Ամեն անգամ լսելով՝ «արցախահայեր», «արցախահայություն», «արցախուհի» նորահայտ բառերը, ինչ-որ անբացատրելի տհաճություն եմ զգում, զարմանում, զայրանում ու մի ավելորդ անգամ համոզվում, որ իրոք մարդկային տգիտությունը սահմաններ չի ճանաչում:

Վերջին տարիներին հատկապես Հայաստանում (ՀՀ-ում) բնակվող իմ ընկերների մոտ նկատում եմ նույն զարմանք-զայրույթը՝ կապված «Արցախ» տեղանվամբ նմանատիպ բառագոյացությունների հանդիպելու հետ:

Արցախը Մեծ Հայքի տասնհինգ նահանգներից մեկն է եղել, ավելի կոնկրետ՝ տասերորդ նահանգը: Այն տեղանուն է, ինչպես, ասենք՝ Սյունիքը, Ծոփքը, Վասպուրականը, Աղձնիքը, Փայտակարանը, Գուգարքը, Ուտիքը և այլն: Մեծ Հայքը, Հայաստանը, Հայկական բարձրավանդակը պատմականորեն հայերի բնօրրանն է: Բնականաբար հայերի բնօրրանն են նաև «Հայաստան» ընդգրկուն-հավաքական տեղանվան մեջ մտնող մյուս բոլոր մեծ ու փոքր տեղանունները:

«Հայաստան» ասելիս, չեմ կարծում, թե երբևե կարող է մեկի մտքով անցնել պատկերացնել, ասենք՝ հնդիկ, անգլիացի, ճապոնացի, արաբ, հրեա, կորեացի, մոնղոլ կամ ալբանացի: «Հայաստան» երկրի անվանումը լսելիս յուրաքանչյուր գիտակից մարդ հասկանում է հայերի երկիր, այսինքն՝ երկիր, որտեղ գերազանցապես հայեր են ապրում ու դա նրանց երկրի անվանումն է: Չնայած շատ հնարավոր է, որ այնտեղ բնակվելիս լինեն նաև ռուսներ, պարսիկներ, քրդեր, անգլիացիներ և այլն, բայց՝ որպես ազգային փոքրամասնություն:

Իմ գործընկեր, երևանաբնակ լրագրող Ռուզան Մինասյանի ֆեյսբուքյան էջում նկատեցի Ստեփանակերտի «Մեսրոպ Մաշտոց համալսարանի» պատին փակցված մի ցուցապաստառի լուսանկար և իմ գործընկերոջ զարմացախառն հարցը՝ «Արցախահայկակա՞ն... համալսարանի հարգելի ղեկավարություն, խնդրում եմ հանել այս ցուցապաստառը Ձեր շենքից: Ի՞նչ է նշանակում արցախահայկական»...

Կրկնում եմ, հատկապես ՀՀ-ում բնակվող իմ ընկերների, ծանոթների և անծանոթների մոտ հաճախ եմ նման զարմանք-զայրույթ-դժգոհություն նկատում «արցախահայեր», «արցախահայություն», «արցախուհի» ու նմանատիպ բառակազմությունների կապակցությամբ: Երբևէ լսած կա՞ք՝ հայաստանահայեր, հայաստանահայություն, կամ, ասենք, տեղի կանանց ու աղջիկներին անվանեն հայաստանուհի: Մի պահ պատկերացրեք նույն ձևով բառակազմություններ հնարեն Հայոց մյուս մարզերի և շրջանների մեր հայրենակիցները՝ շիրակահայություն, սյունիքահայեր, զանգեզուրուհի, վասպուրականահայեր, վայքահայություն, լոռուհի, գուգարքահայեր և այլն:

Հարգելիներս, երբ ասում եք՝ «արցախահայեր», «արցախահայություն», նշանակում է Արցախում հայերից բացի, որպես բնիկներ, ապրում են նաև այլ ազգություններ՝ արցախառուսներ, արցախաադրբեջանցիներ, արցախաչինացիներ կամ արցախաբուշմեններ...

Բոլորս մի քիչ ավել կամ մի քիչ պակաս սիրում ենք մեր բնօրրանը, մեր ծննդավայրը, մեր հայրենի եզերքը, բայց այդ սերը չպիտի թույլ տա «Հռոմի պապից ավելի կաթոլիկ» երևակայել մեզ ու նման զվարճալի-անհեթեթ ձևերով արտահայտել մեր սերն առ հայրենի Արցախ: Երբ կարելի է պարզապես ասել՝ արցախցի, արցախցիներ, և ամենաապուշն անգամ կհասկանա, որ խոսքը հայերի մասին է, տվյալ դեպքում՝ Արցախում ապրող հայերի:

Ի դեպ, այդ անհեթեթ բառակազմություններով ու բառաձևերով արդյո՞ք մեզ չենք առանձնացնում աշխարհի մյուս բոլոր հայերից: Հասկանում եմ, որ շատերն ուղղակի չհասկանալով են օգտագործում դրանք՝ չգիտակցելով այդ բառակազմությունների ողջ անհեթեթությունը (չեմ բացառում, որ նույնիսկ շատ հնարավոր է տարիներ առաջ ինքնաբերաբար 1-2 անգամ ես էլ օգտագործած լինեմ «արցախահայություն»-ը. հստակ չգիտեմ՝ հնարավոր է երբեք չեմ օգտագործել, ուղղակի չեմ բացառում):

Պարզապես ինչ-որ մի շատ «խելոք» մի անգամ նման բառեր է հնարել, նրան հետևել են ևս մի քանի «խելոքներ» և... անհեթեթության ձնագունդը գլորվելով՝ սկսել է աջ ու ձախ տարածվել՝ իր մեջ առնելով շատ-շատերին... Նույնիսկ պետական-պաշտոնական բազմաթիվ փաստաթղթեր են ստեղծվել՝ այդ, մեղմ ասած, անիմաստ բառակազմություններով:

Վաղուց ժամանակն է ձերբազատվենք արհեստածին այդ անհեթեթությունից, եթե չենք ուզում մեզ առանձնացնել աշխարհասփյուռ մեր բոլոր ազգակիցներից ու դառնալ ոչ արցախաբնակ մեր հազարավոր, միլիոնավոր հայրենակիցների ծիծաղի առարկան:

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ