»։
Հեղինակին ի՞նչ է մնում։ Մնում է երկրապագել «գերհրաշք» լոտոյին. «Իմ Աստված, փրկիր մեր ժողովրդին, այնպես արա, որ պետբյուջեի ճեղքվածքը փակվի, որ մենք էլ մի լավ հարստանանք, բռունցքվենք և մեր թշնամու՝ թուրքերի հախիցը գանք։ Թե չէ՝ վերջին ժամանակներս սրանց լեզուն շատ է երկարել»։

Եվ, այսպես, ո՞վ էր և ի՞նչ տենչանքով էր աշխարհ եկել Նվարդ Օհանջանյանը։ Ստեղծագործելով արժեքների համահարթեցման ու ոտնահարման ժամանակներում, ռոմանտիկի հույսով ու հավատով Նվարդն, ասես, ապրում էր իր երազների ու գալիքի վարդագույն աշխարհում... Հենց այս գիտակցումով է, որ նա կամեցել է լինել ոչ թե «քնկոտ մոլորակ, այլ փայլատակող ասուպ», բայց նա եղավ ոչ թե ասուպ, այլ փայլուն աստղ, և թեկուզ կարճ, բայց ստեղծագործական ավյունով լեցուն կյանքում անմնացորդ հավատարիմ մնաց իր դերակատարությանը։

Մեծ, խոստումնալից ճանապարհի շեմին էր Նվարդը, երբ անսպասելիորեն շանթահար եղավ, լինելով կյանքով արբած, հրաժեշտ տվեց կյանքին։ Ցավոք, մենք ականատես եղանք նրա շռայլ տաղանդի բեղմնավորմանը, վայելեցինք առաջին պտուղները, սպասելով նոր, առավել հասուն ու շքեղ գործերի: Ավա՜ղ, չիրականացավ մեր սպասելիքը:

ԵՂԻՇԵ ՍԱՐԳՍՅԱՆ

ՎԱՅՐԷՋՔԻ «ՀԱՐԱԶԱՐԳԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ»...
ԿԱՄ՝ ԲԱՑ ՆԱՄԱԿ ԼԵԶՎԻ ՏԵՍՈՒՉՆԵՐԻՆ

«Նոր էջ» թերթի խմբագրությունը ԼՂՀ կրթության և գիտության նախարարի նամակին կցված ստացել է «Լեզվական սխալների ամփոփագիր»։ Երևի թե Արցախում տպագրվող բոլոր թերթերը նման նամակ-ամփոփագրեր են ստացել։ Դա նշանակում է, որ լեզվի տեսչությունը ձեռքերը ծալած նստած չէ, «Լեզվի մասին» ԼՂՀ օրենքի ամեն կարգի խախտումներ արժանանում են նրա արդար դատին։

Նախապես հիշեցնենք, որ «Նոր էջը» ևս, ցավոք, զերծ չի մնացել մեծ ու փոքր վրիպակներից։ Խոսենք վերջին 3 համարներից։ Այսպես, օրինակ, թերթի 5-րդ համարում Միքայել Սիմոնյանի նյութում Դահրազ տեղանվան փոխարեն թյուրիմացաբար տպագրվել է Դահրավ։ Հաջորդ համարում ևս տեղ են գտել 2-3 վրիպակներ, որոնցից աչքի զարնողը «Ջինն արդեն դուրս է եկել շշից» նյութում տեղ գտած «խոսքերն են» ավելորդությունն է։ 7-րդ համարում Սիլվա Խաչատրյանի հեղինակած երկու նյութերից մեկը, հեղինակի խնդրանքով, պիտի տպագրվեր նրա գրական ծածկանվամբ՝ Մարինե Սարգսյան, սակայն օպերատորի մեղքով այդ ստորագրությունը հայտնվել է նրա մյուս հրապարակման տակ։ Այդ և, սրբագրչի հիվանդության պատճառով, մեր նախավերջին համարում տեղ գտած մի քանի տառասխալների համար հայցում ենք մեր ընթերցողների ներողամտությունը։

Այժմ տեսնենք «Նոր էջ»-ի վերջին երկու համարներում ինչպիսի վրիպակներ է նկատել լեզվի տեսչությունը։ Նախապես ասենք, որ տեսչության «հայտնաբերած» 37 սխալներից 12-ը (անկախ նրանից՝ տեսչությունը իրավացի՞ է, թե՞ ոչ) կապ չունի «Նոր էջ»-ի հետ, քանզի, ինչպես լեզվատեսուչներն են իրավացիորեն մատնանշել, վերոհիշյալ նյութերը արտատպված են հայկական մամուլի էջերից։ Հայոց լեզվի մաքրության ջատագովները պետք է գոնե լսած լինեն, որ «Լեզվի մասին» ԼՂՀ օրենքից բացի մեր երկրում գործում են նաև այլ օրենքներ, այդ թվում՝ «ԶԼՄ-ների մասին» օրենքը։ Քաղաքակիրթ աշխարհում գոյություն ունի «հեղինակային իրավունք» կոչվող հասկացություն։ Մենք ոչ մի իրավունք չունենք խմբագրելու այլ թերթերից արտատպված նյութերը։

Շատ մեծ երևակայություն պիտի ունենաս, որպեսզի տեսչության մատնանշած մյուս 12 «սխալների» մի մասը դասես սխալների շարքը։ Այսպես՝ մեր օգտագործած «կազնոկրատի» փոխարեն տեսչությունը մատնացույց է անում «գանձագող» բառը։ Ցանկացած գանձագող կարող է սողոսկել որոշակի ունեցվածքի տեր որևէ մեկի բնակարանը և գողանալ այնտեղ պահված գանձը։ Մինչդեռ մենք նկատի ենք ունեցել ոչ թե սովորական գանձագողերին, այլ պետական ունեցվածքն ու գանձարանը թալանողներին, այն է՝ կազնոկրատներին։

«Նոր էջ»-ը անվերնագիր լրատվությունների շարքի յուրաքանչյուր նյութ մյուսից զանազանելու-տարանջատելու համար ընտրել է վաղուց ընդունված ձևը՝ տվյալ նյութերի առաջին տառը տպագրել է ավելի մեծ չափերով։ Արի ու տես, որ լեզվատեսուչները գտել են, որ «ՀՀ նախկին նախագահ» կապակցությամբ սկսող զույգ մեծատառերից մեկը նույնպես պետք է լիներ ճիշտ և ճիշտ մյուսի բոյին, ինչպես «Երկու քույր ենք, երկուսս էլ մի բոյի» տողերով սկսող հայկական ժողովրդական երգում։ Լեզվատեսուչների տրամաբանությամբ՝ եթե միանման մեծատառերից մեկը չափերով մեծ է, մյուս մեծատառը դառնում է... փոքրատառ (տեսուչները մեսրոպյան այբուբենի մեծատառ-փոքրատառերը երևի թե իրարից զանազանում են միայն նրանց չափերով)։

Լեզվի տեսչության մասնագետները «լեզվական սխալներ» են որակում նաև այլ թերթից մեջբերված ուրիշի ուղղակի խոսքում առկա տերմինները, այդ թվում՝ «պրոդուկտ» բառը, որ մեր թերթի հեղինակը մեջբերել է հենց նրա համար, որպեսզի քննադատի այդ խոսքերի տիրոջը՝ մայրենին աղավաղելու համար...
Հիանալի տեսուչներ ունենք, չէ՞։ Բայց սա ընդամենը զավեշտի մի փոքր մասն է։ Նրանք գտնում են, որ «յոլա գնալու» փոխարեն պիտի «դիմանալ», չիմանալով, որ «Հայոց լեզվի դարձվածաբանական բառարան»-ում «յոլա գնալը» իսկ և իսկ իր տեղում է, և արդեն քանի՜ դար է՝ իսկապես դիմանում է նորահայտ «լեզվաշինարարների» արշավանքին...

Լեզվի տեսուչները երևի թե անտեղյակ են, որ ցանկացած լեզվի բառաֆոնդ հարստանում է նաև օտարամուծություններից, ասել է թե՝ այլ լեզուներից փոխառված բառերից։ «Հրասայլ»-երով, «ինքնաձիգ»-ներով դուրս մղելով տանկն ու ավտոմատը, մեր անձնական փոքրիկ պրոբլեմները դարձնելով «հիմնահարց» կամ «հիմնախնդիր», պրոֆեսիոնալ արվեստագետին անվանելով «արհեստավարժ» (արվեստը արհեստ չէ՛, արվեստագետին չի կարելի անվանել արհեստավարժ, նույնն է թե՝ գեղանկարչին կոչես ներկարար), մենք աղքատացնում, խեղճացնում ենք թե՛ մեր լեզուն, թե՛ մեզ։

Օգտագործենք «հիմնահարցը», երբ խոսքը վերաբերում է իրոք մեծ խնդիրներին, բայց, միաժամանակ, մտածենք մեր փոքրիկ «պրոբլեմների» մասին։ «Դինամիզմի» փոխարեն «հարազարգացություն» կամ «վիրուսի» փոխարեն «վարակահարուցիչ» («անտիվիրուս-հակավիրուսն», ըստ երևույթին, պիտի լինի՝ «հակավարակահարուցիչ») անհեթեթությունները մատնացույց անելուց առաջ պիտի քաջատեղյակ լինել, որ մեր լեզվի զարգացման տարբեր փուլերում ասպարեզ են նետվել նմանատիպ զավեշտական-սարքովի «աջաբսանդալներ», բայց դրանց մեծ մասը չեն «կպել» մեր լեզվին, չեն օգտագործվել, մոռացվել, անհետացել են... «Հարազարգացություն», «հակավարակահարուցիչ»... Արտաբերել չի լինում։ Չես հասկանում, սրանք բառե՞ր են, թե՞ ծամծմած-ձգած ծամոն...

 
Լեզվի տեսչության ներկայացրած մյուս 7 սխալները կարելի է ընդունել կամ չընդունել։ Այսպես՝ կարելի է օգտագործել և՛ «կոնկրետացնելը», և՛ «հստակեցնելը», «պրոպագանդայի» և «քարոզչության» միջև թերևս տարբերություն կա. երկրորդի մեջ կրոնական երանգավորումը աչքի է զարնում և, օգտագործելիս պիտի հաշվի առնել դա և այլն։ Չենք գտնում, որ միջազգային գործածություն ունեցող ցանկացած բառի համար շինծու և անհեթեթ հայերեն փոխարժեքներ սարքելով, մենք ավելի հայրենասեր ենք դառնում կամ դրանից մեր լեզուն շահում է։
Կաբինետ բառը մենք վաղուց փոխարինել ենք աշխատասենյակ-ով։ Լեզվատեսուչները, սակայն, մեզ խորհուրդ են տալիս կաբինետի վարիչ-ը փոխարինել աշխատանոցի վարիչ-ով։ Երևակայեք ապա՝ ֆիզիկայի աշխատանոցի վարիչ (ավելի լավ է դռնապան կամ պահակ աշխատել, քան համաձայնել աշխատելու աշխատանոցի վարիչի պաշտոնում)...

Եվ, վերջապես, նշենք, որ լեզվի տեսչությունն իրոք «Նոր էջ»-ի 2 համարներում հայտնաբերել է 6 սխալ։ Ավելի ճիշտ՝ 6 վրիպակ (տեխնիկական կամ անփութության պատճառով տեղ գտած սխալներ), որի համար խմբագրությունը շնորհակալություն է հայտնում լեզվի տեսչությանը։ Բայց, արի ու տես, որ մեզ ուղարկած ընդամենը 2,5 էջ համեստ ծավալով այս «Ամփոփագրի» մեջ լեզվատեսուչները թույլ են տվել նույն տիպի սխալներ։ Այսպես, գրել են՝ Լ.-Տեր-Պետրոսյան (պիտի լինի՝ Լ. Տեր-Պետրոսյան), «...,-հայտարարեց»-ում գծիկից հետո պարտադիր «պրաբել» պիտի լինի, տեքստում մեծատառ Ու-ն գրել են ՈՒ սխալ ձևով, «... ... ոչինչ չի մոռացվել»-ի փոխարեն պիտի գրեին՝ «...ոչինչ չի մոռացվել» և այլն։

Իսկապես մեր երկրում «Լեզվի մասին» ԼՂՀ օրենքը պարբերաբար աջ ու ձախ ոտնահարվում է, արհամարհվում։ «Նոր էջը» այդ մասին մեկ անգամ չէ, որ ահազանգել է, մատնանշել նաև, թե որտեղ և ովքեր են խախտում այն։ Արդյո՞ք ա՛յն ուղղությամբ եք շարժվում, հարգարժան տեսուչներ։ Մեր պաշտոնյաներից շատերը ոչ միայն գրական լեզվով կանոնավոր գրել ու կարդալ չգիտեն, այլև մինչևիսկ Ղարաբաղի բարբառով (որ նույնպես համարվում է հայերեն) անգրագետ են խոսում։ Ա՛յդ մասին մտածեք, ա՛յդ մասին մտահոգվեք։ Այդ պայքարում դուք կարող եք հենվել «Նոր էջի» վրա։ Հողմաղացների դեմ մարտի նետվելու ժամանակները ոչ միայն անցել են, այլև դա անհեթեթության աստիճան ծիծաղելի է։

«ՆՈՐ ԷՋ»

 

ՄԱ՞ՐԴ, ԹԵ՞ ԿԱՊԻԿ

«Նոր էջի» 7-րդ համարի 7-րդ էջում տպագրված, Արցախում հայտնի գիտնական, տեխնիկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Վանյա Ավանեսյանի «Մարդու առաջացման էվոլյուցիան» հոդվածը մեծ համբերությամբ կարդալուց հետո ակամայից հիշեցի անցյալ դարի 20-ական թվականներին Փահլուր գյուղում կատարված մի իրական պատմություն, որը տարիներ առաջ պատմել էր Արզուման դային (ապրել է 107 տարի):

Փահլուր գյուղում սովետական կարգեր հաստատելուց եւ իմ Անդրանիկ պապիկին կոլխոզի նախագահ ընտրելուց հետո, հաջորդ կարեւոր խնդիրը եղել է գյուղի փոքրիկ եկեղեցին եւ հավատացյալները: Այդ խնդիրը ավելի հեշտ է լուծվել, քան թվում էր. քահանային, որը գալիս էր հարեւան Խնածախ գյուղից, գյուղխորհրդի հատուկ որոշմամբ արգելվեց Փահլուր գալ եւ վերջ: Բայց վերջը չեկավ, քանի որ որոշ անգրագետ, կիսագրագետ եւ հետամնաց գյուղացիներ չհասկանալով «հատուկ որոշման» իմաստը՝ շարունակեցին եկեղեցի հաճախել, մոմ վառել ու Աստծոն աղոթել: Սովորաբար նման դեպքերում միշտ էլ օգնության են հասնում մարքսիզմ-լենինիզմի ագիտացիոն բրիգադների առաջամարտիկները: Եվ ահա, նրանցից մեկը՝ մայրաքաղաք Ստեփանակերտի մի հայտնի պրոպագանդիստ, գալիս, գյուղացիներին հավաքում է եկեղեցու բակում ու ասում. «Սիրելի գյուղացիներ, հայրենակիցներ մինչեւ հիմա ձեր գյուղի «հըրըկշվե» քահանան ձեզ միշտ խաբելիս է եղել. օրինակ, ասել է, թե մարդուն Աստված է ստեղծել: Բայց դեռ շատ տարիներ առաջ անգլիացի գիտնական Չառլզ Դարվինն ապացուցել է, որ մարդը կապիկից է առաջացել՝ այն էլ էվոլյուցիայի հետեւանքով»:

Նախավերջին շարքից անհամբերներից ու ծայրաստիճան անգրագետներից մեկը (ծխական դպրոցի գերազանցիկը) զարմացած հարցրել է. «Ախր, ընկեր պրոպագանդիստ, ո՞նց կարող է մեր քահանան՝ Աստծո մարդը, մեզ խաբի: Իրո՞ք, այդ անգլիացիք համաձայնվել են, որ իրենք կապիկից են առաջացել»:
Պրոպագանդիստն պատասխանել է. «Սիրելի գյուղացիներ, որպես գաղտնիք ձեզ ասեմ, որ ոչ միայն անգլիացին, այլև ֆրանսիացին, իտալացին ու անգամ ռուսներն էլ են համոզվել, որ իրենց նախնիները կապիկներ են եղել»:

Առաջին շարքից մեկն (էլի անգրագետ) ուղիղ նայել է պրոպագանդիստի աչքերին ու ասել. «Ով ուզում է, թող հավատա, բայց մի բան հաստատ է՝ մենք փահլուրեցիք ու մեր գյուղը եկած ալղուլեցիք, հաստատ մարդուց են առաջացել»:

ԱՇՈՏ ՍԱՐԳՍՅԱՆ

ԽՄԲԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ԿՈՂՄԻՑ։ Փահլուրից և Ստեփանակերտից ավելի քան երկու հազար կիլոմետր հեռավորության վրա գտնվող Աթենք կոչվող մի քաղաքում ավելի քան երկու հազար տարի առաջ Արիստոտել անունով մի փիլիսոփա ասել է. «Պլատոնն իմ բարեկամն է, բայց ճշմարտությունն ավելի թանկ է»։ Իսկ այդ Ճշմարտությունն ընդամենը մեկն է, երկրորդը չկա։ Թող յուրաքանչյուրն ինքը որոնի և գտնի այն։




Վերջին էջ

ԹԱՐՄ ԵՎ ՆԱԽՈՐԴ ՕՐՎԱ ՀԱՑԻ ՄԱՍԻՆ

Պետք է իմանալ, որ թարմ հացը (մանավանդ հաճարի թարմ հացը) կտրուկ բարձրացնում է ստամոքսի և ենթաստամոքսային գեղձի հյութարտադրությունը, ուժեղացնում լեղու արտադրությունը։ Դրա համար էլ թարմ հացը օգտագործելիս բարձրանում է մեր ախորժակը։ Շատերի մոտ, մինչև անգամ առողջ մարդկանց մոտ, կարող է առաջացնել այրոց (ՌՋՏչՈ)։ Դա է պատճառը, որ տաք հացը հակացուցվում է նրանց, ովքեր տառապում են ստամոքսի, 12-մատյա աղիքի, ենթաստամոքսային գեղձի հիվանդություններով։

 Թարմ հացի նշածս ազդեցության մասին առանձապես լավ պիտի հիշեն նրանք, որոնց ստամոքսի թթվայնությունը բարձր է, մարսողական օրգաններում ունեն խոցային հիվանդություններ։

 
Մինչդեռ նախորդ օրվա հացը օգտակար է բոլորի համար: Այն ավելի քիչ խոնավություն է պարունակում, որի համար էլ ավելի հեշտ է խառնվում ստամոքսի մարսողական հյութերի հետ ու ավելի լավ է մարսվում։ Մի՛ արհամարեք երեկվա թխած հացը, սիրելի արցախցիներ, ձգտեք ավելի շատ օգտագործել մեր օրգանիզմին շատ օգտակար երեկվա հացը։
Ստեփանակերտի հացի խանութներում օրվա բոլոր ժամերին էլ հաց է լինում։ Խորհրդային կարգերի օրոք անգամ մեզ մոտ հացը այնպես առատ և որակով չի եղել, ինչպես այսօր։ Ոչ ոք չի կարող ժխտել իմ ասածը։ Բայց եկեք ուշադիր հետևենք՝ օրվա թարմ հացից հաջորդ օրը շատ հաց է մնում։ Հացից կավելանա, բայց լավ կլինի, որ քիչ ավելանա։ Սխալ է, որ մենք այդ ավելացած հացին «մնացորդ» ենք անվանում։ Երևի դրա համար է, որ այդ «մնացորդը» մեզ մոտ չեն օգտագործում։ Ինչո՞ւ ենք մոռացել, որ տարիներ առաջ արցախցին թոնիրում թխած հացը մի շաբաթից ավելի օգտագործում էր։

Այսպիսով, ի՞նչ եմ ցանկանում առաջարկել. կարգավորել հացի արտադրությունը, որպեսզի խանութներում նախորդ օրվա հաց քիչ լինի, լինի մոտավորապես այնքան, որքան օգտագործում են...
Ճիշտ չեմ համարում, երբ նորմայից շատ ավելացած երեկվա հացը էժան գներով օգտագործում են որպես ընտանի կենդանիների կեր։ Խնդրում եմ, վերհիշեք հացի անցած ճանապարհը՝ հողի մշակում, սերմերի ցանք, պայքար մոլախոտերի, մորեխների, մկների և հիվանդությունների դեմ, հունձ, ալյուրի ստացում, հացի թխում և այլն...
Հացը սուրբ ապրանք է, նրա հետ վերաբերվեք արժանի ձևով։ 1 կգ հաց ստանալու համար ավելի շատ փող է ծախսվում, քան նրա գինն է։ Հացը հրաշք սննդամթերք է, դիետային սնունդ բոլոր տեսակի հիվանդությունների դեպքում։ Պաշտենք և խնայենք հացը, ընտելանանք նաև երեկվա հացին, որն ավելի օգտակար է, էժան և հեշտ է մարսվում։

ԺՈՐԱ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ
կենսաբան



«ПОЛЕ ЧУДЕС»...

Բեղերը սղալելով, ծափերի ուղեկցությամբ տաղավար է մտնում Լեոնիդ Յակուբովիչը և սկսում ներկայացնել խաղի մասնակիցներին: Վերջապես հասնում է երրորդին.
- Մեր երրորդ հյուրը եկել է հերոսական Լեռնային Ղարաբաղից... Հետաքրքիր է, այժմ որտե՞ղ է գտնվում այդ Ղարաբաղը...
- Արցախում, քե մատաղ,- անվրդով պատասխանում է 75-80 տարեկան արցախցի տատիկը:

- Հա՜, հիմա տեսնենք, թե ինչ եք բերել մեզ համար,- Յակուբովիչն աչքը գցում է արցախցի տատիկի պայուսակներին:
- Դատարկ չեմ եկել, ցավդ տանեմ, ընկեր Ակումբովիչ, քե մատաղ,- տատիկը պայուսակները բացում և սկսում է պարունակությունները մեկ-մեկ շարել սեղանին,- էս մեկը աղ դրած խիյար է, էս մին բանկան՝ ղարաբաղյան բեդանի զկեռի կոմպոտ է... Սա ժենգալով հաց է... Ակումբովիչ ջան, էս դոշակը անձամբ քեզ համար եմ կապել, պարսկական սիպտակ ղազի փետուրներից է... Էս մին բալոնը գյուլասի բաքմազ է, սա «Արցախ-ալկոյի»...

- Օղի՞ է,- Յակուբովիչն աշխուժանում է:
- Չէ, մաքուր քացախ է...
- Բա արա՞ղը, թթի օղի՞ն...
Տատիկն առանց ուշադրություն դարձնելու, շարունակում է.
- Սա ողորմածհոգի պատրոնիս չիբուխն է: Մեռնելուց առաջ կտակել էր, որ իմ ձեռքով նվիրեմ քեզ...
Յակուբովիչը չիբուխն իսկույն խցկում է բերանը և ավելի փքված տեսք ընդունում.
- Բա թթի օղի՞ն...

- Էս մեկը կանաչ լոբի է, սա, մեր Ղարաբաղի պես պինդ ճուղուպուր է, կացնով էլ չես կոտրի...
- Թթի օղի չեք բերե՞լ,- Յակուբովիչն անհանգիստ շարժումներ է անում:
Այդ պահին տատիկը պայուսակից հանում է մի պայտ:
- Դա ի՞նչ է,- զարմանքից աչքերը ճպճպացնելով, հարցնում է Յակուբովիչը,- դա ի՞նչ է...
- Քե մատաղ, ամուսինս խնդրել է, որ անձամբ քեզ տամ... Ղարաբաղյան նատուրալնի էշի նալ է... Բայց խեղճին թույլ չեն տվել սամալյոտ նստի...

- Ինչո՞ւ... Ինչո՞ւ չեն թույլ տվել։
- Ասել են՝ պասպորտ չունի...
- 16 տարեկան չկա՞,- Յակուբովիչը փորձում է կատակել:
- Ցավդ տանեմ, ինչպե՞ս թե՝ 16 տարեկան չկա: Տոչնի քո տարիքին է... Բայց էդ զահրումար ռմբակոծությունների ժամանակ պասպորտը կորել է...

- Էշի՞...
- Ի՞նչ էշ, Ակումբովիչ ջան, քե մատաղ, խոսքը ամուսնուս մասին է, որ չեն թողել սամալյոտ նստի...
- Հա՜,- Յակուբովիչը հանգիստ շունչ է քաշում:- Բա թթի օղի չե՞ք բերել, արաղն ո՞ւր է...
- Էս էլ քեզ մաքուր թթի արաղ, մեր հայաթի շլորից ենք քաշել... 99 գրադուս է, քարի վրա ածես՝ կծակի։

 
- Չէ՛, չէ՛, ինչո՞ւ քարի վրա ածել,- Յակուբովիչն անմիջապես ձեռքից վերցնում է շիշն ու թափով գլխին քաշում, ապա, բերանը բաց դես ու դեն նայելով, շիշն իսկույն դնում է գրպանում,- մնացածը՝ տա՛նը... Եվ այսպես, 750 միավոր: Տառն եք ասո՞ւմ, թե՞ միանգամից բառը...
- Ի՞նչ բառ...
- Ռուսաստանի մայրաքաղաքը: Արդեն երեք տառ հայտնի է...
- Քե մատաղ, Ակումբովիչ, կարելի՞ է մերոնց բարևեմ...
- Խնդրեմ:

Տատիկն աշխուժորեն ձեռքով բարևներ է հղում.
- Բարևում եմ զավակներիս՝ Գևորգին, Տիկոյին, Վանուշին, Մանուշին, հարսներիս՝ Գյուլվարդին, Զարվարդին, Ալվարդին, իմ թանկագին ամուսին Արտուշին, թոռնիկներիս՝ Սառային, Զառային, Մարային, Արտուրիկին, Լյովիկին, Արկադիկին, Գագոյին, Հակոյին, մեր բոլոր հարևաններին, բարեկամներիս, մեր սիրելի իշխանություններին, կառավարությանը...
- Ղարաբաղում էլի մարդ մնա՞ց։
- Կեսը մնաց։ Բարևե՞մ...
- Չէ, մնացածը հաջորդ տարի: Իսկ այժմ ուզո՞ւմ եք բառն ասել...
- Հա, քե մատաղ, ավելի լավ է միանգամից բառն ասեմ: Մեր մարդն ասել է՝ որ չհաղթես, չգաս...
- Եվ այսպես, հարգելի տատիկ, Ռուսաստանի Դաշնության մայրաքաղաքը: Սկսվում է Մ-ով, վերջանում Ա-ով, երրորդ տառն էլ Ս է...
- Ստեփանակերտ...

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ



Համարի ասույթը

Ճշմարտությունը նման է յուրօրինակ բազմածայր ռետինի: Ամեն ոք նրա ծայրերից բռնում ու քաշում է իր համար ցանկալի ուղղությամբ: Յուրաքանչյուր ոք գտնում է, որ ինքը ճիշտ է: Գուցեև տեսականորեն այդպես է, բայց նրանց այդ «ճիշտը» ընդհանուր ոչ մի կապ չունի Ճշմարտության հետ:

Ամսվա ասույթը

Էս անցման շրջանը ոնց-որ կախարդական շրջան լինի. անցնում ենք, անցնում, բայց շրջանից դուրս չենք գալիս: Անցնում ենք, անցնում, բայց տեղ չենք հասնում: