Мы стоим в оцеплении, перекрываем площадь со стороны центральной улицы, за спиной Нагорно-Карабахский обком партии.
...Степанакерт представлял собой оазис цивилизации, среди уходящих ввысь, в пространство величественных хребтов Карабаха. Здания, расположенные в центре города были типичны для большинства городов СССР. Мне временами казалось,когда выпадала возможность прохаживаться, мимо стандартных пятиэтажек, что я гуляю в своём родном городе. Тот же киоск союзпечати у автобусной остановке, тот же гастроном через улицу напротив, чуть дальше дворик детского садика с беседками.

Красота Карабахской Швейцарии компенсировало физические и моральные нагрузки солдат. Великолепие Природы действовало успокаивающе.
В конце июля 1988 г. нашу войсковую часть сменили. Мы опять вернулись в Куйбышев, что бы вновь, через два месяца прибыть вновь, приграничный с Карабахом азербайджанский город Физули.
...Толпа, численность которой была примерно тысяча человек, собралась на площади и митинговала. Транспаранты пестрили лозунгами: «Армяне - вон из Физули!», «Наведём порядок в Карабахе!».
Скопище протестующих вели себя пока спокойно, но в толпе то и дело были слышны предложения идти на захват здания РОВД, райком и другие государственные учреждения. На сайте десантников www.desant.com.ua об этих событиях красноречиво написано следующее: «В ноябре-декабре 1988 года особенно критической стала обстановка в Баку, Кировабаде, Физули и других городах Азербайджана. Начались погромы государственных органов управления и объектов МВД. К забастовкам в Баку стали не призывать, а принуждать. Особенно тяжелая обстановка сложилась в г. Кировабаде. Около трети его населения составляли компактно проживавшие армяне, и обе части города до сих пор разделяла только река.
В конце ноября вооруженные толпы с канистрами бензина и самодельными гранатами двинулись к армянской части города, имея цель ее окружить, сжечь большинство принадлежавших им предприятий торгово-бытового обслуживания и захватить дома. Над десятками тысяч людей повисла угроза жесткой расправы».
То что такие события происходят по всему Азербайджану, тогда мы не знали.

Недавно на одном из сайтов http://babon.sitecity.ru/ вычитал следующее со ссылкой на «Милосердие и защита», Аида Пределе, «Атмода» (Рига), 27.03.89 г.: «Семья Амбарцумянов из Физули, десять человек. Их дом разграблен и сожжен. Соседи-азербайджанцы, с которыми всю жизнь ладили, с наступлением темноты били окна, камень попал и в моего собеседника. В Физули 130 армянских домов. Они разграблены, многие - сожжены. Одна из дочерей Амбарцумяна, учительница, однажды в 7-м классе была встречена выкриками: долой армян! Да здравствуют наши сумгаитские герои!».

К моменту событий конца ноября 1988 года хочу подчеркнуть, как очевидец этих событий в Физули было около десяти армянских семей. Степень их страданий невозможно измерить. Бесчисленные оскорбления, угрозы физического устранения, животный страх перед озверевшей толпой. Реальность происходившего ужасала и сильно напоминала кошмары Варфоламеевской ночи. Те потаённые, тёмные инстинкты доставшиеся людям от далёких предков, живших по законам первобытного стада, до сих пор сильны в человеке, но они не оправдывают жестокость беспредела, в котором погрязли Азербайджан и Армения.

ВЛАДИМИР ТАШПЕКОВ

Արցախյան շարժման այն ժամանակաշրջանն էր, երբ «Լեռնային Ղարաբաղում և նրա շուրջ» տերուտնօրինություն էին անում սաֆոնովյան «խաղաղարարներն» ու Պոլյանիչկոյի կազմկոմիտեն: Մայրաքաղաք Ստեփանակերտի գլխավոր հրապարակն ու կառավարական շենքերի մերձակայքը շրջապատված էր խորհրդային ԲՏՐ-ներով և ռետինե մահակներով ու ավտոմատներով զինված զինվորներով: րեթե ամեն օր ձերբակալում էին «հայ էքստրեմիստների», քրեական գործեր հարուցում անմեղ մարդկանց դեմ:

«Խորհրդային Ղարաբաղ» օրաթերթի նախկին շենքը, որ գտնվում էր մարզկոմի շենքի մոտ, նույնպես խորհրդային «կտրիճների» վերահսկողության տակ էր: Խմբագրության աշխատողներիս բաց էին թողնում միայն զինվորական պարետ գեներալ Սաֆոնովի ստորագրությամբ վավերացված հատուկ անցագրերով:
Մի օր կազմկոմիտեին սպասարարկող միկրոավտոբուսը, ասես դիտմամբ, աչքի փուշի պես ցցվեց հենց խմբագրության շենքի դիմաց: Պոլյանիչկոյի թուրք և ռուս կազմկոմիտեականները դուրս եկան մեքենայից ու զինվորների ուղեկցությամբ շարժվեցին դեռևս Կևորկովի տիրապետության տարիներից ստեփանակերտցիների համար ատելի դարձած մարզկոմի շենքի ուղղությամբ:

15-20 րոպե հետո խմբագրության մի քանի աշխատողներով դուրս եկանք բակ՝ մաքուր օդ շնչելու: Մեր դիմաց կանգնած էր Ղարաբաղի դահիճներին սպասարկող ավտոմեքենան: Հանկարծ մեր մեջ հանդուգն մի միտք ծագեց, և հաշված վայրկյաններում երեք լրագրողներս՝ եղամ Բաղդասարյանը, Արամայիս արաքյանը և ես, հյուրանոցում աշխատող երկու թե երեք երիտասարդների հետ, ԲՏՐ-ների շուրջ կանգնած տասնյակ զինվորների, մարզկոմի շենքի պատուհաններից ցցված մի քանի ատելի գլուխների աչքի առաջ, շուռ տվեցինք միկրոավտոբուսը: Լսվեց ծանր մետաղազանգվածի խուլ դրխկոցը, որն ուղեկցվեց ապակիների ջարդուփշուր լինելու ձայնով: Ավտոմեքենայի բենզաբաքից թափվող վառելիքը առվակի պես սկսեց հոսել փողոցն ի վար: Մենք իսկույն շտապեցինք մեր աշխատատեղը...

Անցավ մի ժամ, երկու ժամ: Սաֆոնովի 15-20 զինվորներ եկան, ոտքի կանգնեցրին մեքենան և, մի ԲՏՐ-ի հետևից կապած, տարան: Անցավ մի քանի ժամ ևս: Աշխատանքային օրն ավարտվեց:
Անցավ մի օր, երկու օր, մի շաբաթ, մի ամիս... Ու զարմանալի բան. Պոլյանիչկո-Սաֆոնովի խամաճիկները, որ շարունակ առիթ էին փնտրում հայ «էքստրեմիստների» դեմ գործ սարքելու, ոչինչ չձեռնարկեցին իրենց քթի տակ, մեկ-երկու տասնյակ յուրայինների աչքի առաջ կատարված «դիվերսիայի» մասնակիցներին պատժելու համար: Այդ դեպքի օրերերին և դրանից հետո դեռ շատ ժամանակ սաֆոնովականների կողմից Արցախում շարունակվում էր անմեղ մարդկանց որսը:

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ
(«Կարմիր ծաղկաթերթիկներ» գրքից)