Սիզիփոսի առասպելականն ու բրոունյանը եկել, հատվել են մեր տարածքներում որպես բնափիլիսոփայական անքակտելի դիալեկտիկա: Զարգացող աշխարհը փոփոխվող ձևի և բովանդակության սահմանագծին է ապրում: Հանրությունները, որոնք միայն ձևի կամ միայն բովանդակության դաշտում են, պահպանողական են և զուրկ իմունիտետից՝ ներքին պարզունակացման, դաժանության ու այլասերման հանդեպ:
Մենք, հայերս, ձևի դաշտում ենք ամեն օր ու ամեն ժամ, և ապրում ենք ձևի համար, ձևի մեջ և ձևականով: ԵՎ հենց ձևի գերակայությունն է, որ բերել է կործանարար հանրային, ու դրանից ածանցված պետական բազմանիստ թուլությունների: Ձևն ու բովանդակությունը դիալեկտիկական կապի մեջ են: Դրանք երկուսն էլ կարող են սկզբնավորել միմյանց:
Ձևից սկզբնավորված բովանդակությունը որպես կանոն, զուրկ է լինում էությունից և իրենից ներկայացնում է տիրող ձևական ավանդույթների սպասարկման պրոցես: Մենք սովորում, կրթվում, աշխատում, մաքառում ու ապրում ենք ոչ որպեսզի բարձր նպատակների ու արդյունքների հասնենք, այլ ապահովենք մեր ավանդույթային ձևերը՝ կնունք, ծնունդ, հարսանիք, թաղումի ծիսականը և շրջապատում, մյուսների համեմատ որոշակի նյութական գերակա դիրքը:
Սովետական հին անընդունելի ձևերին եկան լրացնելու վարք ու կարգի մեր ստեղծած նոր ձևերը՝ ամենաթողությունը, մակերեսայնությունը, անպատկառ, լկտի ու տգետ զոռբայությունը:
Մենք 91-ից ենք իմիտացիաների՝ տնազների մեջ: Մենք դրսից ներմուծեցինք միայն ձևեր, առանց համապատասխան բովանդակումների:
Պետություն՝ առանց պետականության, նախագահ՝ առանց նախագահության գիտակցության ու պատասխանատվության, իշխանություն, նախարարություններ ու պաշտոններ՝ առանց ֆունկցիոնալության, մտավորականություն՝ առանց մտավորականի, դատարան՝ առանց չափանիշերին համապատասխանող դատավորի ու օրենքների, կուսակցություներ՝ առանց կուսակցական միջավայրի, հայրենասեր՝ առանց ներկա հայրենիքի խնդիրների պատկերացման, քաղաքացի՝ առանց քաղաքացիականության: Արդյունքում չունենք ոչ նորմալ պետություն, ոչ իրական հայրենիք, ոչ սկզբունք, ոչ էլ հույս ու սպասելիք՝ նույնիսկ ինքներս մեզանից:
Ձևերի ձևը դա "պատշաճ", բարեկիրթ լեզուն է, որը «լրջություն» է տալիս անլուրջին ու մնացած տիրապետող ձևերին: Նույնիսկ ամենասրիկա ու հանցագործ տկարամիտը, որը տառաճանաչ էլ չէ, առաջինը, որ դիմացինին նախազգուշացնում է՝ «կարգին խոսիր»-ն է: Այս պարզ հնարքով այդ տգետը սահմանափակում է դիմացինի արտահայտվելու, իր իրական կարծիքը հայտնելու իրավունքը և հարմարեցնում խաղն իրեն:
Պետական իշխանականի վերին օղակների հասած անհատներն արդեն չեն էլ խոսում: Նրանց լեզուն օգնականների գրած- տված թղթի կտորն է, որը չի էլ կարդացվում, այլ ուղղակի գրավոր մատուցվում է հանրությանը, որպես վերին խոսք- ուղերձ: Արդեն գրավոր կեղծիքներից ենք ռեալ իրականություն ստեղծել և ծածկել մեզ դրանցով:
Ընտրություներ՝ միայն թղթի վրա, հաշվետվություններ-միայն թղթի վրա, արդյունքեր՝ միայն թղթի վրա, մարդահամար՝ թղթի վրա, դատարան՝ միայն թղթի վրա, տնտեսություն, քաղականություն ու ներհանրային հարաբերություններ՝ միայն թղթի վրա: Եւ իրապես պատշաճ լեզվի կրողներն էլ մեկուսացած են այս գողական իրականությունից, ներառյալ նաև ընդդիմության դաշտում՝ տեղը զիջելով համառներին, ու գործը վազվզոցի հետ շփոթածներին:
Նայեցի Մաշտոցի պուրակի երիտասարդական ակտիվի և Հանրային խորհրդի համատեղ քննարկումը:
Նախապես հայտնի էր չէ՞, որ հաջորդ օրը կայանալու է նման քննարկում: Որ ամեն ոք, ով ասելիք ուներ, կարող էր գալ ու մասնակցել, իր ծանրակշիռ, հիմնավորված, փաստարկված խոսքն ասել: Բացառությամբ Վահան Քերոբյանի պոզիտիվ ելույթի, ոչ մեկի մտքով չէր անցել, որ պետք է նախապես պատրաստվել, առաջարկներ անել, հիմնավորել, թե ինչը, ոնց ու ինչ ձևերով:
Ոչ մեկը չքննարկեց նորմալ քաղաքների տրանսպորտային մոդելներն ու հանրային խորհրդին չառաջարկեց, թե սա է ներկա աշխարհի տրանսպորտը, պատրա՞ստ եք Երևանի համար սրա նման մի ծրագրի համար կռիվ տալու:
Եթե այո, ապա խոսենք համագործակցության ֆորմատների մասին, եթե ոչ, ապա մենք այսպես ու այսպես, իսկ դուք՝ ոնց կուզեք: Ոչ մեկը չանդրադարձավ երևանյան տրանսպորտային ներքին էությանը, մանրամասներին, տերերին ու դրանց տանիքներին ու չառաջարկեց մեխանիզմներ՝ նաև հանրային խորհրդն օգտագործելու, կոնկրետ այդ տերերից ու դրվածքներից դուրս գալու համար:
Չընդհանրացվեց ու չասվեց, որ հարգելի հանրային խորհուրդ, ինչու այ էսքան տարրական բաները մինչև հիմա չեք նկատել, քննարկել, վեր հանել ու հանրությանը մատուցել: Բայց փոխարենը տեսանք ծով-մուննաթ, մակերեսային խառնահավաք, որը ցուցադրեց ներկա քաղաքացիական ու մասնագիտական պոտենցիալների անընդունելի որակը: Երևակվեց հիմնական տիրող ձևը՝ անբովանդակ բողոքն ու անկարողությունը հարցերը խորությամբ տեսնելու, ձևակերպելու ու մեկնաբանելու: Ժողովի ավարտն էլ ավելի անվայել էր ու վանող:
Ակտիվիստը որոշեց, որ բռնակալ է ու իրավունք ունի արգելելու մյուսներին մասնավոր խոսակցություններ վարելու:
Իհարկե, եթե երկրում կեղծիքը որպես ձև ու բովանդակություն պատել է ամեն ինչ, ներառյալ լուսավորն ու մութը, ճիշտն ու սխալը, բարին ու չարը, խոսքի իրավունքն էլ օլիգարխիկ տականքինն է մի կողմից, և մոտ ապագայում էլ երևի ընդդիմադիր կարճատեսինը կլինի՝ մյուս կողմից:
Ամեն պետություն գոյության իր ուրույն ֆորմուլան ունի: Մերն էլ երևի շարունակական բառադիություն է:
Հայաստանը դուրս է 21-դ դարի տրամաբանություններից, դրա համար էլ մեզ ոչ ժամանակակից ձև է պետք, ոչ էլ բովանդակություն: Բավարար են մի քանի օլիգարխն ու դրանց դեմ ջրով ողողված գազոնին նստած մի քանի ջահելը: Դիմացինին քո իրական կարծիքն ասելը ներկա արևմտյան աշխարհի ձեռքբերումներից է:
Մենք սովոր ենք այլ արժեքայինի՝ թե «ուղիղ խոսքը միայն էշին են ասում»: Եւ հենց դրա արդյունքում մեզանում ուղիղ, ծանրակշիռ, փաստարկված, խնամքով կերտված խոսքն իր տեղը զիջել է ներկա մուղամին, քծնանքին, ստորաքարշությանը, ախպերական թոթովանքին ու հայոց համազգային ամենակուլ կեղծիքին: Տարիքավորներիս մոտ մեծամիտ տկարամտությունն է, ջահելների մոտ էլ՝ մեծամիտ տգիտությունը:
Մենք՝ հայերս, ներկայում չունենք սեփական սխալները վեր հանելու մեխանիզմներ ու անհատներ, այդ գործն առաջ տանելու: Նույնիսկ մարդիկ, որոնք անարգվեցին, չհամարձակվեցին ձայն հանելու, հակառակն ապացուցելու կամ արդարանալու: Ես չգիտեմ ներկա մթնոլորտից ձերբազատվելու այլ ձև, քան առավելության հասած այլ ազգերի ու հանրությունների օրինակներին հետևելը: Եւ դա անելու առաջին նախապայմանը ինքնապահանջկոտությունն է՝ սկսած լեզվից, ասելիքի որակից ու վերջացրած պատշաճ ձևն ու պատվաբեր բովանդակությունը:
ԱՐԱ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ lragir.am
| 
